© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2002, s. 154-158
Elżbieta Pierzynowska1, Janusz Popowski2, Marta Drabarczyk-Nasińska1, Małgorzata Kacprzak1
Badanie wpływu różnych stężeń chlorheksydyny na redukcję liczby bakterii w ślinie
The investigation of the influence of the different concentrations of chlorhexidine on the reduction of bacteria number in saliva
1z Zakładu Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Maria Wierzbicka
2z Samodzielnej Pracowni Mikrobiologii Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Kierownik Pracowni: dr Janusz Popowski
Za idealny antyseptyk uważa się taki, który wykazując maksymalny efekt terapeutyczny, cechuje się brakiem występowania działań niepożądanych, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych. Od dawna poszukuje się środka, który poprzez eliminację bakterii odpowiedzialnych za powstawanie płytki, mógłby być stosowany zamiennie, zamiast mechanicznego jej usuwania, nie wykazując przy tym działań ubocznych. Jedynym preparatem, który spełnia większość wymagań jest chlorheksydyna. Już od ponad 40 lat związek ten uważany jest za jeden z najskuteczniejszych antyseptyków znacznie redukujących liczbę bakterii i ograniczających w ten sposób powstawanie płytki nazębnej (1). Stosowanie chlorheksydyny jako płukanki nie jest jednak całkowicie pozbawione działań niepożądanych. Należą do nich między innymi: ból i pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, zaburzenia smaku, czasowe przebarwienia zębów i języka (2, 3). Pomimo udowodnionej skuteczności klinicznej, chlorheksydyna powinna być stosowana w ściśle określonych przypadkach, takich jak: wspomaganie mechanicznej kontroli płytki nazębnej w leczeniu zapaleń przyzębia, stany po zabiegach chirurgicznych na przyzębiu, u osób psychicznie upośledzonych oraz chorych z ograniczonymi możliwościami wykonywania domowych zabiegów higienicznych (4, 5, 6, 7).
Rozpowszechnienie stosowania chlorheksydyny spowodowało pojawienie się wielu preparatów zawierających ten antyseptyk w swoim składzie, różniących się stężeniem, jak również obecnością substancji dodatkowych. Preparaty obecnie występujące na rynku zawierają chlorheksydynę w stężeniu od 0,1-0,3%. W piśmiennictwie pojawiły się sugestie, że skuteczność działania chlorheksydyny wzrasta tylko nieznacznie ze wzrostem stężenia, w stosunku do znacznego wzrostu ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Istotne jest więc określenie minimalnego stężenia chlorheksydyny, które odnosiłoby znaczący efekt terapeutyczny, przy ograniczeniu do minimum występowania działań niepożądanych.
Celem pracy było określenie wpływu różnych stężeń tego samego preparatu chlorheksydyny na redukcję liczby bakterii w ślinie, oraz ocena wpływu zmiany stężenia na częstość występowania działań niepożądanych.
MATERIAŁ I METODA
Badaniem objęto 30 pacjentów w wieku od 20 do 60 lat, ogólnie zdrowych, nie użytkujących ruchomych uzupełnień protetycznych ani aparatów ortodontycznych, którzy przez ostatnie 3 miesiące nie przyjmowali doustnie antybiotyków, ani chemioterapeutyków. Badane osoby losowo przydzielono do jednej z trzech grup, utworzonych dla celów badań, biorąc pod uwagę stężenie chlorheksydyny: Grupa I – stężenie 0,12%, Grupa II – stężenie 0,2%, Grupa III – stężenie 0,3%. Badaną płukankę stanowił produkt firmy Henkel-Ecolab – Skinsept® oral, będący alkoholowym roztworem 0,3% chlorheksydyny, na bazie którego przygotowano wyżej wymienione stężenia. Płukanka dostarczona pacjentom w jednakowych, plastikowych butelkach, stosowana była w ilości 10 ml 2 x dziennie przez 60 sekund. Pacjenci nie zaniechali wykonywania domowych zabiegów higienicznych. Badany materiał stanowiła ślina spoczynkowa, pobierana od pacjentów w ilości 1 ml. Wykonano dwa badania bakteriologiczne: wstępne – przed rozpoczęciem stosowania płukanki i ostateczne – po 14 dniach jej stosowania. Materiał (ślinę) dostarczano do pracowni mikrobiologicznej w ciągu 4 godzin, gdzie po homogenizacji wykonywano serię dziesięciokrotnych rozcieńczeń w roztworze NaCl, w zakresie 10-1 do 10-5. Tak przygotowane próbki zostały następnie posiane na odżywcze podłoża agarowe i inkubowane w temperaturze 37°C, przez 48 godzin. Liczba wyhodowanych bakterii określana była jako jtk/ml śliny (jednostki tworzące kolonie). Wyniki badań uzyskiwano dzieląc jtk badania wstępnego przez jtk badania ostatecznego, uzyskując w ten sposób iloraz, o jaki zmieniła się liczba bakterii występujących w ślinie.
WYNIKI
Wszyscy pacjenci, którzy przystąpili do badania, stawili się na wizytę kontrolną po dwóch tygodniach. Żaden z badanych nie zaprzestał stosowania płukanki. Zestawienie wyników w postaci ilorazów obrazujących wielokrotność redukcji ilości kolonii bakterii, przedstawia tabela 1 gdzie uszeregowano wyniki od najmniejszego do największego. Dla oceny średniego stopnia redukcji liczby bakterii przy zastosowaniu poszczególnych stężeń chlorheksydyny odrzucono z każdej kolumny (tab. 1) dwa najmniejsze i dwa największe wyniki, a z ilorazów pozostałych 6 pacjentów w każdej grupie wyciągnięto średnią uzyskując następujące rezultaty: dla stężenia 0,12% średni iloraz redukcji wyniósł 649, dla stężenia 0,2% – 849, a dla stężenia 0,3% paradoksalnie tylko 241 (odniesienie się do tej ostatniej wartości zamieszczono w dalszej części dyskusji). We wszystkich trzech grupach uzyskano znaczący efekt redukcji liczby bakterii, ale największy był on przy stężeniu chlorheksydyny 0,2%. Ciągi indywidualnych wartości ilorazów uzyskane dla trzech wymienionych stężeń chlorheksydyny można wygodnie porównać po zobrazowaniu wyników w postaci wykresu (ryc. 1). Dla uzyskania przejrzystości wykresu, usunięte zostały skrajnie wysokie wartości (pozycja 9 i 10 z tabeli 1).
Ryc. 1. Zestawienie wartości uzyskanych ilorazów obrazujących redukcję ilości bakterii dla poszczególnych pacjentów, z trzech badanych grup, stosując różne stężenia płukanki.
Tabela 1. Zestawienie ilorazów obrazujących redukcję ilości bakterii po zastosowaniu płukanki chlorheksydynowej w różnych stężeniach.
| | stężenie 0,12 | stężenie 0,2 | stężenie 0,3 |
| 1 | 53 | 30 | 83 |
| 2 | 154 | 91 | 93 |
| 3 | 176 | 272 | 111 |
| 4 | 297 | 553 | 155 |
| 5 | 375 | 791 | 158 |
| 6 | 415 | 807 | 230 |
| 7 | 500 | 1022 | 337 |
| 8 | 2136 | 1762 | 347 |
| 9 | 11 346 | 3 000 | 1065 |
| 10 | 22 615 | 25 000 | 1544 |
Drugą część badań stanowiła ankieta dotycząca występowania działań niepożądanych. Pytania odnosiły się do następujących dolegliwości: pieczenia, suchości jamy ustnej, zaburzeń percepcji smakowej, nadwrażliwości zębów, a także przebarwień zębów i języka, wzmożonego złuszczania błony śluzowej oraz zaburzeń w wydzielaniu śliny.
Na podstawie wyników ankiet zaobserwowano, że najmniej dolegliwości zgłaszali pacjenci stosujący płukankę o najniższym stężeniu (0,12%). Najczęściej uskarżali się na pieczenie jamy ustnej (50%); zaburzenia smaku, przebarwienia zębów, suchość jamy ustnej i zaburzenia w wydzielaniu śliny wystąpiły u 10% ankietowanych. Pozostałych dolegliwości w tej grupie pacjentów nie zanotowano.
W przypadku stężenia 0,2% nasiliła się zarówno częstość, jak i ilość występujących działań niepożądanych. Blisko połowa lub ponad połowa pacjentów skarżyła się na: pieczenie, suchość jamy ustnej, zaburzenia smaku i wzmożone złuszczania błony śluzowej. Przebarwienia języka wystąpiły u 30% pacjentów, a zębów u 10%. Nie zaobserwowano natomiast występowania nadwrażliwości zębów i zaburzeń w wydzielaniu śliny.
Pacjenci stosujący najwyższe stężenie płukanki (0,3%) zgłaszali występowanie praktycznie wszystkich możliwych dolegliwości. Prawie wszyscy skarżyli się na pieczenie jamy ustnej (90%) i zaburzenia smaku (70%). Około 30% pacjentów podawało suchość jamy ustnej, przebarwienia języka i wzmożone złuszczanie błony śluzowej. Pozostałe dolegliwości podało 10% badanych z danej grupy.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Loe H., Schiott C.R.: The effect of mouthrinses and topical applications of chlorhexidine on the development of dental plaque and gingivitis in man. J. Dent. Res., 1970, 5, 79. 2. Flotra l. et al.: Side-effects of chlorhexidine mouth washes. Scand. J. Dent. Res., 1971, 79, 119. 3. Flotra L.: Different modes of chlorhexidine application and related local side-effects. J. Period. Res., 1973, 8, suppl. 12, 41. 4. Quiryen M. et al.: One stage full- versus partial- mouth disinfection in the treatment of chronic adult or generalized early-onset periodontitis (II). Long- term impact on microbial load. J. Periodontol., 1999, 70, 646. 5. Addy M., Renton-Harper P.: The role of antiseptics in secondary prevention. In: Proceedings of the second European Workshp on Periodontology, eds. Lang N.P., Karring T., Quintessence, London, 1997, 152-173. 6. Francis J.R. et al.: A comparison of three delivery methods of chlorhexidine in handicapped children (I). Effects on plaque, gingivitis and tooth-staining. J. Periodontol., 1987, 58, 451. 7. Yanover L. et al.: Effect of daily 0,2% chlorhexidne rinse on the oral health of an institutionalised elderly population. Canad. Dent. Assoc. J., 1988, 54, 595. 8. Gjermo P. et al.: The plaque-inhibiting capacity of 11 antibacterial compounds. J. Periodont. Res., 1970, 5, 102. 9. Addy M., Moran J.: Clinical indications for the use of chemical adjuncts to plaque control: chlorhexidine formulations. Periodontology 2000, 15, 52. 10. Mongardini C. et al.: One stage full-versus partial-mouthdisinfection in the treatment of chronic adult or generalized early-onset periodontitis (I). Long-term clinical observations. J. Periodontol., 1999, 70, 632. 11. Jenkins S. et al.: Dose response of chlorhexidine against plaque and comparison with triclosan. J. Clin. Periodontol., 1994, 21, 250. 12. Hepso H.U. et al.: Side-effects and patient acceptance of 0,2% versus 0,1% chlorhexidine used as post- operative prophylactic mouthwash. Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 1988, 17, 17. 13. Cancro L.P. et al.: Dose response of chlorhexidine gluconate in a model in vivo plaque system. J. Dent. Res., 1973, 52, abstr. no 659. 14. Cancro L.P. et al.: Dose response of chlorhexidine gluconate in a model in vivo plaque system. J. Dent. Res., 1974, 53, abstr. no 765. 15. Harper P.R et al.: An approach to efficacy screening of mouthrinses: studies on a group of French products (II). Inhibition of salivary bacteria and plaque in vivo. J. Clin. Periodontol., 1995, 22, 723. 16. Addy M. et al.: A comparison of 0,12% and 0,1% chlorhexidine mouthrinses in the development of plaque and gingivitis. Clin. Prev. Dent., 1991, 13, 26. 17. Segreto V.A. et al.: A comparison of mouthwashes containing two concentrations of chlorhexidine. J. Periodont. Res., 1986, 21, suppl., 16, 23. 18. Quirynen M. et al.: Effect of different chlorhexidine formulations in mouthrinses on de novo plaque formation. J. Clin. Periodontol., 2001, 28, 1127.
