© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2000, s. 21-23
Bogusław Czerny
Uwagi na temat ubocznych efektów stosowania roślinnych środków leczniczych*
Commentary about side effects in using the herbal remedies
Zakład Farmakologii i Toksykologii PAM w Szczecinie
Summary
Herbal remedies are becoming more and more popular internationally. This is not least due to the misconception that "natural" can be equated with "harmless". Several examples show that plant-based medicines are associated with allergic reactions, toxic adverse effects, unwanted pharmacological reactions and mutagenic/carcinogenic effects. Moreover adverse events might be caused by interactions with synthetic drugs, through contamination or misidentification of plants. Within this range of possible adverse effects, each phytomedicine has to be judged on the basis of its safety data. Where compelling data are unavailable, they have to be generated. The type and quality of these safety data should correspond to the accepted rules of pharmacology.
W ostatnich latach odnotowuje się znaczny wzrost zainteresowania lekami pochodzenia roślinnego. W Stanach Zjednoczonych w okresie lat 1990-1997 sprzedaż fitoterapeutyków zwiększyła się o 38%, w tym samym okresie w Niemczech o 65% (6). Uwzględniając pozytywną stronę tego zjawiska, należałoby jednak ocenić stopień ryzyka wynikający z tak powszechnego stosowania fitoterapeutyków. Zagadnienie potencjalnego niebezpieczeństwa związanego ze stosowaniem leków roślinnych nie jest tematem dostatecznie często podejmowanym z uwagi na powszechność przekonania, że "naturalny" oznacza "bezpieczny" (12, 17). Zwolennicy fitoterapii przedstawiają na ogół działania uboczne leków roślinnych jako mało szkodliwe, natomiast przeciwnicy fitoterapii odrzucając fitoterapeutyki jako mało skuteczne środki, jednocześnie pośrednio negują niebezpieczeństwo związane z ich stosowaniem (2).
Zasadniczo wymienić można następujące efekty uboczne fitoterapii (7):
- reakcje alergiczne,
- efekty toksyczne,
- niezamierzone działanie farmakologiczne,
- działania mutagenne, karcinogenne,
- interakcje z innymi lekami,
- efekty spowodowane kontaminacją (zanieczyszczenie, skażenie),
- następstwa błędnej identyfikacji surowców.
Obecnie omówione będą tylko najbardziej podstawowe kwestie dotyczące ubocznych efektów stosowania leków roślinnych. Istnieje obszerna literatura poświęcona tym zagadnieniom (np. 7, 9, 18).
Reakcje alergiczne
Reakcja alergiczna spowodowana może być w zasadzie każdym rodzajem ekstraktu roślinnego. Alergie występują częściej i są bardziej nasilone w przypadku, gdy poprzedzone są reakcją uczuleniową. Na ogół aplikacje parenteralne są znacznie bardziej niebezpieczne niż dawki doustne - nie musi to jednak być regułą. Ostatnio np. doniesiono o wystąpieniu reakcji anafilaktycznej po enteralnej aplikacji preparatu Echinacea (19).
Efekty toksyczne
Efekty toksyczne stosowania fitoterapeutyków najczęściej odnoszą się do wątroby, możliwe są również uszkodzenia toksyczne innych narządów - nerek oraz mięśnia sercowego (3, 9). Spośród potencjalnych działań niepożądanych tego rodzaju wymienić można m.in. efekty toksyczne spowodowane stosowaniem kory korzenia Sassafras (schorzenia reumatyczne), Żywokostu (środek przeciwzapalny), Pennyroyalu (polecany jako środek wiatropędny). Surowce roślinne zawierające kwas aristolochiowy mogą wykazywać działanie nefrotoksyczne. Szczególnie niebezpieczne może być stosowanie leków pochodzenia azjatyckiego powodujących toksyczne uszkodzenia wątroby i serca (10).
Niezamierzone efekty farmakologiczne
Leki roślinne obok działania terapeutycznego powodować mogą wystąpienie nieoczekiwanych efektów farmakologicznych.
Istnieją więc określone przeciwwskazania do stosowania niektórych fitoterapeutyków, np. Cimincifuga, Ginseng, Sebal sernilata wykazuje aktywność estrogenową, Alfaalfa, Angelika, Anyż, Arnika, Asafetida, Ginkgo biloba, rumianek, czosnek, wpływają na parametry krzepnięcia krwi.
Efekty mutagenne
Klasycznym przykładem działania mutagennego fitoterapeutyków są efekty powodowane przez rośliny z rodzaju Aristolochia. Omyłkowe zastosowanie w kuracji odchudzającej Aristolochia u licznych pacjentów spowodowało ciężkie uszkodzenie nerek, w 30 przypadkach będące przyczyną zgonu. U części pacjentów zaobserwowano też podwyższone ryzyko wystąpienia nowotworu (5, 21). Inne doniesienia potwierdzają również działania karcynogenne niektórych fitoterapeutyków, m.in. olejków stosowanych w aromatoterapii (27, 28).
Interakcje leków
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Almeida J.C., Grimsley E.W.: Coma from the health food store: Interaction between kava and alprazolam. Ann. Int. Med. 1996, 125: 940-941. 2. Astin J.A., Marie A., Pelletier K.R., Hansen E., Haskell W.L.: A Review of the Incorporation of Complementary and Alternative Medicine by Mainstream Physicians. Arch. Int. Med. 1998, 158: 2303-2310. 3. Bateman J., Chapman R.D., Simpson D.: Possible toxicity of herbal remedies. Scottish Medical Journal 1998, 43(1): 7-15. 4. Chan T.Y.K.: Drug interactions as a cause of overanticoagulation and bleedings in Chinese patients receiving warfarin. Int. J. Clin. Pharm. Ther. 1998, 36: 403-405. 5. Cosyns J.P., Jadoul M., Squifflet J.P., Van Cangh P.J., Van Ypersele De Strihou C.: Urothelial malignancy in nephropathy due to Chinese herbs. Lancet 1994, 344: 188. 6. Eisenberg D.M., Davis R.B., Ettner S.L., Appel S., Wilkey S., Van Rompay M., Kessler R.C.: Trends in alternative medicine use in the United States, 1990-1997: Results of a follow-up national survey. JAMA Nov 1998, 280: 1569-1575. 7. Ernst E., De Smet PAGM: Risks associated with complementary therapies (chapter 48). In: MNG Dukes (ed), Meyler´s Side Effects of Drugs, Elsevier Science BV, 131996, 1427-1454. 8. Ernst E., März R., Sieder Ch.: A controlled multi-centre study of herbal versus syntetic secretolytic drugs for acute bronchitis. Phytomedicine 1997, 4, 287-293. 9. Ernst E.: Harmless Herbs - a review of the recent literature. Am. J. Med. 1998, 104: 170-178. 10. Ferrguson J.E., Chalmers R.J.G., Rowlands D.J.: Reversible dilated cardiomyopathy following treatment of atopic eczema with Chinese herbal medicine. Br. J. Dermatol. 1997, 135: 592-593. 11. Fulder S.: Handbook of complementary medicine. Oxford University Press 1996. 12. Häusermann D.: Wachsendes Vertrauen in Naturheilmittel. Dt. Ärztebl. 1997, 94: 1857-1858. 13. Huang W.F., Wen K.C., Hsiao M.L.: Adulteration by synthetic therapeutic substances of traditional Chinese medicines in Taiwan. J. Clin. Pharmacol. 1997, 37, 344-350. 14. Keane F.M., Munn S.E., du Vivier A.W.P., Taylor N.F., Higgins E.M.: Analysis of Chinese herbal creams prescribed for dermatological conditions. BMJ 1999, 318: 563-564. 15. Klesper T.B., Klesper M.E.: Unsafe and potentially safe herbal therapies. Am. J. Health - System Pharm. 1999, 56: 125-141. 16. Ko R.J.: adulerants in Asian Patent Medicines. N. Engl. J. Med. 1998, 339: 847. 17. Kranz R., Rosenmund A.: Über die Motivation zur Verwendung komplementärmedizinischer Heilmethoden. Schweiz Med. Wochenschr. 1998, 128: 616-622. 18. Miller L.: Herbal Medicinals. Selected Clinical Considerations Focusing on Known or Potential Drug-Herb Interactions. Arch. Int. Med. 1998, 158: 2200-2211. 19. Mullins R.J.: Echinacea-associated anaphylaxis. MJA 1998, 168: 170-171. 20. Newall C.A., Anderson L.A., Phillipson J.D.: Herbal medicines. A guide for health-care professionals. London: The Pharmaceutical Press 1996, 250-252. 21. Reginster F., Jadoul M., van Ypersele de Strihou C.: Chinese herbs naphropathy presentation, natural history and fate after transplantation. Nephrol. Dial. Transplant. 1997, 12: 18-86. 22. Rosenblatt M., Mindel J.: Spontaneous hyphema associated with ingestion of Ginkgo biloba extract. N. Engl. J. Med. 1997, 338: 1108. 23. Rowin J., Lewis S.L.: Spontaneous bilateral subdural hematomas associated with chronic Gingko biloba ingestion. Neurology 1996, 46: 1775-1776. 24. Slifman N.R., Obermeyer W.R., Aloi B.K. et al.: Contamination of baotanical dietary supplements by digitalis lanata. N. Engl. J. Med. 1998, 339: 806-810. 25. Solbakken A.M., Rřrbakken G., Gundersen T.: Naturmedicin som rusmiddel. Tidskr. Nor. Lćgeforen 1997, 117: 1140-1141. 26. Stevinson C., Ernst E.: Safety of Hypericum in Patients with Depression. CNS Drugs 1999, 11: 125-132. 27. Tanaka A., Nishida R., Sawai K. et al.: Chinese herbs nephropathy. Jap. J. Nephrol. 1997, 39(8): 794-797. 28. Tisserand R., Balac S.T.: Essential oil safety. Edinburgh; Chirchill Livingstone 1995.
