© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2004, s. 11-16
Arkadiusz Dziedzic
Analiza opieki stomatologicznej u pacjentów Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej
Evaluation of dental care concerning patients of Public Psychiatric Hospital
z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Śląskiej Akademii Medycznej
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Jerzy Krupiński
Opieka stomatologiczna pacjentów specjalnej troski stanowi nadal poważny problem zawodowy i organizacyjny. Uwarunkowania psychologiczne, behawioralne i społeczne są głównymi czynnikami zwiększonego ryzyka choroby próchnicowej, periodontopatii oraz zmian patologicznych błony śluzowej jamy ustnej w odniesieniu do populacji osób będących tematem niniejszej pracy. Zróżnicowane czynniki wewnątrz- i zewnątrzpochodne takie jak rodzaj i nasilenie niepełnosprawności psychicznej i fizycznej, wieloletni przebieg zaburzenia psychicznego, rodzaj farmakoterapii oraz forma opieki psychiatrycznej mogą determinować zły stan zdrowia narządu żucia w przypadku pacjentów z zaburzeniami psychicznymi leczonych stacjonarnie. Przewlekły stres, problemy socjalno-bytowe, nieprawidłowe nawyki dietetyczne oraz podwyższony poziom lęku mogą dodatkowo przyczyniać się do pogłębiania ww. patologii.
Według raportu British Society for Disability and Oral Health (1) do czynników, które mogą determinować stan zdrowia jamy ustnej osób z problemami psychicznymi należy również nieświadomość problemów zdrowotnych, brak profesjonalnych źródeł informacji, ograniczony dostęp do opieki stomatologicznej oraz niewystarczająca wiedza zespołów stomatologicznych na temat zagadnień zdrowia psychicznego
W zakresie czynnej opieki stomatologicznej udzielanej pacjentom z zaburzeniami psychicznymi należy brać pod uwagę możliwość symulacji, agrawacji, hipochondrii, objawów nerwicowych i psychotycznych obejmujących układ stomatognatyczny (2). Niektóre z tych przypadków można traktować jako Zespół Münchhausena z objawami w jamie ustnej po wykluczeniu zmian organicznych lub zaburzeń czynnościowych. Do najczęściej zgłaszanych przez pacjentów psychiatrycznych objawów podmiotowych należą m.in. przewlekłe bóle twarzoczaszki o charakterze neuralgii, parestezje warg, policzków, bóle zębów bez obiektywnej przyczyny, urojenia zniekształcenia twarzy (dysmorfobia), krwawienie dziąseł, pieczenie, palenie, drętwienie języka i błony śluzowej jamy ustnej niejednokrotnie diagnozowane jako stomatodynia, stomatoglosia o nieznanej etiologii (BMS-Burn Mouth Syndrom), niedowład mięśni mimicznych twarzy, suchość lub nadmierne wydzielanie śliny oraz zaburzenia smaku (dysgeusia), które wymagają szczegółowej diagnozy w celu wykluczenia rzeczywistego, kserostomijnego działania leków psychotropowych (2, 3, 4).
Analizując krajowe dane statystyczne uzyskane w oparciu o Roczniki Statystyczne Instytutu Neurologii i Psychiatrii (5) w zakładach psychiatrycznej opieki całodobowej w 1999 roku leczono ponad 160 tysięcy osób (około 0,4% populacji kraju), w tym po raz pierwszy – 74 tysiące (46%). Liczba pobytów szpitalnych wynosiła ponad 215 tysięcy. Wśród pacjentów hospitalizowanych ogółem przeważają osoby z rozpoznaniem psychoz (nie uwzględniając alkoholowych i po środkach psychoaktywnych), stanowiące 49% leczonych (37% hospitalizowane po raz pierwszy), w tym z rozpoznaniem schizofrenii – 19%, zaburzeń organicznych – 12% i zaburzeń afektywnych – 11%. Pacjenci ze schorzeniami niepsychotycznymi (bez uzależnień) stanowili 16% ogółu leczonych. Zaburzenia na tle używania alkoholu dotyczyły 31% hospitalizowanych ogółem (36% po raz pierwszy), natomiast zaburzenia na tle innych środków psychoaktywnych 4%. Wskaźnik rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w całodobowych placówkach psychiatrycznych w 1999 roku wynosił 415 na 100 tysięcy ludności, natomiast wskaźnik zapadalności 191 na 100 tysięcy. Wskaźnik hospitalizacji mężczyzn z powodu uzależnienia alkoholowego wynosił 230 na 100 tysięcy i był ośmiokrotnie wyższy niż dla kobiet. Z kolei wśród kobiet zdecydowanie wyższe są wskaźniki hospitalizacji z powodu zaburzeń afektywnych (62 vs 39 na 100 tysięcy) i nerwicowych (39 vs 24 na 100 tysięcy).
CEL PRACY
Niniejsze opracowanie ma na celu dokonanie analizy świadczeń stomatologicznych udzielonych pacjentom z zaburzeniami psychicznymi, leczonych całodobowo w jednostce opieki psychiatrycznej o charakterze publicznego szpitala specjalistycznego, w wybranym okresie.
MATERIAŁ I METODYKA
Materiał badawczy stanowili pacjenci poddani stacjonarnej opiece psychiatrycznej, korzystający ze świadczeń dentystycznych w poradni stomatologicznej Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej im. A. Kępińskiego w Jarosławiu w wybranych latach 2001-2002. Dokonano retrospektywnej analizy ewidencji przyjęć i wykonanych zabiegów stomatologicznych w oparciu o zbiorcze raporty miesięczne oraz karty chorobowe pacjentów. Odnotowano płeć, typ oddziału szpitalnego, zastosowaną metodę leczenia i/lub profilaktyki oraz konieczność pomocy doraźnej. Wszyscy badani pacjenci byli zdolni do samodzielnego funkcjonowania i wyrażania potrzeb leczniczych. Wyniki opracowano za pomocą aplikacji statystycznej STATISTICA 5.0 wykorzystując moduł statystyki opisowej (tabele liczebności). W analizie statystycznej nie uwzględniono lecznictwa ambulatoryjnego ze względu na zapewnianie przez szpital świadczeń stomatologicznych wyłącznie w zakresie psychiatrycznej opieki całodobowej.
WYNIKI
Na rycinie nr 1 przedstawiono strukturę płci badanych, w tabeli 1 liczebność pacjentów z uwzględnieniem płci oraz poszczególnych typów oddziałów opieki szpitalnej.
Ryc. 1. Charakterystyka pacjentów SPZOZ pod względem płci.
Ryc. 2. Liczba i odsetek badanych z uwzględnieniem konieczności udzielenia doraźnej pomocy stomatologicznej.
Tabela 1. Struktura pacjentów z uwzględnieniem płci oraz typu oddziału szpitalnego.
| Oddział szpitalny | Płeć | Liczba pacjentów | Liczba i odsetek pacjentów - suma |
| Psychiatrii ogólnej | K | 308 | 861 (71,15%) |
| M | 553 |
| Leczenia uzależnień | K | - | 174 (14,38%) |
| M | 174 |
| Psychiatrii sądowej | K | - | 105 (8,67%) |
| M | 105 |
| Pobytu dziennego | K | 14 | 41 (3,38%) |
| M | 27 |
| Neurologiczny | K | 5 | 14 (1,15%) |
| M | 9 |
| Psychosomatyczny | K | 3 | 15 (1,23%) |
| M | 12 |
W latach 2001-2002 z opieki profilaktyczno-leczniczej udzielonej w poradni stomatologicznej SPZOZ w Jarosławiu skorzystało łącznie 1210 pacjentów, w tym 879 mężczyzn (72,64%) oraz 331 kobiet (27,35%), w ciągu każdego roku średnio 605 osób, w ciągu miesiąca – 50,41. Większość stanowili pacjenci hospitalizowani na oddziałach psychiatrii ogólnej – 861 (71,15%) oraz leczenia uzależnienia alkoholowego i współuzależnień – 174 (14,38%). W dalszej kolejności były to osoby poddane przymusowej terapii lub obserwacji na oddziale psychiatrii sądowej 105 (8,67%). Podopieczni oddziału pobytu dziennego rzadziej korzystali z opieki dentystycznej – 41 osób (3,38%), w kilkunastu przypadkach udzielono doraźnej pomocy dla pacjentów ze schorzeniami neurologicznymi – 14 (1,15%) oraz psychosomatycznymi – 15 (1,23%). Dodatkowo w tabeli 2 zestawiono przedziały liczebności wizyt w poradni stomatologicznej przypadające na jednego pacjenta.
Tabela 2. Liczba pacjentów vs epizody korzystania z pomocy stomatologicznej.
| Liczba wizyt | Liczba pacjentów w danym przedziale | Odsetek pacjentów w danym przedziale |
| 1 | 336 | 60% |
| 2-5 | 182 | 32,5% |
| 6-9 | 31 | 5,53% |
| 10 i więcej | 11 | 1,97% |
Zdecydowana większość – 336 pacjentów skorzystało jednorazowo z opieki dentystycznej, 182 badanych od 2 do 5 razy. Ponad 10 wizyt w ciągu dwóch ocenianych lat dotyczyło grupy tylko 11 osób.
Liczbę i udział procentowy badanych w grupie z uwzględnieniem konieczności udzielenia pomocy doraźnej przedstawiono na wykresie 2. W tabeli 3 zestawiono strukturę wykonanych zabiegów profilaktyczno-leczniczych.
Tabela 3. Struktura wykonanych zabiegów profilaktyczno-leczniczych.
| Zabieg, metoda | Liczba pacjentów | Udział procentowy w grupie pacjentów |
| Ekstrakcja | 521 | 43,06% |
| Wypełnienie stałe | 243 | 20,08% |
| Wypełnienie tymczasowe | 115 | 9,50% |
| Leczenie endodontyczne | 138 | 11,40% |
| Porada stomatologiczna | 78 | 6,45% |
| Zabiegi profilaktyczno-lecznicze przyzębia | 89 | 7,36% |
| Leczenie zmian błony śluzowej | 26 | 2,15% |
| Inne (leczenie nadwrażliwości, korekta protetyczna, rewizja chirurgiczna) | 52 | 4,30% |
Doraźna pomoc stomatologiczna w ostrych przypadkach bólowych obejmowała 413 (34,13%) badanych. U 521 pacjentów (43,06%) wykonano ekstrakcję zębów z powodu powikłań próchnicy lub rozchwiania patologicznego na tle głębokich periodontopatii, w odniesieniu do 243 (20,08%) i 115 (9,50%) zastosowano odpowiednio wypełnienia stałe ubytków próchnicowych oraz wypełnienia tymczasowe. 138 osób (11,40%) podlegało leczeniu endodontycznemu w wyniku patologii zapalnych miazgi i tkanek okołowierzchołkowych. Udzielono 78 porad ogólnodentystycznych (6,45%) oraz 89 (7,36%) podstawowych zabiegów profilaktyczno-leczniczych w zakresie chorób przyzębia, obejmujących usunięcie złogów nazębnych, kiretaż zamknięty, aplikację leku do kieszonek patologicznych oraz stosowanie miejscowych antyseptyków.
U 26 pacjentów (2,15%) stwierdzono konieczność leczenia zmian chorobowych błony śluzowej jamy ustnej. Inne wykonane zabiegi stomatologiczne to: leczenie nadwrażliwości zębiny, korekta uzupełnień protetycznych oraz poekstrakcyjne rewizje zębodołów, które dotyczyły 52 pacjentów poradni stomatologicznej (4,30%). Na psychosomatycznym i psychiatrycznym oddziale szpitalnym wykonano dwa konieczne zabiegi ekstrakcji zębów w krótkotrwałej sedacji dożylnej.
W trzech przypadkach skorzystano z konsultacji specjalistycznych dotyczących złamania kości twarzoczaszki oraz podejrzenia zmian nowotworowych w obrębie jamy ustnej.
OMÓWIENIE WYNIKÓW, DYSKUSJA
Mężczyźni leczeni na oddziałach psychiatrycznych stanowili większość pacjentów poradni stomatologicznej SPZOZ. Ekstrakcje zębów z powodu powikłań próchnicy lub rozchwiania patologicznego w przebiegu schorzeń przyzębia brzeżnego były najczęstszym zabiegiem, szczególnie u pacjentów zgłaszających się w nagłych przypadkach stomatologicznych.
Odsetek procentowy osób wymagających doraźnej pomocy stomatologicznej w przypadkach bólowych był zbliżony do wyników uzyskanych przez Barnes i wsp.: 31,7% vs 34,13% w analizie potrzeb leczniczych hospitalizowanych pacjentów psychiatrycznych w Stanach Zjednoczonych (6). Analogiczny wniosek dotyczy planowych, rutynowych świadczeń dentystycznych, z których skorzystało około 2/3 wszystkich pacjentów. Zaburzenia procesów poznawczych i behawioralnych są przyczyną negatywnego nastawienia do opieki stomatologicznej, wynikającego m.in. z wysokiego poziomu lęku przed zabiegami dentystycznymi, który w badaniach Stiefel´a i wsp. dotyczył 22% respondentów (7). Na podstawie badań Vigild´a i wsp. (8) ponad 75% pacjentów psychiatrycznej opieki całodobowej w Danii nie korzystało z opieki dentystycznej, natomiast 7,4% podopiecznych szpitali psychiatrycznych we Włoszech w opracowaniu Angellilo i wsp. (9) korzystało jedynie w przypadkach koniecznej pomocy doraźnej, z epizodami bólowymi. Wnioski badania Horsta przeprowadzone z udziałem pacjentów holenderskich szpitali psychiatrycznych, dotyczą najczęściej zgłaszanych problemów zdrowotnych: złej higieny jamy ustnej, braku motywacji do leczenia, wysokiego poziomu lęku oraz trudności z użytkowaniem ruchomych uzupełnień protetycznych (10).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Oral health care for people with mental problems. Guidelines and Recommendations. British Society of Disability and Oral Health 2000. 2. Clark D.B.: Dental care for the psychiatric patient: chronic schizophrenia. J. Can. Dent. 1992, 58, 11:912-920. 3. Friedlander A.H. et al.: The psychopathology, medical management and dental implications of schisophrenia. JADA 2002, 133:603. 4. Friedlander A.H. et al.: Major depressive disorders – Psychopathology, medical management and dental implications. JADA 2001, 132:629. 5. Rocznik Statystyczny Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Warszawa 2000. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia. 6. Barnes G.P. et al.: Dental treatment needs among hospitalised adult mental patients. Spec. Care Dentist. 1988, 8:173-177. 7. Stiefel D.J. et al.: A comparision of the oral health of person with and without chronic mental illness in community settings. Spec. Care Dentist. 1990 Jan-Febr., 6. 8. Vigild M. et al.: Oral Health and treatment needs among patients in psychiatric institutions for the elderly. Community Dent. Oral Epidemiol. 1993, 21:169-71. 9. Angelillo I.F. et al.: Dental health and treatment needs in institutionalized psychiatric patients in Italy. Community Dent Oral Epidemiol. 1995, 23(6):360-3. 10. Horst G.: Dental care in psychiatric hospitals in the Netherlands. Spec. Care Dentist. 1992, 12:63-66. 11. Hede B.: Oral health in Danish hospitalized psychiatric patients. Community Dent. Oral Epidemiol. 1995 Feb., 23(1):44-8. 12. Baunoe J.H.: Dental status, treatment needs and possibilities in 386 psychiatric patients. Bulletin NFH 1980, 7:5-22. 13. Velasco E. et al.: Dental Health among institutionalized psychiatric patients in Spain. Spec. Care Dentist. 1997, 17(6):203-6. 14. Rekha R. et al.: Oral health status and treatment requirements of hospitalized psychiatric patients in Bangalore city: a comparative study. J. Indian Soc. Pedod. Prev. Dent. 2002, 20(2):63-7. 15. Rudolph M.J., Chikte U.M.: Dental caries experience and periodontal disease in institutionalised male psychiatric patients. J. Dent. Assoc. S. Afr. 1993 Aug., 48(8):451-4. 16. Enberg N. et al.: Dental diseases and loss of teeth in a group of Finnish alcoholics: a radiological study. Acta Odontol. Scand. 2001 Dec., 59(6):341-7. 17. King W.H., Tucker K.M.: Dental problems of alcoholic and nonalcoholic psychiatric patients. Q. J. Stud. Alcohol. 1973 Dec., 34(4):1208-11. 18. Molendijk B. et al.: Dental health in Dutch drug addicts. Community Dent. Oral Epidemiol. 1996, 24(2):117-9. 19. Hede B.: Determinants of oral health in a group of Danish alcoholics. Eur. J. Oral Sci. 1996 Aug., 104(4 (Pt 1)):403-8. 20. McEntee M.I. et al.: Oral health in a long term care institution equipped with a dental service. Community Dent. Oral. Epidemiol. 1985, 13:260-263. 21. Brauer L. et al.: Oral health status and needs for dental treatment in geriatric patients in Danish district hospital. Community Dent. Oral. Epidemiol. 1986, 14:132-135. 22. Aldred M.J. et al.: Oral health in the terminally ill: a cross-sectional pilot study. Spec. Care Dent. 1991, 11(2): 59-62. 23. British Society of Dentistry for the Handicapped. Guidelines for oral care for long-stay patients and residents. 1999. 24. Whyman R.A. et al.: The oral health of long-term residents of a hospital for the intellectually handicapped and psychiatrically ill. N.Z. Dent. J. 1995 Jun., 91(404):49-56. 25. Holland T.J., O´Mullane D.M.: Dental treatment needs in three institutions for the handicapped. Community Dent. Oral Epidemiol. 1986, 14:73-75. 26. Hede B.: Self-assessment of dental health among Danish noninstitutionalized psychiatric patients. Spec. Care Dentist.1992, 12(1):33-36. 27. Hede B.: Dental health behavior and self-reported dental health problems among hospitalized psychiatric patients in Denmark. Acta Odontol. Scand. 1995 Feb., 53(1):35-40. 28. Rundegren J. et al.: Oral conditions in patients receiving long-term treatment with cyclic antidepressant drugs. Swed. Dent. J. 1985, 9:55-64. 29. Paluszkiewicz S. i wsp.: Wpływ trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych na środowisko jamy ustnej. Czas. Stomat. 2001, 7:419. 30. Keith D.H., William S.W.: The effects of antidepressant drugs on salivary flow and content of sodium and potassium ions in human parotid saliva. Arch. Oral Biol. 1995, 11:983-989. 31. Markus M. et al.: Desipramine induced changes in salivary proteins, cultivable oral microbiota and gingival health in aging female NIA rats. Life Sciences 2000, 68:445. 32. Sjogren R., Nordstrom G.: Oral health status of psychiatric patient. J. Clin. Nurs. 2000, 9:632-638.
