© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2004, s. 56-61
Iwona Sobiech1, Piotr Sobiech1, Aleksander Remiszewski1, Krzysztof Poppe2
Czynniki etiologiczne próchnicy w uzębieniu mlecznym dzieci w wieku 3 i 4 lat. Badania kliniczne i ankietowe*
Etiological factors of caries in deciduous children´s dentition at the age of 3 and 4. Clinical and questionnaire study
1z Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr n. med. Aleksander Remiszewski
2 Student Wydziału Filozofii i Socjologii, Instytut Socjologii, UW w Warszawie
Kierownik Instytutu: dr hab. Jan Węgleński
WPROWADZENIE
Badania ankietowe umożliwiają zebranie informacji o nawykach żywieniowych i higienicznych dziecka w połączeniu z czynnikami środowiskowymi oraz pozwalają na ustalenie zaniedbań, które mogą być istotnymi lub potencjalnie istotnymi czynnikami ryzyka próchnicy, co w przyszłości może być przydatne w opracowywaniu odpowiednich dla populacji programów profilaktycznych oraz ukierunkowaniu skutecznego leczenia (1, 2). Zagadnieniem wpływu czynników etiologicznych na stan zębów mlecznych zajmowało się wielu autorów krajowych i zagranicznych (3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19). Badania czynników etiologicznych próchnicy obejmowały zarówno dzieci, u których nie stwierdzano ubytków próchnicowych, jak i dzieci z uzębieniem próchnicowym (8, 20, 21). Na podstawie wielu badań przeprowadzonych przez autorów nad etiologią próchnicy, ustalone zostały istotne czynniki ryzyka, do których należą między innymi: termin pierwszego ząbkowania, sposób karmienia, częste choroby dziecka i związane z tym podawanie leków w postaci słodkich i lepkich syropów, obfite słodzenie potraw i napojów, karmienie i pojenie dziecka w czasie snu nocnego, przekąski i spożywanie cukru między posiłkami oraz zaniedbania higieny jamy ustnej (1, 6, 8, 9, 22). W pracy w oparciu o badania kliniczne dzieci i badania ankietowe matek postanowiono ocenić, które z czynników ryzyka próchnicy mają istotny wpływ na uzębienie mleczne dzieci 3-4-letnich w badanej populacji.
CEL PRACY
Cel pracy obejmował ocenę wpływu czynników etiologicznych próchnicy na uzębienie mleczne dzieci w wieku od 3 do 4 lat w trzech grupach nasilenia próchnicy w oparciu o badania kliniczne uzębienia mlecznego dzieci oraz ankietowe matek i opiekunów dzieci.
MATERIAŁ I METODY
Badaniem objęto populację 240 dzieci obojga płci w wieku od 3 do 4 lat z pięciu warszawskich przedszkoli w dzielnicy Śródmieście. Przeprowadzono badania kliniczne stanu zdrowotnego uzębienia mlecznego oraz badania ankietowe matek. W badaniach klinicznych u każdego dziecka obliczono średnią liczbę zębów objętych procesem próchnicowym (puwz). W zależności od wartości liczby puwz badaną populację podzielono na 3 grupy (A, B, C) po 80 dzieci:
Grupa A: 0
z<5 – mała intensywność próchnicy.Grupa B: 5 = puwz<10 – średnia intensywność próchnicy.
Grupa C: puwz =10 – duża intensywność próchnicy.
W badaniach ankietowych uwzględniono 11 pytań kierowanych do matek i opiekunów dzieci, które dotyczyły czynników takich jak: wiek i poziom wykształcenia matki, termin pierwszego ząbkowania u dziecka, czas karmienia naturalnego, liczba posiłków i przekąsek w ciągu dnia, spożywanie słodkich napojów i przekąsek między posiłkami, karmienie i pojenie dziecka podczas snu nocnego, oczyszczanie zębów dziecka i częstość szczotkowania zębów, stosowanie profilaktyki fluorkowej, częstość zapadania na choroby i związane z tym przyjmowanie leków mogących wpłynąć m.in. na odczyn śliny (tab. 1).
Tabela 1. Wzór ankiety.
| Wiek matki | < 20 lat | 20-30 lat | >30 lat | |
| Wykształcenie matki | podstawowe | średnie | wyższe | |
| Termin pierwszego ząbkowania | < 6 msc | 6-12 msc | >12 msc | |
| Czas karmienia naturalnego | brak | < 6 msc | 6-12 msc | >12 msc |
| Liczba przekąsek w ciągu dnia | 1-3 | 3-5 | >5 | |
| Spożywanie słodkich napojów i przekąsek między posiłkami | tak | nie | | |
| Karmienie i pojenie podczas snu nocnego | tak | nie | | |
| Oczyszczanie zębów | nie | dziecko myje samo | z pomocą rodzica/ opiekuna | |
| Częstość szczotkowania zębów | 1 raz dziennie | 2 razy dziennie | częściej | |
| Profilaktyka fluorkowa | brak | Stosowana (postać) | | |
| Częstość zachorowań dziecka | 1 raz w roku | 2 razy w roku | częściej | |
WYNIKI BADAŃ
Wyniki badań ankietowych dotyczące częstości występowania etiologicznych czynników ryzyka próchnicy wykazały różnice zależne od stopnia nasilenia próchnicy w uzębieniu dzieci (tab. 2).
Tabela 2. Wyniki badań ankietowych matek i opiekunów dzieci.
Grupy intensywności próchnicy/
/ Czynniki etiologiczne próchnicy | puwz<5 | 5=puwz<10 | puwz=10 |
Wiek matki:
<20
20-30
>30 |
2,5%
66,25%
31,25% |
0%
48,75%
51,25% |
0%
27,5%
72,5% |
Wykształcenie matki:
podstawowe
średnie
wyższe |
0%
55%
45% |
0%
50%
50% |
5%
73,75%
21,25% |
Termin pierwszego ząbkowania:
<6 msc
6-12 msc
>12 msc |
31,25%
53,75%
15% |
51,25%
45%
3,75% |
60%
30%
10% |
Czas karmienia naturalnego:
brak
<6
6-12
>12 |
7,5%
25%
21,25%
46,25% |
7,5%
20%
21,25%
51,25% |
0%
38,75%
25%
36,25% |
Liczba przekąsek w ciągu dnia:
1-3
3-5
>5 |
10%
78,75%
11,25% |
0%
71,25%
28,75% |
6,25%
78,75%
15% |
Spożywanie słodkich napojów i przekąsek między posiłkami
tak
nie |
97,5%
2,5% |
100%
0% |
90%
10% |
Karmienie i pojenie w czasie snu nocnego:
tak
nie |
25%
75% |
18,75%
81,25% |
35%
65% |
Oczyszczanie zębów:
dziecko
rodzic |
42,5%
68,75 |
41,25%
80% |
70%
51,25% |
Częstość szczotkowania zębów:
1 x dziennie
2 x dziennie
więcej |
17,5%
70%
12,5% |
12,5%
70%
17,5% |
15%
75%
10% |
Profilaktyka fluorkowa:
brak
stosowana (forma) |
66,25%
33,75% |
45%
55% |
47,5%
52,5% |
Choroby dziecka:
1 x w roku
2 x w roku
częściej |
21,25%
31,25%
47,5% |
11,25%
21,25%
67,5% |
20%
21,25%
58,75% |
Wiek matki w czasie porodu wskazuje, że odsetek matek rodzących poniżej 20 roku życia u dzieci w grupach z niskim (A), średnim (B) i wysokim (C) nasileniem próchnicy wynosi odpowiednio: 2,5%, 0%, 0%, wzrasta u rodzących między 20 a 30 rokiem życia do 66%, 49%, 28%, a u rodzących powyżej 30 roku życia ulega odwróceniu: 31%, 51%, 73%. Udział odsetkowy matek rodzących w poszczególnych przedziałach wieku z uwzględnieniem grup nasilenia próchnicy u ich dzieci przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Odsetkowy udział matek w przedziałach wieku podczas porodu w odniesieniu do nasilenia próchnicy zębów mlecznych u ich dzieci.
Analiza poziomu wykształcenia matki wykazała, że odsetek matek z wykształceniem podstawowym u dzieci w grupach nasilenia próchnicy A, B i C wynosi odpowiednio: 0%, 0%, 5% przy wykształceniu średnim 55%, 50%, 74%, i z wykształceniem wyższym 45%, 50%, 21% (ryc. 2).
Ryc. 2. Odsetkowy udział poziomu wykształcenia matek w odniesieniu do nasilenia próchnicy zębów mlecznych u ich dzieci.
Analiza terminów pierwszego ząbkowania u dzieci w poszczególnych grupach nasilenia próchnicy (A, B, C) wykazała u dzieci ząbkujących przed 6 miesiącem życia odpowiednio: 31%, 51%, 60%, ząbkujących między 6 i 12 miesiącem życia 54%, 45%, 30%, a przy ząbkowaniu powyżej 12 miesiąca życia 15%, 4%, 10% (ryc. 3).
Ryc. 3. Termin pierwszego ząbkowania i okres karmienia naturalnego dzieci w odniesieniu do nasilenia próchnicy zębów mlecznych.
U dzieci, które były karmione naturalnie krócej niż 6 miesięcy odsetki w nasileniu próchnicy wyniosły odpowiednio: w grupie A 25%, B 20%, C 39%, natomiast u dzieci karmionych długo do około 2 roku życia odpowiednio: 46%, 51% i 36% (ryc. 3).
Odsetki dzieci spożywających 3 do 5 przekąsek dziennie między głównymi posiłkami wyniosły w poszczególnych grupach nasilenia próchnicą (A, B, C) odpowiednio: 79%, 71%, 79%, a odsetki dzieci spożywających słodkie pokarmy i napoje wahały się od 90 do 100%, natomiast odsetki dzieci pojonych i karmionych w nocy wyniosły odpowiednio: 25%, 19% i 35% (ryc. 4).
Ryc. 4. Odsetek dzieci spożywających słodkie napoje i przekąski między posiłkami oraz karmionych i pojonych w nocy w odniesieniu do nasilenia próchnicy w uzębieniu mlecznym.
Dzieci szczotkujących zęby dwa razy dziennie było odpowiednio: 70%, 70%, 75%, natomiast korzystających z pomocy rodziców podczas wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej: 69%, 80% i 51% (ryc. 5). Tylko w grupie dzieci z puwz<5 dodatkowo w ciągu dnia płukały jamę ustną po posiłkach (4%).
Ryc. 5. Odsetek dzieci oczyszczających zęby z pomocą rodziców i częstość szczotkowania zębów w odniesieniu do nasilenia próchnicy w uzębieniu mlecznym.
Profilaktyka endogenna związkami fluoru w postaci kropli lub tabletek stosowana była odpowiednio u 34%, 55% i 53% dzieci (ryc. 6).
Ryc. 6. Odsetek dzieci z endogenną profilaktyką fluorkową w odniesieniu do nasilenia próchnicy w uzębieniu mlecznym.
Odsetek dzieci, które chorowały częściej niż 2 razy w ciągu roku w odpowiednich grupach wynosi 48%, 68% i 59%. Z zachorowaniem dzieci związane było spożywanie leków w postaci słodkich i lepkich syropów (ryc. 7).
Ryc. 7. Odsetek dzieci z częstym zachorowaniem w wieku dziecięcym w odniesieniu do nasilenia próchnicy w uzębieniu mlecznym.
Wyniki badań poddano analizie statystycznej z zastosowaniem modelu regresji liniowej oraz regresji wielokrotnej. Za istotne statystycznie uznano wyniki dla p<0,01. Analiza wykazała, że z pośród wymienionych jedenastu czynników etiologicznych próchnicy istotny wpływ mają zaledwie trzy: wiek matki w dniu narodzin dziecka (istotność 0,000), poziom wykształcenia matki (istotność 0,000) oraz termin pierwszego ząbkowania (0,001). Kierunek zależności był następujący: wiek matki był dodatnio skorelowany z nasileniem próchnicy (współczynnik korelacji 0,346), co oznacza, że im matki rodząc dzieci były starsze, tym występowało wyższe nasilenie próchnicy uzębienia u dzieci. Poziom wykształcenia matki był ujemnie skorelowany z nasileniem próchnicy (współczynnik korelacji -0,227), co wskazuje, że wraz z wyższym stopniem wykształcenia matek, zmniejszało się nasilenie próchnicy w uzębieniu dziecka. Termin pierwszego ząbkowania również był skorelowany ujemnie (współczynnik korelacji -0,211), a więc im wcześniej dziecko ząbkowało, tym wyższe było nasilenie próchnicy w uzębieniu mlecznym.
Regresja wielokrotna wymienionych, istotnych statystycznie zmiennych, potwierdziła powyższe zależności. Jako zmienną zależną (wyjaśnianą) potraktowano nasilenie próchnicy, zaś zmiennymi niezależnymi (wyjaśniającymi) były takie zmienne jak wiek, w którym matka rodziła badane dziecko, poziom wykształcenia matki oraz termin pierwszego ząbkowania. Współczynnik regresji dla wieku, w którym matka rodziła dziecko był dodatni i wynosił 0,505, co potwierdziło tezę, że w im późniejszym wieku matka rodziła dziecko, tym wyższe było nasilenie próchnicy. Współczynnik dla poziomu wykształcenia matki był ujemny i wyniósł (-0,291), potwierdzając tezę, że im wyższy był poziom wykształcenia matki, tym niższe nasilenie próchnicy. Natomiast współczynnik dla terminu pierwszego ząbkowania był także ujemny i wynosił (-0,163), co potwierdza tezę, że im później dziecko ząbkuje, tym niższe jest nasilenie próchnicy. Ze względu na nie przekładalność jednostek poszczególnych zmiennych możemy jedynie mówić o sile i kierunku zależności.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Holst A. , Braune K.: Dental assistants ability to select caries risk-children and to prevent caries. Swed. Dent. J. 1994, 18, 243-249. 2. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Ocena niektórych czynników etiologicznych związanych z wczesną próchnicą u dzieci. Czas. Stomat. 1992, 45/1, 14-18. 3. Szczepańska J.: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka - cześć I; Nowa Stomat. 2001/4, 1-8. 4. Szczepańska J.: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka - cześć II; Nowa Stomat. 2002/1, 1-5. 5. Szpringer-Nodzak M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnicowym. Nowa Stomat. 1997/3, 3-8. 6. Giermakowska A. i wsp.: Wpływ higieny i diety na występowanie próchnicy u dzieci do 3 roku życia. Mag. Stomat. 1994, 9(39),19-22. 7. Remiszewski A.: Ocena niektórych czynników etiologicznych próchnicy wczesnej uzębienia dzieci do trzeciego roku życia. Praca doktorska, Warszawa, 1988. 8. Schrőder U. et al.: Prediction of caries in 1 ˝ years old children. Swed. Dent. J. 1994, 18:95-104. 9. Piątkowska A.: Wpływ sposobu karmienia niemowlęcia na kształtowanie odpowiedzi humoralnej i rozwój próchnicy zębów mlecznych. Mag. Stomat. 1991/4, 8-9. 10. Gardner D. E. et al.: At will breast feeding and dental caries: Four case reports. J. Dent. Child. 1997, 44:186-191. 11. Tsubouchi J. et al.: Baby bottle tooth decay. A study of baby bottle decay and risk factors for 18-month old infants in rural Japan. J. Dent. Child. 1994, July-August; 293-298. 12. Mc Clure D. B.: A comparison of tooth brushing technics for the preschool child. J. Dent. Child. 1966, 33:205-210. 13. Schrőder U., Edwardsson S.: Dietary habits, gingival status and occurrence of Streptococcus mutant and Lactobacilli as predictors of caries in 3-years old in Sweden. Community Dent. Oral Epidemiol., 1987, 15, 320-4. 14. Schrőder U., Granath L.: Dietary habits and oral hygiene as predictors of caries in 3-year-old children. Community Dent. Oral. Epidemiol. 1983, 11:308-311. 15. Everdingen T. et al.: Nursing caries. J. Dent. Child. 1996, 63:271-274. 16. Stańczak- Sionek D.: Próba określenia ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci do badań przesiewowych. Badania ankietowe, kliniczne i bakteriologiczne. Praca doktorska, Warszawa, 2002. 17. Wendt L. K. et al.: Analysis of caries-related factors in infants and toddlers living in Sweden. Acta Odontol. Scand. 1996, 54, 131-7. 18. Grytten J. et al.: Longitudinal study of dental health behaviours and other caries predictors in early childhood. Community Dent. Oral. Epidemiol. 1988, 16, 356-9. 19. Janicha J., Szpringer-Nodzak M.: Karmienie naturalne, a próchnica zębów mlecznych u dzieci do trzeciego roku życia. Czas. Stomat. 1984, 37, 329-321. 20. Szpringer-Nodzak M.: Niepokojący stan uzębienia najmłodszej grupy dzieci. Nowa Stomat. 1997/1-2, 8-10. 21. Szpringer-Nodzak M.: Ocena ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci. Nowa Stomat. 1996/3-4, 1-4. 22. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Próba oceny czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci. Przegląd Stomat. Wieku Rozw., 1994:6-7, 120-122. 23. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Problem zapobiegania próchnicy wczesnej u dzieci. Przegląd Stomat. Wieku Rozw. 1995, 2(10); 4-7. 24. Samsel I. et al.: Problem określania ryzyka próchnicy u dzieci do lat 3. Mag. Stomat. 1998/6, 30-33. 25. Dilley G. J. et al.: Prolonged nursing habit: A profile of patients and their families. J. Dent. Child. 1980, 47;102-108.
