© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2004, s. 73-79
Elżbieta Pierzynowska, Elżbieta Dybiżbańska, Marcin Zawadziński, Michał Ganowicz, Maria Wierzbicka
Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych u dzieci w wieku 12 lat w Polsce w 2003 roku
Evaluation of the dental status and treatment needs of 12 year old children in Poland in 2003
z Zakładu Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Maria Wierzbicka
Wprowadzenie w kraju w 1997 roku i prowadzonego nieprzerwanie po dziś dzień systemu ciągłego monitorowania stanu zdrowia jamy ustnej, umożliwia gromadzenie porównywalnych danych służących do oceny występowania choroby próchnicowej w polskiej populacji. Celem niniejszej pracy jest ocena występowania próchnicy zębów w indeksowej grupie wiekowej dzieci 12-letnich, na podstawie wyników badań monitoringowych przeprowadzonych w 2003 roku, oraz określenie związanych z tym potrzeb profilaktyczno-leczniczych.
MATERIAŁ I METODA
Badaniem objęto wyłonioną w losowaniu wielowarstwowym próbę populacji dzieci w wieku 12 lat, zamieszkujących w 16 województwach kraju. W każdym z województw badano dzieci uczęszczające do losowo wybranych, co najmniej 8 szkół podstawowych, zlokalizowanych w gminach o charakterze wiejskim (4 szkoły) i miejskim (4 szkoły). W każdym z regionów badanie prowadziły 2-osobowe zespoły lekarzy stomatologów.
Zbadano 3338 dzieci, w tym 1688 chłopców i 1650 dziewcząt. Mieszkańcy miast stanowili 1720 spośród badanych osób, a mieszkańcy wsi 1618 (tab. 1). W pięciu województwach tj. kujawsko-pomorskim, lubuskim, mazowieckim, opolskim i świętokrzyskim – struktura zbadanych wg płci i środowiska zamieszkania była znacznie zróżnicowana, i z tego powodu wielkości wskaźników na poziomie wymienionych regionów muszą być traktowane z należytą ostrożnością. Różnice te pozostają natomiast bez wpływu na wielkości wskaźników na poziomie krajowym.
Tabela 1. Liczba dzieci w wieku 12 lat zbadanych w poszczególnych województwach z uwzględnieniem płci i lokalizacji.
| Województwo | Liczba zbadanych |
| chłopcy | dziew. | miasto | wieś | łącznie |
| dolnośląskie | 98 | 101 | 103 | 96 | 199 |
| kujawsko-pomorskie | 107 | 133 | 120 | 120 | 240 |
| lubelskie | 104 | 106 | 107 | 103 | 210 |
| lubuskie | 99 | 99 | 82 | 116 | 198 |
| łódzkie | 96 | 112 | 106 | 102 | 208 |
| małopolskie | 100 | 112 | 112 | 100 | 212 |
| mazowieckie | 109 | 92 | 98 | 103 | 201 |
| opolskie | 114 | 94 | 145 | 63 | 208 |
| podkarpackie | 107 | 96 | 105 | 98 | 203 |
| podlaskie | 101 | 87 | 98 | 90 | 188 |
| pomorskie | 100 | 118 | 102 | 116 | 218 |
| śląskie | 109 | 105 | 107 | 107 | 214 |
| świętokrzyskie | 138 | 103 | 127 | 114 | 241 |
| warmińsko-mazurskie | 98 | 89 | 99 | 88 | 187 |
| wielkopolskie | 117 | 124 | 124 | 117 | 241 |
| zachodnio-pomorskie | 91 | 79 | 85 | 85 | 170 |
| łącznie | 1688 | 1650 | 1720 | 1618 | 3338 |
W badaniu stomatologicznym stosowano ujednolicone metody i kryteria oceny stanu zdrowia jamy ustnej według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (1, 2). U każdego z badanych dzieci oceniano liczbę wyrzniętych i zachowanych zębów, liczbę zębów i powierzchni zębowych objętych próchnicą o różnym stopniu zaawansowania stadium kawitacji (próchnica początkowa), liczbę zębów i powierzchni z wypełnionymi ubytkami próchnicowymi, liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy, liczbę zębów z uszczelnioną powierzchnią żującą oraz potrzebne dziecku postępowanie lecznicze lub profilaktyczne.
WYNIKI BADAŃ
Przeprowadzone badania wykazały, że odsetek dzieci w wieku 12 lat wolnych od próchnicy osiąga w kraju wielkość 12,9% i jest wyższy wśród chłopców (14,3%) niż dziewcząt (11,5%), a zbliżony do siebie wśród mieszkańców miast i wsi (ryc. 1). Odsetki badanych dzieci bez próchnicy stwierdzone w poszczególnych województwach z uwzględnieniem środowiska zamieszkania i płci przedstawia tabela 2. Wśród mieszkańców miast najniższy odsetek dzieci bez próchnicy odnotowano w woj. mazowieckim (4,1%), a najwyższy w woj. łódzkim (30,2%). Wśród dzieci wiejskich najniższy odsetek dzieci bez próchnicy stwierdzono w woj. zachodniopomorskim, a najwyższy w woj. lubuskim (25,0%). Postrzegane różnice w odsetkach dzieci bez próchnicy zależne od płci wahały się od 1% (woj. łódzkie) do 10,7% (woj. pomorskie). Różnice przekraczające 5% obserwowano w 5 województwach, a mianowicie lubuskim, opolskim, podlaskim, zachodniopomorskim, pomorskim.
Tabela 2. Odsetek dzieci w wieku 12 lat wolnych od próchnicy (DMFT=0) w poszczególnych województwach.
| Województwo | Odsetek badanych bez próchnicy |
| miasto | wieś | chłopcy | dziew. |
| dolnośląskie | 7,8 | 6,3 | 5,1 | 8,9 |
| kujawsko-pomorskie | 10,0 | 21,7 | 15,0 | 16,5 |
| lubelskie | 14,0 | 5,8 | 12,5 | 7,5 |
| lubuskie | 14,6 | 25,0 | 25,3 | 16,2 |
| łódzkie | 30,2 | 20,6 | 26,0 | 25,0 |
| małopolskie | 8,0 | 10,0 | 11,0 | 7,1 |
| mazowieckie | 4,1 | 4,9 | 3,7 | 5,4 |
| opolskie | 25,5 | 20,6 | 27,2 | 20,2 |
| podkarpackie | 13,3 | 7,1 | 9,3 | 11,5 |
| podlaskie | 6,1 | 4,4 | 7,9 | 2,3 |
| pomorskie | 14,7 | 13,8 | 20,0 | 9,3 |
| śląskie | 24,3 | 16,8 | 21,1 | 20,0 |
| świętokrzyskie | 11,8 | 7,0 | 10,9 | 7,8 |
| warmińsko-mazurskie | 8,1 | 9,1 | 10,2 | 6,7 |
| wielkopolskie | 8,1 | 16,2 | 14,5 | 9,7 |
| zachodnio-pomorskie | 11,8 | 2,4 | 9,9 | 3,8 |
Ryc. 1. Odsetek dzieci w wieku 12 lat wolnych od próchnicy (DMFT=0) z uwzględnieniem płci i lokalizacji miejsca zamieszkania. 2003.
Nasilenie lub inaczej ciężkość, bądź stan próchnicy w badanej populacji wyrażają wartości wskaźnika DMFT i jego składowych DT, MT i FT (ryc. 2). Średnia wartość wskaźnika próchnicy wynosiła w badanej populacji 3,9 i była nieco wyższa u dziewcząt, niż chłopców oraz u mieszkańców wsi, niż miast. U dzieci wiejskich stwierdzono też więcej zębów z nieleczonymi ubytkami próchnicowymi (DT=2,3) niż u mieszkańców miast (DT=1,7). Średnia liczba powierzchni zębowych z ubytkami próchnicowymi (DS) i wypełnieniami (FS) u badanych dzieci w wieku 12 lat wynosiła 5,5 i była wyższa u dzieci wiejskich (5,7), w porównaniu z miejskimi (5,3), oraz u dziewcząt (5,7), niż chłopców (5,3). Stwierdzone w poszczególnych województwach wartości średnie wskaźnika próchnicy DMFT u dzieci w wieku 12 lat oraz wartości wskaźnika leczenia zębów przedstawiają ryciny 3 i 4. Jak wynika z ryciny 3 średnie wartości wskaźnika DMFT wahały się od 2,8 w woj. opolskim do 5,3 w woj. podlaskim. Wskaźnik leczenia zachowawczego zębów FT/DT+FT wahał się natomiast od 0,32 w woj. łódzkim do 0,71 w woj. warmińsko-mazurskim, osiągając w kraju średnią wartość wynoszącą 0,47.
Ryc. 2. Wartości wskaźnika DMFT i jego składowych u dzieci w wieku 12 lat z uwzględnieniem płci i lokalizacji miejsca zamieszkania. 2003.
Ryc. 3. Wartości wskaźnika DMFT u dzieci w wieku 12 lat w poszczególnych województwach.
Ryc. 4. Wartości wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy u dzieci w wieku 12 lat w poszczególnych województwach. 2003.
Rozkłady odsetkowe wartości wskaźnika próchnicy wśród badanych dzieci z uwzględnieniem płci i lokalizacji przedstawia tabela 3. Z przedstawionych danych wynika, że 48% badanych miało mniej niż 4 zęby dotknięte próchnicą lub jej skutkami (ekstrakcja). U większości (52,0%) badanych osób wartość wskaźnika DMFT wynosiła jednak 4 lub więcej. Wartości wskaźnika DMFT równe lub wyższe od 4 częściej obserwowano wśród dziewcząt i mieszkańców wsi, niż wśród chłopców i mieszkańców miast. Odsetek dzieci w wieku 12 lat bez próchnicy wahał się od 4,5 w woj. mazowieckim do 25,5 w woj. łódzkim (tab. 4). Podobnie wysokie zróżnicowanie stwierdzono analizując w poszczególnych województwach odsetki dzieci w wieku 12 lat z wartością DMFT nieprzekraczającą 3. Wartości te wahały się od 30,9% w woj. podlaskim do 61,1% w woj. lubuskim i łódzkim. Stwierdzone w obecnym badaniu potrzeby leczenia próchnicy u dzieci z poszczególnych województw przedstawia tabela 5 (str. 76). Najniższe potrzeby leczenia zębów odnotowano w woj. opolskim i następnie warmińsko-mazurskim i dalej śląskim, a najwyższe w małopolskim i zachodniopomorskim. Łącznie potrzeby leczenia próchnicy stwierdzono u 63,5% badanych dzieci, z tego 16,6% wymagało leczenia jednego zęba, 13,5% dwóch zębów, 9,3% trzech zębów, a 24,1% czterech lub więcej zębów (ryc. 5).
Tabela 3. Odsetek dzieci w wieku 12 lat wolnych od próchnicy (DMFT=0), z wartością DMFT 1-3 i>4.
| | DMFT = 0 | DMFT 1 - 3 | DMFT > 4 |
| chłopcy | 14,3 | 36,1 | 49,6 |
| dziewczynki | 11,5 | 34,1 | 54,4 |
| miasto | 13,5 | 36,0 | 50,5 |
| wieś | 12,2 | 34,2 | 53,6 |
| łącznie | 12,9 | 35,1 | 52,0 |
Tabela 4. Rozkład odsetkowy wartości wskaźnika DMFT dzieci w wieku 12 lat w poszczególnych województwach.
| Województwo | DMFT=0 | DMFT=1 | DMFT=2 | DMFT=3 | DMFT>4 |
| dolnośląskie | 7,0 | 10,1 | 11,6 | 9,5 | 61,8 |
| kujawsko-pomorskie | 15,8 | 7,1 | 19,6 | 8,3 | 49,2 |
| lubelskie | 10,0 | 10,0 | 14,3 | 11,9 | 53,8 |
| lubuskie | 20,7 | 14,6 | 14,1 | 11,7 | 38,9 |
| łódzkie | 25,5 | 13 | 12 | 10,6 | 38,9 |
| małopolskie | 9,0 | 5,7 | 9,0 | 9,8 | 66,5 |
| mazowieckie | 4,5 | 7,0 | 12,4 | 11,4 | 64,7 |
| opolskie | 24 | 12,5 | 14,5 | 13,9 | 35,1 |
| podkarpackie | 10,3 | 4,4 | 7,4 | 11,4 | 66,5 |
| podlaskie | 5,3 | 7,4 | 9,1 | 9,1 | 69,1 |
| pomorskie | 14,2 | 8,7 | 17,4 | 16,6 | 43,1 |
| śląskie | 20,6 | 5,1 | 15,4 | 14,5 | 44,4 |
| świętokrzyskie | 9,5 | 9,5 | 9,5 | 11,7 | 59,8 |
| warmińsko-mazurskie | 8,6 | 12,3 | 21,4 | 12,2 | 45,5 |
| wielkopolskie | 12,0 | 14,9 | 14,5 | 17,1 | 41,5 |
| zachodnio-pomorskie | 7,1 | 14,7 | 9,4 | 12,9 | 55,9 |
Tabela 5. Rozkład odsetkowy wartości składowej DT dzieci w wieku 12 lat w poszczególnych województwach.
| Województwo | DT=0 | DT=1 | DT=2 | DT=3 | DT>4 |
| dolnośląskie | 28,1 | 18,6 | 19,1 | 9,0 | 25,2 |
| kujawsko-pomorskie | 35,0 | 13,8 | 15,0 | 8,8 | 27,4 |
| lubelskie | 38,1 | 18,6 | 15,2 | 9,0 | 19,1 |
| lubuskie | 46,5 | 16,7 | 17,2 | 5,6 | 14,0 |
| łódzkie | 35,6 | 21,2 | 13,5 | 11,1 | 18,6 |
| małopolskie | 23,1 | 18,9 | 17,0 | 13,2 | 27,8 |
| mazowieckie | 34,3 | 18,4 | 16,4 | 12,4 | 18,5 |
| opolskie | 59,1 | 14,4 | 12,0 | 4,3 | 10,2 |
| podkarpackie | 27,6 | 19,7 | 13,8 | 10,3 | 28,6 |
| podlaskie | 27,1 | 19,7 | 12,8 | 10,1 | 30,3 |
| pomorskie | 43,6 | 19,3 | 13,8 | 5,5 | 17,8 |
| śląskie | 52,3 | 10,3 | 13,1 | 7,9 | 16,4 |
| świętokrzyskie | 30,3 | 16,2 | 12,4 | 10,0 | 31,1 |
| warmińsko-mazurskie | 57,2 | 20,9 | 11,2 | 5,3 | 5,4 |
| wielkopolskie | 38,2 | 20,7 | 16,6 | 12,4 | 12,1 |
| zachodnio-pomorskie | 23,5 | 15,9 | 12,4 | 12,9 | 35,3 |
| łącznie | 36,5 | 16,6 | 13,5 | 9,3 | 24,1 |
Ryc. 5. Rozkład odsetkowy wartości składowej DT u dzieci w wieku 12 lat. 2003.
Próchnica zębów najczęściej atakuje powierzchnie żujące zębów trzonowych, a następnie powierzchnie styczne. U dzieci w wieku 12 lat w populacji charakteryzującej się wysokim występowaniem próchnicy można oczekiwać, że ubytki próchnicowe lub wypełnienia będą występowały na trzech lub czterech powierzchniach żujących pierwszych zębów trzonowych. Nie ma jednak w piśmiennictwie aktualnych danych, które pozwoliłyby wnosić u jakiego odsetka dzieci 12-letnich występują ubytki na powierzchniach stycznych zębów trzonowych. Przeprowadzone przez nas badania umożliwiły ustosunkowanie się do tej kwestii. Tabela 6 przedstawia rozkład odsetkowy dzieci w wieku 12 lat w zależności od liczby stwierdzonych ubytków próchnicowych na mezjalnej powierzchni zębów trzonowych. Jak wynika z danych prezentowanych w tej tabeli u 82,1% badanych dzieci ubytki nie występowały na powierzchni stycznej mezjalnej zębów trzonowych. Nieco ponad 16% badanych miało ubytki na powierzchniach mezjalnych 1-2 zębów, a 1,7% badanych miało ubytki na powierzchni mezjalnej 3-5 zębów.
Tabela 6. Odsetek dzieci z ubytkami próchnicowymi na mezjalnej powierzchni zębów trzonowych u dzieci 12 letnich.
| Liczba ubytków | Liczba dzieci | Odsetek dzieci |
| 5 | 4 | 0,1 |
| 4 | 16 | 0,5 |
| 3 | 38 | 1,1 |
| 2 | 137 | 4,1 |
| 1 | 404 | 12,1 |
| 0 | 2739 | 82,1 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Oral Health Surveys, Basic data. WHO, Geneva, 1997. 2. Oral Status Euro (Tool for Collection of Data on Oral Health Status). WHO, Geneva, 1997. 3. Poulsen S.: WHO Collaborating Centre, Aarhus and The National Board of Health, Denmark 2000. 4. Pitts N.B.: The dental caries experience of 12-year-old children in England and Wales. Comm. Dent. Health., 2002, 19, 46-53. 5. Hescot P., Roland E.: La Sante Dentaire en France, 1998, UFSBD. 6. Pieper K., Schulte A.: Caries prevalence among 12-year-old children in Germany 1994-2000. Caries Res., 2002, 36, 207-212. 7. Vbric V.: Caries decline in Slovenia. Ljubljana, 1998, 1-48. 8. Szoke J., Petersen P.E.: Evidence for dental caries decline among children in East European country (Hungary). Community Dent. Oral Epidemiol., 2000, 28, 155-160. 9. Petersen P.E., Rusu M.: Oral health status of Romanian schoolchildren - national survey 2000. Copenhagen: World Health Organization Regional Office for Europe. 2002. 10. Global caries data for 12-year-old age group WHO Oral Health Country/ Area Profile Programme. http://www.whocollab.od.mah.se/expl/globalcar.html. 11. Hobdell M. et al.: Global goals for oral health 2020. Int. Dent. J., 2003; 53, 285-288. 12. Global goals for oral health in the year 2000. FDI. Int. Dent. J., 1982; 32, 74-77. Oral Health Surveys, Basic Data. WHO, Geneva, 1997. 13. Wierzbicka M. et al.: Changing oralhealth status and oral health behaviour of schoolchildren in Poland. Comm. Dent. Health, 2002; 19, 243-250. 14. Szatko F.: Prace nad poprawą zdrowia jamy ustnej i rozwojem opieki stomatologicznej w Polsce. Społeczno-ekonomiczne i organizacyjne uwarunkowania stanu zdrowotnego jamy ustnej polskiego społeczeństwa. Czas. Stomat., 1999; 8, 546-554. 15. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. PAM. Szczecin, 1990. 16. Jańczuk Z., Ciągło A.: Podstawy epidemiologii chorób narządu żucia. CEM. Warszawa, 1999.
