Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Medycyna 3/2003
Barbara Kozakiewicz
Podstawowe badania podmiotowe i przedmiotowe wykorzystywane w onkologii – nowotworach złośliwych narządu rodnego i raka piersi
Diagnostic imaging techniques in gynecologic oncology
z Kliniki Onkologicznej Centrum Onkologii – Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie
w Warszawie przy ul. Wawelskiej 15
Kierownik Oddziału Radioterapii: doc dr hab. A. Skowrońska-Gardas
Streszczenie
This Chapter presents the examinations, which are most frequently performed in gynaecological oncology with indication for their use in diagnosing neoplasm in various locations. It presents also the laboratory standards or description of lesions determining the presence of neoplasm in imaging tests.



I. BADANIA WYKONYWANE U CHORYCH NA NOWOTWORY NARZĄDU RODNEGO
1. Wywiad – to zbiór informacji przekazywanych przez pacjentkę w odpowiedzi na nasze pytania. Rozmowę tę należy przeprowadzać bardzo dokładnie i taktownie, bowiem pytamy kobietę o jej najintymniejsze fakty z życia osobistego. Niejednokrotnie pacjentka wyjawia je pierwszy raz w życiu. Przekazuje je osobie obcej w obliczu zagrożenia swego zdrowia i życia „śmiertelną chorobą” – takie bowiem jest odczucie społeczne w przypadku rozpoznania nowotworu złośliwego.
W wywiadach należy zwrócić uwagę na te cechy i objawy, które zwiększają ryzyko rozwoju nowotworu lub szczególnie często towarzyszą chorobom nowotworowym i są pomocne przy ustaleniu rozpoznania i rokowania.
2. Badania i zabiegi diagnostyczne, kryteria oceny ich wyników w nowotworach układu rozrodczego
  • Rozmaz Papanicoulau (Pap) badanie cytologiczne
  • Badaniu temu powinna poddać się każda kobieta, bez względu na wiek, przynajmniej raz w roku. Jeśli w 3 kolejnych badaniach rozpoznano I grupę wg. Pap, następne badanie wykonuje się po 3 latach. Przy pobieraniu wymazu Pap istotne jest, aby pobrano komórki ze strefy granicznej tzn. okolicy ujścia zewnętrznego z miejsca, gdzie styka się nabłonek płaski pokrywający tarczę części pochwowej i nabłonek gruczołowy wyścielający kanał szyjki macicy – miejsce gdzie najczęściej rozwija się nowotwór oraz ze sklepienia tylnego, gdzie gromadzi się najwięcej złuszczonych komórek. Badaniem cytologicznym w 90% przypadków można wykryć nowotwór we wczesnym okresie rozwoju, a ponadto badanie to umożliwia wykrycie rzęsistkowicy, grzybicy a także może być pomocne w ocenie zmian hormonalnych. Cytologia eksfoliatywna, czyli poszukiwanie komórek nowotworowych wśród komórek znajdujących się w wydzielinie gruczołów, wysiękach, przesiękach lub zeskrobinach z powierzchni różnych narządów, umożliwia wczesne wykrycie zmian nowotworowych, których nie można jeszcze stwierdzić innymi metodami.
    Jak często należy wykonywać badanie cytologiczne?
    Zalecenia wytyczone przez Amerykańskie Towarzystwo Położników i Ginekologów wydają się być najprecyzyjniejszymi. Uwzględniają wiek, wywiad rodzinny, nawyki i inne schorzenia kobiety i jej partnerów. Grupa największego ryzyka to kobiety, które przebyły leczenie CIN I (cervical intraepithelial neoplasia) lub raka inwazyjnego. Badanie Pap zaleca się co 3 mies. przez pierwsze 2 lata po leczeniu, co 6 mies. przez następne 3 lata, a potem raz w roku.
    Cytologia raz w roku powinna być wykonywana u kobiet o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka szyjki macicy. Do grup zwiększonego ryzyka zaliczamy: wczesne (przed 18 rż.) rozpoczęcie współżycia płciowego, częste zmiany partnerów seksualnych (więcej niż czterech w roku), rozpoznane kłykciny lub stwierdzona infekcja wirusowa (brodawczaka ludzkiego-HPV, opryszczki genitalnej-HSV) u kobiety lub jej partnera, rozpoznane immunodeficyty lub stosowana immunosupresja (np. po przeszczepach), palaczki tytoniu, stosujące inne używki (alkohol, narkotyki), kobiety pochodzące ze środowisk o niskim statucie socjoekonomicznym.
    Po uzyskaniu negatywnych wyników w ciągu trzech kolejnych badań, cytologię Pap można wykonywać co 3 lata.
    Częściej, co 6-12 miesięcy powinno mieć wykonywane badanie Papu potomstwo kobiet stosujących podczas ciąży DES (dietylostilbestrol).
    U kobiet po 65 rż. badanie należy wykonywać co 5 lat. Badanie cytologiczne – rozmaz pochwowy należy wykonywać co 3 lata u kobiet po usunięciu macicy (wraz z szyjką) z powodu zmian łagodnych jak i złośliwych.
    Samo badanie cytologiczne nie może stanowić podstawy do rozpoznania raka (tab. 1).
    Tabela 1. Rozpoznania cytologiczne wg Papanicolau i system Bethesdy (1988).
    Amerykańskie Towarzystwo Walki z RakiemGrupa Cytologiczna Pap. system BethesdyOcena wynikówZalecenia dla lekarza
    Rozmaz prawidłowyIkomórki prawidłowepowtórzenie badania za rok
    Rozmaz podejrzanyIInie ma komórek nowotworowych, są komórki nieprawidłowe, zapalnekonieczność leczenia przeciwzapalnego
    Rozmaz podejrzany co do istnienia nowotworuIII 
    CIN I i CIN II LGSIL*? HPV
    obecne komórki atypowe podejrzane jako nowotworowepowtórzenie badania po leczeniu w ciągu 3 mies. jeśli nadal rozpoznawana jest grupa III zalecana kolposkopia i/lub biopsja
    Rozmaz pozytywny co do istnienia nowotworuIV 
    CIN III ? HGSIL* lub ca in situ
    obecne komórki prawdopodobnie nowotworowebadanie histopatologiczne
    Rozmaz pozytywny jw.V
     rak płaskonabłon.
    obecne komórki nowotworowebadanie histopatologiczne
    CIN - cervical intraepithelial neoplasia.
    CIN I = dysplazja małego stopnia, CIN II = średniego, CIN III = dużego stopnia lub rak in situ.
    LGSIN - low grade squamous intrepithelial lesion zmiany komórkowe współistniejące z inf. HPV.
    HGSIN - high grade squamous intrepithelial lesion.
  • Wycinki celowane – w raku szyjki macicy pobierane są z owrzodzenia części pochwowej lub z tarczy części pochwowej bez makroskopowych zmian. Zawsze należy pobierać materiał do oceny histopatologicznej ze strefy granicznej dwóch nabłonków: płaskiego i gruczołowego.
  • Biopsja endometrialna, frakcjonowane wyłyżeczkowanie macicy (jamy i kanału szyjki) – służą ocenie zmian rozwijających się śródkanałowo i śródjamowo, będących poza zasięgiem wzroku – materiał do oceny histopatologicznej.
  • Histeroskopia – badanie endoskopowe macicy, może być połączone z celowanym pobieraniem wycinków do badania histopatologicznego (poprzez histeroskop operacyjny). Najkorzystniejsze jest wykonanie histeroskopii przed wyłyżeczkowaniem, ponieważ ocena wzrokowa pozwala na lokalizację zmian we wnętrzu macicy, a następnie umożliwia pobranie do badania histopatologicznego wyskrobin z miejsc o nieprawidłowym rozroście błony śluzowej. Jest to metoda szczególnie użyteczna w raku trzonu macicy dla rozpoznawania małych i rozproszonych zmian lub zlokalizowanych w rogach macicy. Histeroskopia jest także bardzo przydatna w rozpoznawaniu śródkanałowej postaci raka szyjki macicy (rak śródszyjkowy – endocerwikalny). Jest to także idealna metoda do oceny efektu leczenia chorych na raka trzonu, u których nie była wykonywana operacja usunięcia narządu rodnego (np. z powodu przeciwwskazań internistycznych). Stosowano wyłącznie radioterapię. Pozwala bowiem na wczesne wykrycie wznowy choroby zanim wystąpią objawy zauważone przez chorą.
  • Badanie radiologiczne klatki piersiowej – jest konieczne we wszystkich nowotworach złośliwych, ponieważ umożliwia ocenę występowania przerzutów.
  • Cystoskopia – wykonywana u chorych z naciekiem przedniej ściany pochwy w zaawansowanych przypadkach raka szyjki macicy. Umożliwia ocenę przejścia nowotworu na pęcherz moczowy. Naciek nowotworowy pęcherza moczowego zmienia stopień zaawansowania klinicznego i jest przeciwwskazaniem do radioterapii, która może doprowadzić do szybkiego powstania niegojącej się przetoki pęcherzowo-pochwowej. Obrzęk groniasty stwierdzony podczas cystoskopii nie stanowi przeciwwskazania do leczenia chorej i nie zmienia stopnia zaawansowania choroby.
  • Urografia – ocena wydolności nerek, istotna jest u chorych zwłaszcza na raka szyjki macicy, ponieważ nowotwór ten rozprzestrzenia się przede wszystkim przez ciągłość, naciekając przymacicza. Należy pamiętać, iż moczowody na wysokości cieśni macicy (przejście kanału w jamę) znajdują się w odległości ok. 2 cm bocznie od ścian macicy. W zaawansowanych przypadkach naciek nowotworowy w tym regionie powiększając się zamyka światło moczowodów powodując zastój moczu w nerce. Taka sytuacja kliniczna sprawia, iż chore ze stwierdzanym wodonerczem kwalifikowane są do wyższego stopnia zaawansowania (stop. II B (r) stop. III B).
  • Ultrasonografia jamy brzusznej – niejednokrotnie urografię należy zastąpić ultrasonografią połączoną z dokładną oceną narządów jamy brzusznej. Ultrasonografia jest badaniem prostszym, mniej obciążającym i tańszym. Pozwala ocenić także wątrobę, która jest często miejscem przerzutów nowotworowych, a także obrazuje stan węzłów chłonnych: biodrowych, okołoaortalnych lub pachwinowych zmienionych przerzutowo. USG węzłów chłonnych jest szczególnie przydatne u chorych po przebytej radioterapii ponieważ w terenie zmian popromiennych trudno jest oceniać palpacyjnie ich powiększenie, co może świadczyć o szerzeniu się choroby.
  • Ultrasonografia narządu rodnego – wykonywana sondą śródpochwową (transwaginalną) lub przez powłoki brzuszne, jest pomocna:
  • 1. w różnicowaniu pomiędzy torbielami a litymi guzami jajników;
    2. w ocenie rozrostów endometrium;
    3. w ocenie wielkości nacieku szyjki macicy – szczególnie istotne dla monitorowania efektu leczenia chorych z częścią pochwową o średnicy nacieku powyżej 4 cm;
    4. w ocenie przymacicz nacieczonych nowotworowo rola tego badania jest dyskusyjna, zwłaszcza u kobiet po przebytych stanach zapalnych przydatków, u których pozostają zrosty pozapalne. W tych przypadkach istotne jest wykonanie biopsji igłowej przymacicza pod kontrolą USG, połączonej z oceną histopatologiczną aspiratu lub ocena dopplerowska przepływów w naczyniach krwionośnych świadczących o wznowie w badanym rejonie;
    5. w ocenie zaśniadu groniastego, dla którego charakterystyczny jest obraz „zamieci śnieżnej”.
  • Wlew doodbytniczy – jest szczególnie przydatny u chorych z badalnym guzem wypełniającym jamę brzuszną, słabo ruchomym przy badaniu ginekologicznym, wypełniającym pod- i śródbrzusze. Badanie obrazuje rozprzestrzeniania się guza, a przede wszystkim prawdopodobieństwo naciekania ścian jelita grubego przez nowotwór
  • Tomografia komputerowa (CT, KT) – obrazuje przestrzenie zaotrzewnowe, mózg, śródpiersie, trzustkę, jest pomocna w rozpoznawaniu zmian złośliwych o średnicy ok. 1 cm. Badanie jest przydatne w celu ustalenia zaawansowania i kwalifikacji do zabiegu chirurgicznego oraz przy ocenie wznowy choroby u chorych po przebytej radioterapii lub chemioterapii.
  • Rezonans magnetyczny – (NMR, MR) – jest nieinwazyjną metodą pozwalającą uzyskać przekroje wybranych okolic ciała w różnych płaszczyznach bez narażania na działanie promieniowania jonizującego. Technika oparta na wykorzystaniu magnetyzmu jąder komórek zależnie od stężenia jonu wodorowego. MR przewyższa TK lepszą rozdzielczością obrazu lecz jest wciąż jeszcze bardzo kosztowną techniką. Wskazania takie jak przy TK.
  • Scyntygrafia (skaning) – badanie przy wykorzystaniu izotopów radioaktywnych. Wśród chorych na nowotwory złośliwe narządu rodnego jest ono wykorzystywane w przypadkach podejrzenia przerzutów do kości lub zlokalizowanych bólów kości. Należy pamiętać, iż jest to badanie niespecyficzne i ogniska podejrzane w scyntygrafii należy potwierdzić obrazami rentgenowskimi. Zmiany wykryte w scyntygrafii mogą szereg tygodni wyprzedzać zmiany w konwencjonalnych badaniach radiograficznych.
  • II. BADANIA OBRAZOWE WYKONYWANE U CHORYCH NA RAKA PIERSI
  • Mammografia – jest to technika rentgenowska wykorzystująca „miękkie” promienie (25-35 kV), pozwalająca uwidocznić nieprawidłowe struktury piersi dzięki różnicy w pochłanianiu promieni X.
  • Objawy radiologiczne raka piersi:
    – nieprawidłowe i nieregularne zacienienie (gwiazdkowate),
    – mikrozwapnienia (o śred. <1 mm w 40% towarzyszą rakom),
    – zaburzenia architektoniki utkania zrębu łącznotkankowego sutka,
    – cechą węzłów chłonnych dołu pachowego zajętych przez nowotwór jest niesymetryczne ich powiększenie, wybitne wysycenie.
    Badanie mammograficzne zalecane jest u kobiet po 40 rż., ponieważ w tym wieku w gruczole piersiowym dominuje utkanie tłuszczowe. U młodszych kobiet wskzana jest ultrasonografia jako badanie kontrolne.
  • Galaktografia polega na wykonywaniu zdjęć rentgenowskich piersi po podaniu środka cieniującego bezpośrednio do wydzielającego przewodu mlecznego. Oceniane są zarysy przewodów mlecznych i ewentualne ubytki wypełnienia. Ułatwia rozpoznanie u chorych z wyciekiem z piersi, u których istnieje podejrzenie zmian w zakresie przewodów mlecznych.
  • Ultrasonografia – wartość tego badania zależy od jakości aparatury diagnostycznej oraz od doświadczenia lekarza. Nie jest to badanie wystandaryzowane. Cechy sonograficzne nieprawidłowych struktur w piersi to niskoechogeniczna zmiana ogniskowa, bezechowa jak w torbielach lub o obniżonej echogeniczności jak w zmianach litych. USG sutków wykonuje się u kobiet młodych (do 40 rż.), u których dominuje utkanie gruczołowe miąższu, jako badanie przesiewowe. Obecnie badanie to uznane jest za uzupełniające w stosunku do mammografii i rezonasu magnetycznego.
  • Obraz raka w USG przedstawia się jako niskoechogeniczne ognisko o nierównych, zatartych zarysach z niesymetrycznym cieniem akustycznym z obrzeży lub środka zmiany. Często obserwuje się pogrubiałe więzadełka Coopera. Węzły chłonne przerzutowo zmienione w USG obrazowane są jako niskoechogeniczne struktury z zatartą wnęką węzła chłonnego.
    Pod kontrolą USG można dokonywać weryfikacji histopatologicznej wykonując: biopsję aspiracyjną cienkoigłową, stereotaktyczną biopsję cienko- i gruboigłową oraz można wprowadzać znaczniki metalowe np. haczyki przed zabiegiem chirurgicznym. Biopsja gruboigłowa – wykonywana jest przy rozsianych radiologiczne mikrozwapnieniach na większych obszarach piersi np. w jednym kwadrancie bez ewidentnego zacienienia. Biopsję cienkoigłową wykonuje się wówczas, gdy widoczne jest wyraźne zacienienie, często gwiazdkowate lub gdy widoczne jest skupisko mikrozwapnień.
  • Mammografia rezonansu magnetycznego – jest wykorzystywana do uzupełnienia diagnostyki trudnych do interpretacji zmian obrazowych uzyskiwanych innymi technikami. Jest to badanie o najwyższej rozdzielczości liniowej i kontrastowej. Niewydolne przy obfitym, dysplastycznym utkaniu miąższu piersi lub po przebytych stanach zapalnych piersi. Jest to najdroższe i trudno dostępne badanie spośród wszystkich badań piersi.
  • III. MARKERY NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH
    Makerem nazywamy substancję, której obecność we krwi chorego lub jej zmienny poziom w toku leczenia, albo po jego zakończeniu sugeruje obecność nowotworu, czynną chorobę nowotworową.
  • Markery nowotworowe odzwierciedlają:
  • 1. Proliferację komórek nowotworowych np.TPS;
    2. Różnicowanie się komórek nowotworowych. Stężenie markera zależy od masy nowotworu np. CA-125, AFP, HCG;
    3. Obumieranie komórek nowotworowych. Apoptoza (zaprogramowana śmierć komórki) lub martwica powodują podwyższenie produktów rozpadu wydzielanych przez nowotwór np.TPA.
  • Zastosowanie markerów:
  • – wykrywanie nowotworu, badania przesiewowe, wznowy choroby (HCG, AFP),
    – monitorowanie leczenia (HCG, CA-125, SCC),
    – ocena zaawansowania choroby (AFP, CEA, HCG, SCC),
    – wprowadzenie nowych metod do lokalizacji ogniska pierwotnego lub przerzutów przy użyciu związków znakowanych indem lub jodem.
  • Rodzaje markerów nowotworowych oznaczanych w ginekologii:
  • Antygen rakowy Ca-125 oznaczany jest w surowiczym, endometrialnym, jasnokomórkowym raku jajnika. Górna granica wartości prawidłowych wynosi 35÷65 jedn/ml.
    Alfa 1-fetoproteinaAFP – alfafetoproteina – jest przydatna w diagnostyce raka powstałego z komórek rozrodczych gonad – górna granica wartości prawidłowych 10 jedn/ml.
    Ludzka gonadotropina kosmówkowab HCG – oznaczana jest w rozrodczych guzach jajnika, oraz w rozrostach trofoblastu (zaśniad groniasty). Górna granica normy dla mężczyzn i kobiet nieciężarnych 1,2 ng/ml lub 6 jedn./litr.
    b 1 fitoproteina ciążowaSP1 – obecna w guzach trofoblastycznych nerki, jajnika, i macicy.
    Tkankowy polipeptydowy, antygen-TPA – wykrywany jest w raku jajnika.
    Górna granica normy 80 lub 120 jedn/ml.

    Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
    Mam kod dostępu
    • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
    • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
    • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

    Opcja #1

    24

    Wybieram
    • dostęp do tego artykułu
    • dostęp na 7 dni

    uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

    Opcja #2

    59

    Wybieram
    • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
    • dostęp na 30 dni
    • najpopularniejsza opcja

    Opcja #3

    119

    Wybieram
    • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
    • dostęp na 90 dni
    • oszczędzasz 28 zł
    Nowa Medycyna 3/2003
    Strona internetowa czasopisma Nowa Medycyna