© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2003, s. 4-9
Joanna Szczepańska
Wpływ różnych aspektów higieny jamy ustnej na występowanie próchnicy u dzieci w okresie poniemowlęcym
The influence of different aspects of oral hygiene on dental caries prevalence in children in postinfancy period
z Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. M. Wochna-Sobańska
Wstęp
Za stan jamy ustnej dziecka oraz jakość przeprowadzanych zabiegów higienicznych jest odpowiedzialny jego opiekun. Niektóre badania wykazują jednak, że dzieci do trzeciego roku życia nie mają w ogóle oczyszczanego uzębienia (1). Jeśli uświadomimy sobie, że średnio zęby wyrzynają się około 6 miesiąca życia to okazuje się, że przez 2 lata nie jest z nich usuwana płytka bakteryjna. W tym okresie dzieci jedzą częściej niż dorośli, zwykle kleiste i gęste pokarmy. Dziecko nieraz nie połyka od razy każdej porcji pożywienia i pokarm przetrzymywany jest w jamie ustnej. Jednocześnie dzieci często wykazują niechęć do gryzienia i żucia, które to czynności mogłyby sprzyjać oczyszczaniu jamy ustnej z resztek pokarmowych, jak i powodować wzmożone wydzielanie śliny – neutralizującej kwaśne środowisko jamy ustnej.
Większość matek nie zalicza oczyszczania jamy ustnej dziecka do codziennych obowiązków pielęgnacyjnych. Ponadto, rodzice zwykle są zadowoleni, że dzieci czyszczą zęby bez ich pomocy, co świadczy według nich o samodzielności dziecka i prawidłowym jego rozwoju. Inni rodzice natomiast zbyt wcześnie wprowadzają fluorkową pastę do zębów, ale nie przywiązują wagi ani do skuteczności przeprowadzanych zabiegów, ani nie kontrolują połykania przez dzieci pasty. Opiekunowie dzieci często nie są świadomi, że powinni przez wiele lat nadzorować mycie zębów do chwili, aż dziecko samo opanuje umiejętność właściwego i bezpiecznego dbania o własną jamę ustną.
Systematyczne przeprowadzanie zabiegów higienicznych, w tym prawidłowe usuwanie płytki bakteryjnej z powierzchni zębów, jest uważane za jeden z głównych czynników zapobiegających powstawaniu próchnicy. Jednakże niektóre badania nie potwierdzają jednoznacznego związku między tym pojedynczym parametrem, a występowaniem próchnicy u małych dzieci (2, 3). Dlatego też celem niniejszych badań była analiza różnych aspektów higieny jamy ustnej i ich wpływu na nasilenie i stopień zaawansowania zmian próchnicowych u dzieci.
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono u 123 dzieci w wieku 1-4 lata (60 dziewczynek i 63 chłopców). Dzieci uczęszczały do żłobków i przedszkoli, które zostały wybrane drogą losowania oraz zgłaszały się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Łodzi.
Analiza przeprowadzanych zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka opierała się na informacjach otrzymanych od rodziców lub opiekunów. Dane ankietowe dotyczyły odpowiedzi na pytania: o częstość szczotkowania zębów, kto przeprowadza czyszczenie uzębienia i ile czasu upłynęło między wyrznięciem się zębów, a rozpoczęciem zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka.
Badania kliniczne obejmowały ocenę stanu higieny jamy ustnej w oparciu o wskaźnik: OHI – dostosowany do uzębienia małych dzieci, nasilenia próchnicy (puw) i stopnia zaawansowania zmian próchnicowych (SZZP), który został opisany w poprzedniej pracy (4).
Do analizy związku między badanymi parametrami higieny jamy ustnej, a częstością i nasileniem próchnicy wykorzystano następujące testy: niezależności chi kwadrat, niezależności chi kwadrat z poprawką Yates´a, Manna-Whitney´a, Fishera, Kruskala-Wallisa – przy poziomie istotności p < 0,05. Przeprowadzono także wielokrotną logistyczną analizę regresji, traktując puw i SZZP jako zmienną zależną.
Wyniki badań i ich omówienie
Częstość występowania próchnicy u badanych dzieci w zależności od stanu higieny jamy ustnej przedstawiała się następująco: 61% dzieci miało próchnicę, gdy OHI = 0, a prawie 86%, gdy OHI było powyżej zera – różnica była istotna statystycznie (χ2 = 9,170; p = 0,0025) (tab. 1). Jeszcze bardziej znamienne różnice wystąpiły między wartością wskaźnika OHI a puw i SZZP. U dzieci, które miały dobrą higienę jamy ustnej puw = 3,1 i SZZP = 16,1; podczas gdy przy złej higienie puw = 5,7 i SZZP = 30,6 (odpowiednio: Z = -3,560 przy p = 0,0004 i Z = -3,702 przy p = 0,0002) (tab. 2). Oceniając tylko dzieci z próchnicą okazało się, że jeśli wykrywano u nich płytkę nazębną posiadały również wyższe wskaźniki próchnicy, niż dzieci z czystym uzębieniem w chwili badania (puw: Z = -1,920, p = 0,054 i SZZP: Z = -2,325; p = 0,020) (tab. 3).
Tabela 1. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od stanu higieny jamy ustnej (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Stan higieny jamy ustnej | dzieci badane | dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| OHI = 0 | 67 | 54,47 | 41 | 61,19
Ý |
| OHI > 0 | 56 | 45,53 | 48 | 85,71
ß |
| Razem | 123 | 100,00 | 89 | 72,36 |
Tabela 2. Nasilenie próchnicy (liczba puw) i SZZP u dzieci w zależności od stanu higieny jamy ustnej (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Stan higieny jamy ustnej | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| OHI = 0 | 67 | 54,47 | 3,119
Ý | 2,000 | 16,149 (I°)
Ý | 10,000 |
| OHI > 0 | 56 | 45,53 | 5,661
ß | 6,000 | 30,607 (II°)
ß | 29,5000 |
Tabela 3. Nasilenie próchnicy (wskaźnik puw) i SZZP u dzieci w zależności od stanu higieny jamy ustnej (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Stan higieny jamy ustnej | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| OHI = 0 | 41 | 61,19 | 5,098
Ý | 6,000 | 25,854 (II°)
Ý | 26,000 |
| OHI > 0 | 48 | 85,71 | 6,604
ß | 6,000 | 35,708 (II°)
ß | 31,500 |
W latach 1992/93 Szpringer i wsp. (5) przeprowadzili badania nad oceną niektórych czynników etiologicznych próchnicy wczesnej uzębienia w najmłodszej grupie dzieci. Zaobserwowali, że u dzieci ze złą higieną – 41,6% miało uzębienie dotknięte próchnicą, natomiast w przypadku dobrej higieny tylko – 5,14% i była to zależność wysoce istotna statystycznie, co świadczy, że brak zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka jest znaczącym czynnikiem ryzyka próchnicy (5, 6). Obserwacje te pokrywają się z wynikami obecnych badań, chociaż różnica w odsetku dzieci dotkniętych próchnicą była znaczna.
Badania przytoczone przez Horowitza (7), które były przeprowadzane w Finlandii i Szwecji, a także badania dzieci brazylijskich w wieku 1,0-2,5 roku (8) potwierdziły, że widoczna płytka na wargowych powierzchniach siekaczy szczęki u dzieci półtorarocznych była ważnym czynnikiem ryzyka próchnicy pojawiającej się w późniejszym wieku. Dzieci, które były wolne od próchnicy w wieku 3 lat otrzymywały pomoc w szczotkowaniu i częściej stosowano u nich fluorkowe pasty do zębów niż te, u których rozwinęła się próchnica.
Dane odnośnie częstości mycia zębów u dzieci uzyskano od 113 rodziców. Analizując częstość mycia zębów w odniesieniu do poszczególnych grup wiekowych zauważono, że do drugiego roku życia 60% dzieci nie miało czyszczonych zębów lub zabiegi przeprowadzano sporadycznie. Natomiast 2-3-letnie dzieci w największym odsetku miały szczotkowane uzębienie, według informacji rodziców, 1-2 razy dziennie (tab. 4). Z badań Szpringer (1) wynika, że do trzeciego roku życia dziecka 100% matek nie przeprowadzało zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka, a podejmowano je dopiero po pojawieniu się pierwszych oznak próchnicy.
Tabela 4. Częstość mycia zębów w poszczególnych grupach wiekowych (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Wiek (miesiące) | Częstość mycia zębów | Razem |
| 0 lub sporadycznie | 1 x dziennie | 2 x dziennie |
| n | % | n | % | n | % | n | % |
| 12-24 | 18 | 60,00 | 11 | 36,67 | 16 | 30,19 | 45 | 39,83 |
| 25-36 | 10 | 33,33 | 18 | 60,00 | 23 | 43,40 | 51 | 45,13 |
| > 36 | 2 | 6,67 | 1 | 33,33 | 14 | 26,41 | 17 | 15,04 |
| Razem | 30 | 100,00 | 30 | 100,00 | 53 | 100,0 | 113 | 100,0 |
Biorąc, w obecnym badaniu, pod uwagę częstość szczotkowania zębów dzieci w powiązaniu z częstością i nasileniem próchnicy okazało się, że nie wystąpiły różnice istotne statystycznie między tymi parametrami (tab. 5 i 6). Inne obserwacje poczynili Rodrigues i Sheiham (9) wśród 3-letnich dzieci brazylijskich, u których szczotkowanie zębów mniej niż raz dziennie powodowało o 1,77 razy większy przyrost próchnicy w porównaniu z dziećmi, którym oczyszczano uzębienie przynajmniej raz dziennie (10).
Tabela 5. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od częstości mycia zębów (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Częstość mycia zębów | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| 0 lub sporadycznie | 30 | 26,55 | 19 | 63,33 |
| 1 x dziennie | 30 | 26,55 | 25 | 83,33 |
| 2 x dziennie | 53 | 46,90 | 43 | 81,13 |
| Razem | 113 | 100,00 | 87 | 76,99 |
Tabela 6. Nasilenie próchnicy (liczba puw) i SZZP u dzieci w zależności od częstości mycia zębów (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Częstość mycia zębów | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| 0 lub sporadycznie | 30 | 26,55 | 4,133 | 2,500 | 23,833 (II°) | 17,000 |
| 1 x dziennie | 30 | 26,55 | 5,500 | 6,000 | 27,767 (II°) | 26,000 |
| 2 x dziennie | 53 | 46,90 | 4,170 | 4,000 | 22,245 (II°) | 24,000 |
Badania przeprowadzone wśród 987 dzieci w wieku 2-5 lat z Arabii Saudyjskiej wykazały, że jeśli szczotkowały uzębienie codziennie 71% miało próchnicę (w tym 32% próchnicę kwitnącą), a kiedy zęby były szczotkowane sporadycznie w 82% uzębienie dzieci było dotknięte próchnicą, a w 40% próchnicą kwitnącą. Dzieci, którym rozpoczęto szczotkowanie po pierwszym roku życia i nie pomagano im w przeprowadzaniu zabiegów higienicznych wykazywały znacząco częstsze występowanie próchnicy (76%, w tym próchnicy kwitnącej 36%), niż jeśli czyszczenie zębów zaczęto przed upływem jednego roku i kiedy dzieci czyściły uzębienie pod nadzorem rodziców (odpowiednio: 65% i 27%) (11, 12). Inne wnioski z badań wyciągnęli Schwartz i wsp. (3), którzy nie znaleźli istotnego związku między występowaniem próchnicy wczesnej a wiekiem, w którym rozpoczęto szczotkowanie uzębienia dziecka.
W obecnym badaniu rozważano również czy istnieje związek między faktem – kto oczyszcza jamę ustną dziecka (rodzic lub samo dziecko), a występowaniem próchnicy (tab. 7 i 8). Wykazano, że pomimo iż 83,15% matek zadeklarowało, że przeprowadza zabiegi higieniczne w jamie ustnej dziecka, to i tak częściej i w większym stopniu występowała u nich próchnica, niż kiedy dzieci szczotkowały zęby samodzielnie – różnice były znamienne statystycznie (Z = -2,042; p = 0,0412). Wyniki te nie potwierdziły wcześniej przytoczonych obserwacji poczynionych przez Al-Malik i wsp. (11), że pomaganie dzieciom w szczotkowaniu uzębienia istotnie przyczynia się do obniżenia powstawania próchnicy. Zgodnie z oceną Yui i wsp. (13) znaczny odsetek 3-5-letnich dzieci nie umie prawidłowo szczotkować zębów bez nadzoru opiekunów. Większość dzieci przeznacza mniej niż 60 sekund na czyszczenie zębów, i ponad 80% czasu szczotkowania obejmuje podatne na próchnicę przednie zęby żuchwy. Z moich badań wynika, że jeśli dzieci szczotkowały zęby samodzielnie, nasilenie zmian próchnicowych było mniejsze, niż kiedy matki pomagały swoim dzieciom w przeprowadzaniu tych zabiegów. Wnioski płynące z tego faktu są zaskakujące pod warunkiem, że udzielone informacje przez rodziców są rzetelne, a nie wynikają tylko z wiedzy teoretycznej. Z drugiej strony może to świadczyć, że opiekunowie tak samo źle, jak ich dzieci, usuwają płytkę bakteryjną z powierzchni zębów i dziąseł.
Tabela 7. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności, kto przeprowadza oczyszczanie zębów dziecka (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Kto czyści zęby dziecka | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| Matka | 74 | 83,15 | 62 | 83,78 |
| Dziecko | 15 | 16,85 | 12 | 80,00 |
| Razem | 89 | 100,00 | 74 | 83,15 |
Tabela 8. Nasilenie próchnicy (liczba puw) i SZZP u dzieci w zależności, kto przeprowadza oczyszczanie zębów dziecka (Ýß różnice istotne statystycznie).
| Kto czyści zęby dziecka | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| Matka | 74 | 83,15 | 4,973 | 5,500 | 26,378 (II°)
Ý | 26,000 |
| Dziecko | 15 | 16,85 | 3,600 | 4,000 | 15,733 (I°)
ß | 13,000 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Szpringer-Nodzak M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnicowym. Nowa Stomat., 1997, 3:3-8. 2. Maciel S.M. et al.: The relationship between sweetness preference, levels of salivary mutans streptococci and caries experience in Brazilian pre-school children. Int. J. Paediatric Dent., 2001, 11, 123-130. 3. Schwartz S.S. et al.: A child´s sleeping habit as a cause of nursing caries. J. Dent. Child., 1993, 60, 22-25. 4. Szczepańska J.: Ocena skuteczności tabletek fluorkowo-ksylitolowych oraz lakieru fluorkowego w profilaktyce próchnicy u dzieci w okresie poniemowlęcym. Magazyn Stomat., 2002, 5:40-50. 5. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Badania niektórych czynników etiologicznych w próchnicy wczesnej u dzieci. Czas. Stomat., 1994, XLVII, 12:831-835. 6. Szpringer-Nodzak M.: Ocena ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci. Nowa Stomat., 1996, 3-4:2-4. 7. Horowitz H.S.: Research issues in early childhood caries. Community Dent. Oral Epidemiol., 1998, 26, Supp. 1:67-68. 8. Mattos-Graner R.O. et al.: Association between caries prevalence and clinical, microbiological and dietary variables in 1,0 to 2,5-year-old Brazilian children. Caries Res, 1998, 32:319-323. 9. Rodrigues C.S., Sheiham A.: Relationship between dietary guidelines, sugar intake and caries in primary teeth in low income Brazilian 3-year-olds: a longitudinal study. Int. J. Paediatric Dent., 2000, 10:47-55. 10. Stecksen-Blicks C., Holm A.K.: Between-meal eating, toothbrushing frequency and dental caries in 4-year-old children in north of Sweden. Int. J. Paediatric Dent., 1995, 5:67-72. 11. Al-Malik M.I. et al.: The relationship between erosion, caries and rampant caries and dietary habits in preschool children in Saudi Arabia. It. J. Paediatric Dent., 2001, 11, 6:430-239. 12. Wyne A. et al.: The prevalence and pattern of nursing caries in Saudi preschool children. It. J. Paediatric Dent., 2001, 11, 5:361-364. 13. Yui C.K.Y., Wei S.H.Y.: Management of rampant caries in children. Quintessence Int., 1992, 23, 3:159-168. 14. Eckersley A.J., Blinkhorn F.A.: Dental attendance and dental health behaviour in children from deprived and non-deprived areas of Salford, North-West England. Int. J. Paediatric Dent., 2001, 11:103-109. 15. Quinonez R.B. et al.: Early childhood caries: analysis of psychosocial and biological factors in a high-risk population. Caries Res., 2001, 35:376-383. 16. Paunio P. et al.: Dental health habits of 3-year-old Finnish children. Community Dent. Oral Epidemiol., 1993, 21:4-7. 17. Wendt K.I. et al.: Analysis of caries-related factors in infant and toddlers living in Sweden. Acta Odontol. Scand., 1996, 54:31-37.
