© Borgis - Nowa Medycyna 7/1999, s. 38-41
Jerzy Eider
Wartość stosowania pozalekcyjnych „godzin aktywności motorycznej” jako formy wyrównania deficytu obciążeń uczniów klas młodszych
z Zespołu Dydaktycznego Sportów Różnych Instytutu Kultury Fizycznej Uniwersytetu Szczecińskiego
Kierownik Zespołu: dr Jerzy Eider
Streszczenie
VO max indexes for boys and girls from lower forms of different daily motor activity, defined through contents of physical education lessons have been presented. A comparative group (128 boys, 118 girls) and an experimental group (84 boys and 69 girls) with additional „motor activity classes”, carried out 4 times a week throughout a one school year, have been tested.
Wstęp
Wyniki badań wskazują, że w okresie podjęcia nauki w szkole podstawowej, znacząco zmniejsza się codzienna dawka aktywności motorycznej uczniów młodszych klas szkolnych (2, 10). W warunkach tradycyjnego nauczania w szkole podstawowej zaledwie 11,0 % czasu lekcyjnego jest przeznaczane aktywności motorycznej (w różnych jej formach) co w znacznym stopniu rzutuje na formowanie organizmu dzieci (9, 13, 14, 16, 18), jak też optymalizuje proces nauczania (4, 5, 6, 7, 11, 15, 17).
Podstawową formą stosowania obciążeń fizycznych w szkole są lekcje wychowania fizycznego, które przede wszystkim są ukierunkowane na nauczanie oraz formowanie nowych aktów motorycznych. Jest oczywiste, że dobowa ilość obciążeń motorycznych dzieci w wieku szkolnym, zwłaszcza młodszych klas jest niedostateczna i nie odpowiada ogólnym wymogom biologicznym pierwszego okresu ontogenezy. W każdej kategorii wiekowej są dzieci o zróżnicowanym stopniu rozwoju fizycznego oraz wydolności fizycznej. Dlatego powstaje zagadnienie optymalizacji obciążeń fizycznych z uwzględnieniem tego, jakże ważnego czynnika. Obciążenia zbyt intensywne mogą prowadzić do przeciążenia różnych układów formującego się organizmu, zaś mało intensywne pogłębiać deficyt ruchowy powodując hamowanie rozwoju funkcji, czyli „efektu” ruchu jako sygnału ogólnobiologicznego (8, 15).
W związku z powyższym, celem niniejszej pracy jest podjęcie próby określenia optymalnej objętości i intensywności wysiłku fizycznego w młodszym wieku szkolnym, z wykorzystaniem dla oceny maksymalnych wskaźników przyswajania tlenu (VO2max).
Materiał i metody badań
W pracy zastosowano metody określenia tętna pośredniej kalorymetrii oraz gazometrii, określenia wskaźników VO2max oraz maksymalnego długu tlenowego z zastosowaniem tradycyjnych metod. Wartość energetyczną ćwiczeń określono z zastosowaniem metody Douglas-Cholden. Wskaźniki bioenergetyki beztlenowej określono iloczynem długu tlenowego i wskaźnikiem kaloryczności wynoszącej 2,9. Aktywność motoryczna dzieci w wieku od 7 do 15 lat była określana na 162 lekcjach wychowania fizycznego w wybranych losowo klasach szkolnych szkół podstawowych miasta Jarosławia (woj. przemyskie). W ramach eksperymentu pedagogicznego w ciągu roku szkolnego były prowadzone dodatkowo 4 razy w tygodniu pozalekcyjne „godziny aktywności motorycznej”. W tych zajęciach brało udział 68 dziewcząt i 84 chłopców, którym na początku i w końcu roku szkolnego określono wydolność tlenową. Wskaźniki te porównano z danymi 118 dziewcząt i 128 chłopców nie biorących udziału w pozaszkolnych zajęciach ruchowych jak również nie będących uczestnikami żadnych kół zainteresowania o charakterze rekreacyjno-ruchowym.
W pracy była wykorzystana zmodyfikowana metoda określania VO2max w przeliczeniu na kilogram masy ciała (VO2max/kg) dla młodszych dzieci (12). Uzyskane wyniki opracowano podstawowymi metodami statystycznymi (1).
Wyniki badań i omówienie
Wysiłki fizyczne wymagające zużycia tlenu w przedziale wiekowym 8-9 lat, które dla chłopców określane są wskaźnikiem 50 ml/kg masy ciała, dla dziewcząt 40 ml/kg, są uważane jako obciążenia średniej intensywności. Taki pomiar wysiłku odnotowano dla 56,0% chłopców i 48,6% dziewcząt. Odsetek dzieci wykazujących się takim poziomem wydolności tlenowej w wieku 11 lat zmniejszył się wśród chłopców do 46,2%, dziewcząt do 44,3%. Ilość chłopców wykazujących się niedostatecznym poziomem wydolności tlenowej w wieku 8-9 lat (45 ml/kg) wyniosła 9,8 %, natomiast dziewcząt (35 ml/kg) – 8,2%. Jednak już w wieku od 12 do 13 lat ilość dzieci mało sprawnych określanych według wskaźników wydolności tlenowej, wśród chłopców wyniosła 19,2%, a dziewcząt – 20,8%, czyli wzrosła ponad dwukrotnie Przedstawione wyniki wskazują, że w zależności od wieku zaledwie od 28,0 do 56,0% dzieci jest obciążane wysiłkami fizycznymi powodującymi należny rozwój wydolności tlenowej. Dla 42,0-70,0% dzieci prowadzących rutynową aktywność motoryczną, ograniczoną tylko lekcjami wychowania fizycznego, określono niedostateczne obciążenia powodujące obniżenie wydolności fizycznej. Wskaźniki VO2max/kg 8-letnich dziewcząt były o 23,4-30,0% niższe niż chłopców, czyli o 9,4-11,9 ml/kg (p<0,001). W wieku 9-10 lat te zróżnicowania zachowały się (p<0,001), zaś w wieku 15 lat zwiększyły się i wyniosły 12,4-13,8 ml/kg (p<0,001).
Wymienione wskaźniki mogą świadczyć o znacznym zróżnicowaniu wydolności układu sercowo-naczyniowego chłopców i dziewcząt rzutującego na ogólną sprawność organizmu, co należy uwzględniać w warunkach dozowania obciążeń na lekcjach wychowania fizycznego oraz SKS. Jest oczywiste, że biologiczne zapotrzebowanie w aktywność motoryczną (na jej ilość) może być zaspokajane w postaci różnych form, jednak podstawową pozostaje lekcja wychowania fizycznego. Wydaje się, że możliwości w zaspokajaniu tych zapotrzebowań nie są w dostatecznym stopniu wykorzystywane.
Najbardziej dostępnym miernikiem stopnia intensywności wysiłków są wskaźniki częstotliwości tętna. Badania wskazują, że średnie wartości tętna na lekcjach wychowania fizycznego dzieci w wieku 7-10 lat wyniosły 138,4?8,5 ud/min, zaś średnie wskaźniki nasycenia motorycznego wyniosły 54,0%.
Intensywność wysiłków fizycznych chłopców w wieku 9-13 lat podczas lekcji wychowania fizycznego była zróżnicowana, wykazała się niską (130-135 ud/min; 35,0% VO2max), średnią (155-160 ud/min; 50,0% VO2max), średnio dużą (170-175 ud/min; 60% VO2max) oraz dużą (185-190ud/min; 75,0-80,0% VO2max) intensywnością. Klasyfikacja obciążeń fizycznych oceniana według wskaźników maksymalnego przyswajania tlenu wskazuje, że wysiłki o niskiej intensywności zajęły 56,2?3,8%, średniej 26,8?3,6%, średnio dużej 12,8?1,3% oraz dużej 4,2?0,8% czasu lekcyjnego. Dane te wskazują, że w młodszych klasach szkolnych stosowane są wysiłki niedużej mocy tlenowej, wykazujące pozytywne efekty zdrowotne, które są jednak krótkotrwałe i niedostateczne w ujęciu efektu treningowego (adaptacyjnego).
Treści wysiłkowe „godzin aktywności motorycznej” polegały na zastosowaniu ćwiczeń z zakresu gier i zabaw, form ruchowych mających charakter współzawodnictwa. To stwarzało warunki dla zwiększenia intensywności i objętości obciążeń wykonywanych na pozytywnym tle emocjonalnym. Wskaźniki tętna były bardziej stałe i wyniosły 152,2?3,8 ud/min i odpowiadały wskaźnikom średniej mocy tlenowej. Nasycenie motoryczne takich zajęć wyniosło 74,0%. W warunkach zastosowania między innymi tak zwanego toru przeszkód, wskaźnik tętna wyniósł 170,9?6,8 ud/min z zaangażowaniem około 94,0% bioenergetycznych źródeł aerobowych. Wydaje się, że nieznaczna aktywacja źródeł beztlenowych jest określana ogólnobiologicznymi czynnikami kształtowania organizmu dziecięcego, które polegają na formowaniu bioenergetyki beztlenowej w późniejszym okresie ontogenezy.
Badania wartości bioenergetycznych obciążeń wskazują, że 7-9-letnie dziewczynki dla wykonania 1000 kroków w ciągu 10 minut zużywają 18 kcal, chłopcy 23 kcal energii (3, 8). Z tego wynikało by, że dla wykonania 10000 kroków wykorzystywane jest 180-300 kcal, co odpowiada połowie niezbędnej dobowej normie aktywności motorycznej.
Wyniki badań wskazują, że pozalekcyjne „godziny aktywności motorycznej” (196,8-226,2 kcal) zaspokajają w około połowie (40,0-45,0%) niezbędną dobową aktywność motoryczną. Celowym jest aby wskaźniki tętna we wstępnej oraz końcowej części tych zajęć wyniosły 130-140 ud/min (2,2-2,5 kcal/min), głównej części 155-165 ud/min (4,3-5,0 kcal/min).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Arska-Kotlińska M., Bartz J.: Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne, AWF, Poznań, 1993. 2. Chrypkowa A. i wsp.: Proizwolnost dwiżenij u mładszich szkolnikow: Diagnostika i sposoby formirowanija, 1982. 3. Dietz W.H., Gormaker S.L.: Do we fatten one children at the television set? Obesity and television viewing in children and adolescenzs. Pediat., 1988, 75, 5:807-812. 4. Eider J.: Udział uzdolnień ruchowych w wyniku sportowym u dzieci w wieku 7-13 lat. Rozprawy i Studia T. WSP Szczecin, 1984, s. 132. 5. Eider J.: Wyniki nauczania w szkole zawodników i zawodniczek uprawiających akrobatykę sportową. [W:] III Sympozjum Naukowo-Trenerskie Akrobatyki Sportowej AWF Poznań, 1988, nr 253, s. 149-156. 6. Eider J.: Poziom sprawności fizycznej chłopców uprawiających piłkę nożną. [W:] Wychowanie fizyczne i sport dzieci i młodzieży. Materiały z II Międzynarodowej Konferencji Naukowej Instytutu Kultury Fizycznej, US Szczecin, 1990, s. 195-206. 7. Eider J., Nowoczesne formy ćwiczeń gimnastycznych. Wydanie III poprawione i uzupełnione. US Szczecin, 1998, s. 86. 8. Gumiński A.A., Mironowa T.J.: Mietody opriedlielenija i puti obszczej fiziczeskoj rabotosposonosti dietiej szkolnego wozrasta. M., 1986, s. 24. 9. Kładna A.: Higienical evaluation of school children motor funktion forming and life quality of inhibitants of Poland Vestpomeranian in ecosystems conditions. Szczecin 1996, s. 218. 10. Krychowski A. i wsp.: Issledowanija sposobnosti uprawlienija swojimi dwiżenijami u dietiej s uczietom ich wozrosta, poła i dwigatielnoj podgotowliennosti. [W:] Puti uprawlienija podgotowkoj sportsmienow. 1989, Moskwa, s. 14-18. 11. Miasnikow J.: Periodiczeskije issliedowanija prizostow pokazatielej dwigatielnych kacziestw. 1986, s. 65. 12. Miasnikow J.: Etapnost rozwitia dwigatielnych kacziestw i problema optimizacji fiziczeskoj podgotowki dietiej szkolnogo wozrasta. Moskwa, 1990, s. 67. 13. Molnar D., Soltesz G.: Metabolic and hormonal effects of fasting in obese children. Acta Pediat., 1988, No 1, s. 45. 14. Pilicz S.: Rozwój sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Warszawa, 1987, s. 94. 15. Pustelnik J.: Wozrastnyje izmiemenija bystroty, myszecznoj siły i skorostno-siłowych kacziestw. MfiS, 1995, s. 11-26. 16. Robert J., Zestradet H.: La metabolism de zinc chez les enjants et son role en pathologie pediatrique. Rev. Pediat., t. 19, No 2, p. 63-70. 17. Tanner J.: Sensiwity of maximol aerobic ponwez and capacity to anaerobic training is portly genotype dependent. In.: Sport and Human Genetics, Human Kinetics Publ. 1983, Champaign, USA. 18. Trześniowski R.: Rozwój fizyczny i sprawność młodzieży polskiej. Warszawa 1990, s. 118.
