Nadciśnienie naczyniowo-nerkowe jest najczęstszą postacią wtórnego nadciśnienia tętniczego o potencjalnie usuwalnej przyczynie (2, 15, 30, 32). Model doświadczalny nadciśnienia naczyniowo-nerkowego po raz pierwszy został opracowany przez Goldblatta i wsp. poprzez założenie ucisku na tętnicę nerkową psa. W dalszych latach opracowano wiele technik doświadczalnego wytwarzania nadciśnienia naczyniowo-nerkowego, których wspólną cechą jest wywołanie niedokrwienia nerki poprzez założenie różnego typu zacisków na tętnicę nerkową zwierząt doświadczalnych.

W patogenezie nadciśnienia naczyniowo-nerkowego zasadniczą rolę odgrywa układ renina-angiotensyna-aldosteron. W aparacie przykłębuszkowym wytwarzana jest preprorenina, która jest przekształcana w proreninę, a następnie w reninę. Renina jest magazynowana w ziarnistościach sekrecyjnych aparatu przykłębuszkowego. Działając na angiotensynogen, renina powoduje odłączenie dwóch aminokwasów, w wyniku czego powstaje angiotensyna I. W następstwie działania na angiotensynę I enzymu konwertującego powstaje angiotensyna II, substancja o silnie wyrażonych właściwościach naczynioskurczowych. Oprócz działania naczynioskurczowego angiotensyna II wywiera też inne wpływy: aktywuje układ współczulny, pobudza do wydzielania innych hormonów o działaniu presyjnym oraz zwiększa wchłanianie sodu w kanalikach nerkowych. Wszystkie te mechanizmy powodują wzrost ciśnienia krwi. Działanie to jest wywierane poprzez receptory AT1. Szczególną wrażliwość na działanie angiotensyny II wykazują naczynia nerek, trzewne oraz skórne. Mniejszą wrażliwość na to działanie wykazują naczynia mózgu, płuc oraz mięśni szkieletowych. Mechanizm rozwoju nadciśnienia naczyniowo-nerkowego zależy od rodzaju zmian w tętnicach nerkowych. W przypadku jednostronnego zwężenia tętnicy nerkowej główną przyczyną rozwoju nadciśnienia jest wzmożona aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron. Natomiast w przypadku obustronnego zwężenia, główną rolę odgrywają mechanizmy związane z zatrzymywaniem sodu.

Najczęstszą przyczyną nadciśnienia naczyniowo-nerkowego u starszych osób jest miażdżycowe zwężenie, natomiast u młodych, zwłaszcza kobiet, dysplazja włóknisto-mięśniowa. Inne, rzadziej występujące, przyczyny nadciśnienia naczyniowo-nerkowego przedstawiono w tabeli 6.

W obrazie klinicznym nadciśnienia tętniczego naczyniowo-nerkowego występują pewne różnice w porównaniu z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym. Praktyczne wskazówki ułatwiające wykrywanie nadciśnienia naczyniowo-nerkowego przedstawiono w tabeli 7.