© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2000, s. 52-55
Elżbieta Mierzwińska-Nastalska, Krystyna Rusiniak, Robert Gontek, Piotr Okoński
Wpływ higieny uzupełnień protetycznych na powstawanie infekcji grzybiczej błony śluzowej jamy ustnej
The influence of denture hygiene on the oral candidiasis
z Katedry Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Katedry: dr n. med. Elżbieta Mierzwińska-Nastalska
Pacjenci użytkujący ruchome uzupełnienia protetyczne są narażeni na występowanie zakażeń grzybiczych błony śluzowej jamy ustnej. Dane z piśmiennictwa oraz doświadczenia własne wskazują na występowanie stanów zapalnych podłoża protetycznego zwanych stomatopatią protetyczną u 11-67% pacjentów użytkujących rozległe protezy. Jednym z czynników sprawczych zmian podłoża protetycznego jest, według wielu autorów, zakażenie grzybicze błony śluzowej jamy ustnej. Grzyby drożdżopodobne izoluje się od 50-100% pacjentów ze zmianami klinicznymi podłoża protetycznego (3, 12, 17, 25, 26, 27). Różnice w przedstawianych wynikach częstości występowania grzybów mogą być związane z zastosowaną metodą i miejscem pobrania materiału do badań mikologicznych. Wspólny dla wszystkich badań jest natomiast fakt obecności w jamie ustnej grzybów drożdżopodobnych, głównie z rodzaju Candida, a w szczególności z gatunku Candida albicans.
Candida albicans są gatunkiem najbardziej inwazyjnym wśród grzybów drożdżopodobnych bytujących w jamie ustnej, a ich dominacja w kolonizacji błony śluzowej jest wynikiem powstania sprzyjających warunków zależnych od właściwości komórek grzyba, komórek nabłonka błony śluzowej oraz czynników miejscowych i ogólnych, które powodują namnażanie się dotychczas saprofitycznych grzybów drożdżopodobnych i nabranie przez nie własności chorobotwórczych (4, 14, 16, 19).
Użytkowanie uzupełnień protetycznych, zwłaszcza osiadających o rozległej płycie, stwarza niefizjologiczne warunki w środowisku jamy ustnej. Dochodzi do zaburzeń w metabolizmie tkankowym i ograniczeń w dostępie tlenu do błony śluzowej. Płyta protezy, głównie całkowitej górnej, utrudnia samooczyszczanie przez ślinę, a występujący wzrost temperatury i wilgotności predysponują do rozwoju bakterii i grzybów. Zaniedbania w higienie jamy ustnej i protez prowadzą do zalegania resztek pokarmowych stanowiących doskonałą pożywkę dla bakterii i grzybów oraz gromadzenia się płytki protez (denture plaque). Mikroflora płytki protez charakteryzuje się dużą różnorodnością. Występują znamienne różnice osobnicze w dominujących gatunkach bakterii i ich proporcjach, zależnych od składu śliny, diety, higieny jamy ustnej oraz mikrobiologicznych zjawisk synergistycznych i antagonistycznych. Zawarte w płytce komórki blastosporowe lub pączkujące grzybów występują zwykle jako struktury izolowane, ale stwierdza się również zdolność wzrostu od ich podstawy do form groniastych i łańcuchów tworzących pseudostrzępki (30). Tworzywo akrylowe, z którego wykonane są protezy osiadające, charakteryzuje się mikroporowatą strukturą, w związku z czym łatwo gromadzą się w nim drobnoustroje.
CEL PRACY
Celem pracy była ocena wpływu higieny użytkowanych uzupełnień protetycznych na powstawanie zakażenia grzybiczego błony śluzowej jamy ustnej.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w grupie 94 pacjentów Katedry Protetyki Stomatologicznej IS AM w Warszawie w wieku 45-84 lata (w tym 51 kobiet, 43 mężczyzn) użytkujących całkowite ruchome uzupełnienia protetyczne, u których stwierdzono obecność grzybów drożdżopodobnych w badaniu mikologicznym (tab. 1).
Tabela 1. Podział 94 pacjentów z dodatnim wynikiem badania mikologicznego z uwzględnieniem wieku i płci.
| Wiek (w latach) | Płeć | Łącznie |
| Kobiety | Mężczyźni |
| < 50 | 3 | 2 | 5 |
| 51 - 59 | 9 | 6 | 15 |
| 60 - 69 | 20 | 18 | 38 |
| 70 - 79 | 18 | 16 | 34 |
| >80 | 1 | 1 | 2 |
| Łącznie | 51 | 43 | 94 |
Badania mikologiczne przeprowadzono metodą wymazu bezpośredniego z błony śluzowej jamy ustnej oraz metodą repliki protez (23). Dokonano jakościowej i ilościowej oceny wyników badań mikologicznych z określeniem wzrostu liczby kolonii grzybów. W zależności od stopnia nasilenia wzrostu kolonii grzybów w badaniu mikologicznym pacjentów podzielono na trzy grupy. Do grupy A zaliczono pacjentów u których stwierdzono kilka kolonii (<10). Grupa B to pacjenci, gdzie występowały liczne kolonie (10-100). W grupie C obserwowano obfity wzrost kolonii grzybów (>100).
Badania klinicze oparto na ocenie stanu higieny użytkowanych uzupełnień protetycznych. Badania przeprowadzono w oparciu o zmodyfikowany indeks płytki dla protez całkowitych górnych według Ambjörnsena (1). Sprawdzano obecność płytki w pięciu polach protezy: powierzchnia dośluzowa płyty protezy (okolice fałdów podniebiennych, środkowa część podniebienia, okolice guzów wyrostka), powierzchnia przedsionkowa protezy, okolica pierwszych zębów trzonowych. Zastosowano następujące kryteria: higiena dobra – brak płytki w badaniu wzrokiem i przy zeskrobywaniu instrumentem (0), higiena niezadowalająca – umiarkowane nagromadzenie płytki widoczne wzrokiem, pokrywające częściowo protezę (1), higiena zła – powierzchnia protezy obficie pokryta widocznym nalotem płytki (2);
Dla określenia stopnia związku istniejącego pomiędzy występowaniem grzybów drożdżopodobnych w badaniu mikologicznym a stanem higieny protez wykonano obliczenia współczynników korelacji między badanymi zmiennymi wg Spearmana. Istotność statystyczną różnic określono przy użyciu testu T-Studenta. Różnice pomiędzy porównywanymi danymi uznano za istotne statystycznie przy p<0,05.
WYNIKI
W badanej grupie 94 pacjentów użytkujących całkowite ruchome uzupełnienia protetyczne, u których stwierdzono obecność grzybów drożdżopodobnych w 95,7% przypadków wyhodowano C.albicans, w 3,2% C.tropicalis, w 1,1% C.albicans i C. tropicalis. Świadczy to o dominującym udziale Candida albicans we florze mikologicznej jamy ustnej.
Obfity wzrost grzybów drożdżopodobnych stwierdzono w 49 (52,1%) przypadkach, obecność licznych kolonii (do 100) w 17 (18,1%) i wzrost kilku kolonii (do 10) w 28 (29,8%) przypadkach. W grupie osób z obfitym wzrostem kolonii grzybów (C) znalazło się 53,1% kobiet i 46,9% mężczyzn. Natomiast w grupie A i B wyniki przedstawiały się odpowiednio: 53,6% i 46,4% oraz 58,8% i 41,2% (tab. 2).
Tabela 2. Podział badanej grupy 94 pacjentów w zależności od stopnia nasilenia wzrostu kolonii grzybów.
| Wynik badania mikologicznego | Liczba pacjentów (odsetek) | Płeć |
| Kobiety | Mężczyźni |
| A - kilka kolonii (<10) | 28 (29,8%) | 15 (53,6%) | 13 (46,4%) |
| B - liczne kolonie (10-100) | 17 (18,1%) | 10 (58,8%) | 7 (41,2%) |
| C - obfity wzrost (>100) | 49 (52,1%) | 26 (53,1%) | 23 (46,9%) |
| Łącznie | 94 (100%) | 51 (54,3%) | 43 (45,7%) |
W badanej grupie pacjentów dobrą higienę protez stwierdzono w 12,8% przypadków, natomiast w 42,5% obserwowano higienę niezadowalającą i w 44,7% higienę złą, z obfitą ilością płytki na powierzchni protez. Oznacza to, że aż 87,2% pacjentów nie utrzymywało swoich protez w należytej higienie.
W grupie pacjentów, u których stwierdzono dobrą higienę jamy ustnej największy odsetek stanowili pacjenci z obecnością nielicznych kolonii w badaniu mikologicznym (66,7%), mniejszy (25%) z licznymi koloniami i najmniejszy (8,3%) z obfitym wzrostem. Wśród pacjentów z niezadowalającą higieną tendencja była podobna i wynosiła odpowiednio 45%, 30% i 25%. Natomiast w grupie ze złą higieną protez zanotowano największy odsetek pacjentów (90,4%) z obfitym wzrostem grzybów drożdżopodobnych (tab. 3).
Tabela 3. Wpływ higieny protez na stopień nasilenia wzrostu kolonii grzybów.
| Higiena | Liczba pacjentów (odsetek) | Wynik badania mikologicznego |
| A | B | C |
| Dobra | 12 (12,8%) | 66,7% | 25,0% | 8,3% |
| Niezadowalająca | 40 (42,5%) | 45,0% | 30,0% | 25,0% |
| Zła | 42 (44,7%) | 4,8% | 4,8% | 90,4% |
W analizie statystycznej korelacji między higieną protez a wzrostem kolonii grzybów drożdżopodobnych otrzymanym w badaniu mikologicznym stwierdzono istnienie zależności pomiędzy badanymi zmiennymi. Współczynnik korelacji wynosi 0,67 przy poziomie istotności p<0,005. Świadczy to o silnej zależności pomiędzy higieną protez a wzrostem kolonii grzybów drożdżopodobnych obserwowanym w badaniu mikologicznym. W przypadku większych zaniedbań higienicznych użytkowanych protez następuje większy wzrost kolonii grzybów u tych pacjentów.
DYSKUSJA
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Ambjörnsen E., et al.: Assessment of an additive index for plaque accumulation on complete maxillary dentures. Acta Odontol. Scand. 1982, 40: 203-208. 2. Budtz-Jörgensen E.: Clinical aspects of Candida infection in denture wearers. JADA 1978, 96: 474-479. 3. Budtz-Jörgensen E.: Etiology, pathogenesis, therapy and prophylaxis of oral yeast infection. Acta Odontol. Scand. 1990, 48: 61-69. 5. Budtz-Jörgensen E., Theilade J.: Method for studying the development, structure and microflora of denture plaque. Scan. J. Dent. Res. 1981, 89: 149-155. 6. Catalan A.: Denture plaque and palatal mucosa in denture stomatitis -scanning electron microscopic and microbiologic study. J. Prosthet. Dent. 1987, 57: 581-588. 7. Frączak B., i wsp.: Stan błony śluzowej i higieny u pacjentów użytkujących uzupełnienia protetyczne stałe i ruchome na podstawie badań klinicznych i ankietowych. Prot. Stom. 1995, 1: 17-19. 8. Hoad G.: Oral pathology and prostheses – re they related? Investigations in an elderly population. J. Oral. Rehab. 1989, 16: 75-87. 9. Iacopino A., Wathen W.: Oral candidal infection and denture stomatitis: a comprehensive –review. J. Am. Dent. Assoc. 1992, 123: 46-51. 10. Jaworowska-Szczesiul E.: Stan higieny ruchomych protez osiadających u pacjentów leczonych protetycznie. Prot. Stom. 1994, 1: 32-34. 11. Jeganathan S., Chong Lin C.: Denture stomatitis – a review of the aetiology, diagnosis and management. Austral. Dent. J. 1992, 37: 107-114. 12. Majewski S.: Badania nad rolą grzybów drożdżopodobnych w etiopatogenezie Stomatitis Prothetica. Praca habilitacyjna. AM Kraków 1978. 13. Mikołajczyk A., Klukowska Z.: Problem higieny jamy ustnej u pacjentów korzystających z częściowych protez ruchomych. Prot. Stom. 1988, 6: 249-252. 14. Odds F.: Candida and candidosis. 2nd. London, Balliere Tindall 1988. 15. Oksala E.: Factors predisposing to oral yeast infections. Acta Odontol. Scand. 1990, 48: 71-74. 16. Olsen I.: Oral adhesion of yeasts. Acta Odontol. Scand. 1990, 48: 45-53. 17. Pietruski J., i wsp.: Zakażenie grzybicze u pacjentów ze stomatopatią protetyczną. Prot. Stom. 1997, 4: 197-202. 18. Rantanen T., et al.: Effect of instruction and motivation on dental knowledge and behavior among wearers of partial dentures. Acta Odontol. Scand. 1980, 38: 9-12. 19. Ray T.: Oral candidiasis. Dermatologic Clinics 1987, 5: 651-662. 20. Renner R., et al.: The role of C.albicans in denture stomatitis. Oral. Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1979, 47, 323-328. 21. Rusiniak-Kubik K., i wsp: Stan higieny protez pacjentów geriatrycznych z terenu Warszawy. Prot. Stom. 1995, 5: 285-289. 22. Samaranayake L., Mac Farlane T.: Factors affecting the in vitro adherence of Candida albicans to acrylic surface. Arch. Oral Biol. 1980, 25: 603-609. 23. Santarpia R., et al.: An in vivo replica method for the site-specific detection of Candida albicans on the denture surface in denture stomatitis patients. Correlation with clinical disease. J. Prosthet. Dent. 1990, 63: 437-453. 24. Spiechowicz E., i wsp.: Badania nad dimorfizmem C. albicans na powierzchniach protezy i błony śluzowej pacjentów ze stomatopatią protetyczną. Prot. Stom. 1994, 2: 65-70. 25. Spiechowicz E., Weyman-Rzucidło D.: Candida albicans als eine der Ursachen der protetischen Stomatopathien. Mycosen 1971, 14: 419-424. 26. Stenderup A.: Oral mycology. Acta Odontol. Scand. 1990, 48: 3-10. 27. Tamamoto M. et al.: Frequency and distribution of Candida species form denture wearers. Hiroshima J. Med. Sciences 1986, 35: 39-43. 28. Tejchman H., i wsp.: Rola higieny w leczeniu protetycznym. Prot. Stom. 1991, 6: 261-266. 29. Theilade E., Budtz-Jorgensen E.: Electron microscopic study of denture plaque. J. Biol. Buccale 1980, 8: 287-297. 30. Walter B., Frank R.: Ultrastructural relationship of denture surfaces, plaque and oral mucosa in denture stomatitis. J. Biol. Buccale 1985, 13: 145-151.
