© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2006, s. 185-191
Joanna Sionkowska, *Joanna Wysokińska-Miszczuk
Ocena dbałości o higienę jamy ustnej pacjentów dorosłych oraz ich opinie na temat usług stomatologicznych w ramach kontraktów NFZ
The assessment of the oral hygene in adult patients. Patients opinion about dental procedures realised due to the NFZ contract
z Katedry i Zakładu Periodontologii Akademii Medycznej w Lublinie
Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n med. Joanna Wysokińska-Miszczuk
Potrzeba prewencji prozdrowotnej w celu zapobiegania chorobom jamy ustnej i ich powikłaniom pozostaje wciąż duża. Pogłębiające się dysproporcje finansowe w poszczególnych grupach społecznych i regionach kraju, sugerują stworzenie systemu polityki zdrowotnej ukierunkowanego na prewencję i zapobieganie chorobom (1, 2).
Próchnica zębów pozostaje od wielu lat najczęściej występującą chorobą jamy ustnej. W Polsce problem urósł do rangi epidemii, gdyż 99% dorosłych i 98% dzieci ma próchnicę. Z badań Ministerstwa Zdrowia wynika, że jedynie 3% osób w wieku 35-44 lat ma wszystkie zęby i tylko 6% dorosłych zdrowe przyzębie. Polakom w wieku 19-34 lat brakuje średnio 4 zębów a w wieku 35-44 lat – 8.
Dwunastolatki mają 4, 4 zęba dotkniętego próchnicą, podczas gdy w niektórych państwach europejskich wskaźnik ten wynosi zaledwie 0,3. Stan zdrowia jamy ustnej polskich dzieci, jest jednym z gorszych w Europie. Polska znajduje się wśród niechlubnej listy 15 państw o najwyższym na świecie wskaźniku zachorowań na próchnicę. W Europie gorzej jest tylko w dwóch krajach – Albanii i na Białorusi, gdzie u 5-6-latków występuje średnio 9 zębów z próchnicą. Wydaje się, że tak negatywną statystykę może zmienić tylko profesjonalna profilaktyka zdrowotna. Indywidualna edukacja każdej osoby, dzieci, młodzieży i dorosłych powinna polegać na zachęcaniu do wzięcia na siebie odpowiedzialności za własne zdrowie. Od lat wiadomo, że systematyczne stosowanie różnych metod profilaktycznych przynosi bardzo dobre rezultaty. Problem polega na tym, że profilaktyka stomatologiczna jest niedofinansowana przez państwo i praktycznie nie istnieje. Lekarze dentyści i sami pacjenci nie są ukierunkowani na profilaktykę, ponieważ nie istnieje system motywujący ich do tego. Samo czyszczenie zębów szczoteczką to zbyt mało, potrzebna jest również profesjonalna profilaktyka fluorkowa w gabinetach i szkołach. Brak rozsądnej i konsekwentnej polityki państwa w tym zakresie to spuścizna wielu lat. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą ukazało się dopiero w 2003 r. Wcześniej nie było żadnej regulacji prawnej. Funkcjonujący niegdyś w Ministerstwie Zdrowia (MZ) Wydział ds. Stomatologii został niestety zlikwidowany.
Leczenie stomatologiczne jest drogie a będzie jeszcze droższe, zaś zakres usług refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) ograniczony. Dlatego jako standard i podstawową metodę zapobiegania chorobom jamy ustnej należy uznać szczotkowanie zębów co najmniej 2 x dziennie, podejmowane od momentu wyrżnięcia pierwszego zęba mlecznego i kontynuowane w ciągu całego życia człowieka do ostatniego własnego zęba (3). Prawidłowa higiena jamy ustnej, umotywowany pacjent, czy też świadomość czynników ryzyka, to podstawowe narzędzia w walce o zachowanie zdrowia. Wg definicji WHO: „Zdrowie to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny a nie tylko brak choroby lub niedomagania” (4).
Zdrowie jamy ustnej uważa się za integralną część ogólnego zdrowia człowieka. Istnieje silna zależność między stanami patologicznymi jamy ustnej a chorobami ogólnoustrojowymi. Jest to wynik wspólnych czynników ryzyka, a także tego, że choroby oddziaływują na siebie wzajemnie (1, 2). Według definicji WHO zdrowie jamy ustnej to: „pozytywny standard zdrowotny, umożliwiający swobodę mówienia, spożywania pokarmów, utrzymanie kontaktów towarzyskich z innymi ludźmi, przy braku skrępowania” (4).
Stan jamy ustnej może mieć więc znaczący wpływ na jakość i komfort życia. Według ogólnie przyjętych opinii społeczeństwa im człowiek się częściej uśmiecha, tym jest odbierany jako bardziej wiarygodny i budzący zaufanie. Występowanie bólu, obecność ropni, problemy z jedzeniem, żuciem, czy też nieodpowiedni kształt czy kolor zębów mogą stać się przyczyną frustracji człowieka oraz ogólnego braku akceptacji społeczeństwa (5, 6, 7, 8).
W związku z powyższym, celem pracy, było zebranie i ocena informacji o nawykach higienicznych oraz stopniu zadowolenia pacjentów z jakości stosowanych materiałów i zakresu usług refundowanych przez NFZ.
Materiał i metody
Badaniem objęto 120 osób z różnych środowisk, zamieszkałych w Chełmie i okolicach, które zgłosiły się do Przychodni Stomatologicznej SALUS w Chełmie w 2005 roku. Wiek tych osób wahał się w granicach 18-74 lat. Średnia wieku wynosiła 32 lata. Tabela 1 oraz rycina 1 przedstawiają rozkład badanej populacji w zależności od wieku. Jak widzimy wśród badanych najliczniej reprezentowane były osoby w wieku 26-35 lat.
Tabela 1. Rozkład badanej populacji z uwzględnieniem przedziałów wieku i miejsca zamieszkania.
| Grupa wiekowa | Mieszkańcy miasta | Mieszkańcy wsi | Liczba i odsetek badanych łącznie |
| n | % | n | % | n | % |
| 15-25 | 23 | 19 | 15 | 12,5 | 38 | 31,6 |
| 26-35 | 20 | 17 | 20 | 17 | 40 | 33 |
| 36-45 | 22 | 18 | 8 | 7 | 30 | 25 |
| 46-55 | 7 | 6 | 3 | 2,5 | 10 | 8 |
| 56-75 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 1,5 |
Ryc. 1. Rozkład badanej populacji z uwzględnieniem przedziałów wieku i miejsca zamieszkania.
Do oceny zachowań zdrowotnych wykorzystano specjalnie przygotowaną do celów niniejszej pracy ankietę. Zawierała ona 12 pytań, które dotyczyły płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, częstości oraz czasu jaki zajmuje szczotkowanie zębów, ilości wizyt u stomatologa w roku, rodzaju używanej szczoteczki, stosowania dodatkowych środków do pielęgnacji jamy ustnej, dostępności usług stomatologicznych w miejscu zamieszkania, stopnia zadowolenia pacjentów z jakości materiałów i zakresu usług refundowanych przez NFZ oraz propozycji zmiany, ze strony pacjenta w przypadku, gdy nie jest zadowolony z usług refundowanych przez NFZ.
Wyniki badań
Wśród ankietowanych przeważały osoby z wykształceniem średnim – 49%, najmniej zaś było osób z wykształceniem podstawowym – 11%. Mieszkańcy miasta przeważali liczbowo nad mieszkańcami wsi, stanowiąc 62% ogółu przebadanej populacji (tab. 1, ryc. 1).
1. Jak wynikało z ankiet, zaledwie 2 osoby spośród 120, na pytanie o częstotliwość szczotkowania zębów odpowiedziało, że myją zęby po każdym posiłku. Intensywniej o stan jamy ustnej dbali mieszkańcy miasta – 68% pytanych zapewniało, że szczotkuje zęby 2 x dziennie, zaś wśród mieszkańców wsi odpowiedziało „tak” 63% badanych. Do mycia zębów 1x dziennie przyznało się 22% mieszkańców wsi i 16% mieszkańców miasta (tab. 2).
Tabela 2. Częstotliwość mycia zębów wśród badanych (rozkład odsetkowy).
| Ile razy dziennie szczotkujesz zęby? | Mieszkańcy miasta % | Mieszkańcy wsi % | Osoby z wyksz. zawodowym % | Osoby z wyksz. średnim % | Osoby z wyksz. wyższym % | Ogółem % |
| Po każdym posiłku | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 |
| 3 razy dziennie | 13,5 | 15 | 17 | 12 | 12 | 14 |
| 2 razy dziennie | 68 | 63 | 65 | 71 | 68 | 66 |
| 1 raz dziennie | 16 | 22 | 17 | 17 | 12 | 18 |
2. Na pytanie o czas poświęcany na szczotkowanie zębów – 40% osób odpowiedziało, że zabieg ten zajmuje im ok. 2 min., 21% – 3 min., a tylko 9% – więcej niż 3 min. Istotne statystycznie różnice wystąpiły wśród mieszkańców wsi i miasta przy odpowiedzi zawierającej się w stwierdzeniu, że szczotkowanie zębów zajmuje ok. 1 min. Takiej odpowiedzi udzieliło 13% mieszkańców wsi i 31% mieszkańców miasta. Wyraźne różnice wśród ankietowanych odnotowano również w odpowiedzi, zawierającej się w stwierdzeniu, że czas zabiegu oczyszczania zębów trwał dłużej, niż 3 min. Odpowiedziało „tak” – 5% mieszkańców miasta i 15% mieszkańców wsi.
Biorąc pod uwagę wykształcenie ankietowanych, nie zanotowano istotnych statystycznie różnic. Jedynie przy odpowiedzi, że czas szczotkowania zajmuje 2 min. – zauważono różnicę – „tak” odpowiedziało 51% osób z wykształceniem średnim. Osoby z wykształceniem zawodowym i wyższym odpowiadały podobnie – odpowiednio 26% i 32% (tab. 3).
Tabela 3. Długość mycia zębów przez ankietowanych (rozkład odsetkowy).
| Ile razy dziennie szczotkujesz zęby? | Mieszkańcy miasta % | Mieszkańcy wsi % | Osoby z wyksz. zawodowym % | Osoby z wyksz. średnim % | Osoby z wyksz. wyższym % | Ogółem % |
| Mniej niż minutę | 5 | 7 | 4 | 5 | 4 | 6 |
| 1 minutę | 31 | 13 | 34 | 19 | 28 | 24 |
| 2 minuty | 39 | 41 | 26 | 51 | 32 | 40 |
| 3 minuty | 19 | 24 | 22 | 17 | 24 | 21 |
| Dłużej niż 3 minuty | 5 | 15 | 13 | 8 | 12 | 9 |
3. „Jak często kontroluje Pan/Pani stan swojego uzębienia?”
Większość, bo 37% osób odpowiedziało, że w razie bólu, a tylko 10%, że co 3 m-ce, 25% – co 6 m-cy, a 28% – co 12 m-cy (tab. 4).
Tabela 4. Częstotliwość kontroli stanu uzębienia wśród badanych (rozkład odsetkowy).
| Jak często kontroluje Pan/Pani stan swojego uzębienia? | Mieszkańcy miasta % | Mieszkańcy wsi % | Osoby z wyksz. zawodowym % | Osoby z wyksz. średnim % | Osoby z wyksz. wyższym % | Ogółem % |
| Co 3 miesiące | 8 | 13 | 8 | 7 | 12 | 10 |
| Co 6 miesięcy | 23 | 28 | 30 | 25 | 28 | 25 |
| Co 12 miesięcy | 30 | 26 | 26 | 31 | 28 | 28 |
| W razie bólu | 40 | 39 | 34 | 39 | 32 | 37 |
4. „Jakiej używa Pan/Pani szczoteczki do zębów?”
Zdecydowana większość ankietowanych odpowiedziała, że używa szczoteczki ręcznej – 97%. Dzieląc respondentów według miejsca zamieszkania oraz wykształcenia, nie zanotowano istotnych różnic (tab. 5).
Tabela 5. Rodzaj szczoteczki używanej przez ankietowanych (rozkład odsetkowy).
| Jakiej używa Pan/Pani szczoteczki? | Mieszkańcy miasta % | Mieszkańcy wsi % | Osoby z wyksz. zawodowym % | Osoby z wyksz. średnim % | Osoby z wyksz. wyższym % | Ogółem % |
| Ręcznej | 96 | 98 | 95 | 98 | 96 | 97 |
| Elektrycznej | 5 | 2 | 0 | 3 | 4 | 4 |
| Nie używam | 1 | 0 | 0 | 2 | 0 | 1 |
5. „Czy używa Pan/Pani dodatkowych środków do pielęgnacji jamy ustnej?”
W odpowiedzi na to pytanie, aż 23% osób przyznało, że nie stosuje żadnych dodatkowych środków do higieny jamy ustnej. Najchętniej stosowanym „środkiem” wśród ankietowanych, okazała się guma do żucia – 48% badanych udzieliło takiej odpowiedzi. Nici dentystyczne i wykałaczki używane były przez odpowiednio – 21% i 27% ankietowanych. Płukanki lecznicze natomiast cieszyły się najmniejszym zainteresowaniem, 16% osób potwierdziło ich stosowanie. Różnice istotne statystycznie wystąpiły wśród mieszkańców wsi i miasta. Jedynie 2% osób, zamieszkujących tereny wiejskie, zadeklarowało stosowanie dodatkowych środków do higieny jamy ustnej w postaci płukanek leczniczych, zaś 24% wśród osób mieszkających w mieście. Różnice przy odpowiedzi na to samo pytanie wystąpiły również kiedy poddano analizie wykształcenie ankietowanych. Okazało się, że płukanki lecznicze, najrzadziej używały osoby z wykształceniem zawodowym – 4%, 15% – osób z wykształceniem średnim i 32% – z wyższym. Podobnie, nici dentystyczne, wśród osób z wykształceniem zawodowym cieszyły się najmniejszą popularnością – 8% badanych zadeklarowało ich stosowanie, zaś 17% – z wykształceniem średnim i 52% – z wyższym. Najczęściej używanym dodatkowym środkiem do higieny jamy ustnej wśród osób z wykształceniem zawodowym były wykałaczki – 39% udzieliło takiej odpowiedzi (tab. 6).
Tabela 6. Rodzaje dodatkowych środków do higieny jamy ustnej stosowanych wśród ankietowanych (rozkład odsetkowy).
| Czy używa Pan/Pani dodatkowych środków do pielęgnacji jamy ustnej? | Mieszkańcy miasta % | Mieszkańcy wsi % | Osoby z wyksz. zawodowym % | Osoby z wyksz. średnim % | Osoby z wyksz. wyższym % | Ogółem % |
| Nici dentystyczne | 20 | 22 | 8 | 17 | 52 | 21 |
| Wykałaczki | 24 | 30 | 39 | 25 | 20 | 27 |
| Płukanki lecznicze | 24 | 2 | 4 | 15 | 32 | 16 |
| Guma do żucia (bezcukrowa) | 49 | 48 | 43 | 49 | 52 | 48 |
| Nie stosuję | 20 | 28 | 17 | 27 | 12 | 23 |
6. „Jak ocenia Pan/Pani dostępność usług stomatologicznych w miejscu zamieszkania?”
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Petersen P.E.: The World Oral Health Report 2003: Continuous improvement of oral health in the 21st century – the approach of the WHO Global Oral Heath Programme. Comm. Dent. Oral Epidemiol., 2003, 31, 3-23. 2.Petersen P.E., Kwan S.: Evaluation of community based oral health promotion and oral disease prevention – WHO recommendations for improved evidence in public health practice. Comm. Dent. Health, 2004, 21, 1Supl., 319-329. 3.Adamowicz-Klepalska B., et al.: Konsensus grupy ekspertów w sprawie promocji zdrowia jamy ustnej i profilaktyki fluorkowej próchnicy zębów. Pod red. M. Wierzbicka, E. Pierzynowska. Fundacja Promocji Zdrowia Jamy Ustnej. PWN, Warszawa 2004. 4. 1946 r. Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) World Health Organization. 5.Kung H.C., et al.: Oral health and peripheral arterial disease. Circulation, 2003, 107, 1152-1157. 6.Morison H.J., et al.: Periodontal disease and risk of total coronary heart and cerebro – vascular diseases J. Cardiovasc Risk, 1999, 6, 7-11. 7.Shay K., et al.: The first International Conference on Rural Ageinga Global Challenge. Proceedings of the oral health component. West Virginia, USA 2000. Int. Dent. J., 2001, 51, 177-264. 8.United Nations Conference on Environment and Development Agenda 21. Rio de Janeiro, Brazil 1992. 9.Holst A., Braune K.: Dental assistans ability to selest caries risk-children and prevent caries. Swed. Dent. J., 1994, 18, 243-249. 10. Szpringer-Nodzak M., i wsp.: Ocena niektórych czynników etiologicznych związanych z wczesną próchnicą u dzieci. Czas. Stomat. 1992, 45/1, 14-18. 11. Kupka T., et al.: Co wiemy o profilaktyce stomatologicznej. Nowa Stom. 2001, 1, 3-4. 12. 2004 Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej SMG/KRC. Raport, Higieniczne nawyki Polaków. 13. Beals D., et al.: (2000): Development and laboratory evaluation of new toothbrush with a novel brush head design. American Journal of Dentistry, 5A-14A. 14. Lang W.P., et al.: (1994): The relation of preventive dental behaviors to periodontal health status. Journal of Clinical Periodontology. 15.Bader H. (1998): Floss on die, implications for dental professionals. Dentistry Today. 16.Cinacio S.G. (2000): Antiseptics and antibiotics as chemotherapeutic agents for periodontal menagement. Compendium of Continuing Education in Dentistry. 17.Steward J.E., et al.: (1997): Development of oral hygiene self – efficacy and outcome expectancy questionnaires. Community Denistry Oral Epuidemiology, 25, 337-342. 18.Kaczmarczyk J.: Ocena stomatologicznej opieki zdrowotnej nad dziećmi szkolnymi na podstawie obserwacji własnych i prognozy na przyszłość. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego, 1994, 6-7, 51-53. 19.Wojcieszek D.: Profilaktyka próchnicy zębów i zapaleń przyzębia oparta na kontroli głównego czynnika etiologicznego. Stomatol. Współ., 1996, 3, 2:127-129. 20.Kjaerheim V., et al.: Two – year study on the effect of professional tooth cleaning on schoolchildren in Oppegard. Norway. Comm. Dent. Oral Epidemiol,. 1985, 13: 295-298. 21.Cicano S.: Poprawa stanu zdrowia jamy ustnej: aktualna problematyka. J. Clin. Periodontol., 2003; 30 Suppl. 5:4-6.
