© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2001, s. 12-15
Helena Danuta Smolarz, Anna Sokołowska-Woźniak
Aktywność farmakologiczna wyciągów z Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala
The pharmacological activity of extracts from Filipendula ulmaria and Filipendula hexapetala
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej, AM, Lublin
Summary
Filipendula ulmaria and Filipendula hexapetala commonly occur in Poland and they have been used in folk medicine and phytotherapy for a long time. Due to its anti – inflammatory, antipyretic and antirheumatic properties Flos Ulmarie (meadowsweet, queen of the meadow flowers) is mainly used in therapy. Recent investigations report that the extract from roots of Filipendula hexapetala has interferon – like activity.
Wiązówka (Filipendula) jest rodzajem z rodziny różowatych (Rosaceae) obejmującym ok. 10 gatunków bylin występujących w obszarach umiarkowanych półkuli północnej. W Polsce reprezentowana jest przez dwa gatunki: wiązówkę błotną (F. ulmaria (L.) Maxim.; Spiraea ulmaria L.; Ulmaria pentapetala Gilib.; U. palustris Moench.) i wiązówkę bulwkowatą (F. hexapetala Gilib., Spiraea filipendula L., Ulmaria filipendula Kost.) (30, 31). W uprawie spotyka się wiązówkę purpurową (F. purpurea Maxim.) sprowadzoną ze wschodniej Azji oraz wiązówkę czerwoną (F. rubra [Hill.] Robins) z Ameryki Północnej (6, 32). Dominującym gatunkiem jest wiązówka błotna, a o jej popularności świadczy m.in. bogactwo nazw używanych do określenia rośliny w poszczególnych regionach Polski: królowa łąk (krakowskie), tawuła łąkowa lub błotna (poznańskie), kozia broda (kieleckie), kropidło błotne (Kujawy), goryczkowe ziele (Mazowsze). Pochodzenie słowa „filipendula” wywodzi się z łacińskiej terminologii, gdzie po raz pierwszy pojawia się w XII wieku u Mikołaja Prepozyty, stanowi złożenie łacińskie: filum – nitka, nić i péndulus – wiszący, zwisający i dotyczy prawdopodobnie bulwek tkwiących na końcach długich, cienkich korzonków. Drugi człon charakteryzujący gatunek – ulmárius, znaczy wiązowaty, podobny wyglądem do Ulmus, czyli rzymskiego wiązu o klasycznych kształtach (24).
Wiązówka błotna rośnie nad brzegami rzek, na wilgotnych łąkach, przeważnie w dużych kompleksach. Ma łodygę prostą, kanciastą, u góry rozgałęzioną, dorastającą do 2 m wysokości. Wytwarza grube zdrewniałe kłącza z licznymi nie zgrubiałymi bulwiasto korzeniami. Liście przerywano, nieparzystopierzaste. Listki boczne w liczbie 2-5 par, dość duże, jajowato wydłużone, zaostrzone, od góry ciemnozielone, od strony dolnej jaśniejsze lub okryte białym filcem. Kwiatostan w postaci dużych podbaldachów, kwiaty żółtawobiałe, pięciokrotne, promieniste, wonne, białawo owłosione. Płatki korony dość drobne, pręciki w liczbie 20-40 prawie dwa razy od nich dłuższe, działki kielicha małe, opatrzone długim paznokciem. Owoce śrubowato skręcone, nagie, z wyglądu przypominają torebkę ale nie otwierają się i zawierają tylko jedno nasienie. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu (30, 31).
Wiązówka bulwkowata występuje na stanowiskach suchych. Lubi glebę o dużej zawartości próchnicy, bogatą w minerały, zwłaszcza wapń, ale można ją spotkać na jałowych łąkach, suchych i nasłonecznionych zboczach, na wrzosowiskach, na miedzach pól i nasypach kolejowych. Na całym niżu dość pospolita, w górach rzadka i tylko w niższych partiach. Łodyga wiązówki bulwkowej jest wzniesiona, często purpurowo nabiegła, w górnej części rzadko ulistniona, edorastająca do wysokości 80 cm. Korzenie po części z bulwkowatymi zgrubieniami. Liście podługowate, przerywano nieparzystopierzaste. Kwiatostany wiechokształtne. Kwiaty białawe, w pączku zwykle zaróżowione, bez zapachu. Działki odgięte, 2-3 razy dluższe od płatków. Słupki proste nie skręcone, sztywno owłosione. Owoc jednonasienny, przypominajacy torebkę. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu (30, 31).
Wiązówka zawiera kilka grup związków farmakologicznie aktywnych. Pionierskie badania fitochemiczne dowodzą obecności w Filipendula ulmaria kwasu salicylowego oraz aldehydu salicylowego (4). Współczesne badania wskazują na flawonoidy, glikozydy fenolowe, garbniki i olejki eteryczne jako główne ciała czynne występujące w wiązówce.
Przy użyciu wysokosprawnej chromatografii cieczowej stwierdzono występowanie w kwiatach, liściach, łodygach i owocach dwóch podgatunków wiązówki błotnej Filipendula ulmaria (L.) Maxim ssp. ulmaria i ssp. dendudata (J.C Presl) Hayek, następujących flawonoidów: rutozydu, 3-glukuronidu kwercetyny, hiperozydu, spiraeozydu, 4´-glikozydu kemferolu i kwercetyny. Głównym flawonoidem kwiatów jest spiraeozyd (ok. 3,5%), zaś hiperozyd jest charakterystyczny dla liści i łodyg (14).
Kwiaty zawierają 10-15% garbników. Zawartość garbników w częściach podziemnych jest jeszcze większa (7, 8). Surowiec zawiera ponadto kwasy organiczne (oprócz salicylowego cytrynowy i askorbowy), ślady kumaryn, izosalicynę i monotropitozyd – gaulterynę. W kwiatach występuje około 0,2% olejku eterycznego o bardzo przyjemnym zapachu, w skład którego wchodzą: salicylan metylu, wanilina, aldehyd salicylowy, heliotropina (5, 11, 19).
Części podziemne Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala zawierają monotropitozyd, heterozyd, który rozpada się na lotny ester metylowy kwasu salicylowego i prymwerozę złożoną z glukozy i ksylozy (11, 19).
Ziele wiązówki bulwkowatej zawiera hiperozyd, izokwercytrynę, kwercytrynę spiraeozyd, awikularynę i kwercetynę. Natomiast korzenie wiązówki bulwkowatej zawierają rutozyd, hiperozyd, kwercytrynę, awikularynę, spiraeozyd, kwercetynę i luteolinę (26).
W zielu i korzeniach wiązówki bulwkowatej chromatograficznie zidentyfikowano 18 fenolokwasów występujących zarówno w stanie wolnym jak i uwolnionych w wyniku hydroliz. Głównymi kwasami są: galusowy, p-kumarowy, syryngowy, wanilinowy, ferulowy i 3,4-dimetoksycynamonowy (28).
Kwiat wiązówki błotnej (Flos Ulmariae syn. Flos Spirae Ulmariae) jest od dawna stosowanym surowcem leczniczym, opisywanym już w siedemnastowiecznym „Dykcyonarzu Roślinnym” autorstwa Kluka. Znajduje się w III wydaniu FP oraz w Wykazie Środków Farmaceutycznych. Do celów leczniczych zbiera się także ziele (Herba Ulmariae) ujęte w Polskich Normach oraz korzeń – Radix Ulmariae.
Analogicznego surowca dostarcza wiązówka bulwkowata i w medycynie ludowej gatunki te bywają stosowane zamiennie (19).
Pierwsze informacje, dotyczące zastosowania wiązówki błotnej pojawiają się w postaci nielicznych wzmianek w zielnikach w XVI wieku. Już wtedy zabserwowano, iż „pijąc wywar z kwiatów gotowanych z winem, pozbywasz się gorączki” (2, 17).
Właściwości napotne (species diaphoreticae) i przeciwgorączkowe (species antipyreticae) są wykorzystywane w leczeniu przeziębień górnych dróg oddechowych (zapalenie gardła i oskrzeli, grypa, angina) (19, 22).
Działanie wiązówki błotnej zbliżone jest do kory wierzbowej („rośliny salicylowe”) (16). Mimo znacznie mniejszej zawartości salicylatów, nie ustępuje wierzbie pod względem bakteriobójczym i wykazuje porównywalnie wysoką aktywność przeciwbakteryjną. Preparaty z wiązówki mogą być zatem stosowane zewnętrznie, w przypadku zakażeń skóry, ran o etiologii bakteryjnej. Odwary lub napary z kwiatu działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo w chorobie reumatycznej. Kwiaty wiązówki błotnej wchodzą w skład preparatów znajdujących zastosowanie w przewlekłym gośćcu stawowym, łuszczycowym zapaleniu stawów i reumatoidalnym zapaleniu stawów (19, 22).
Doświadczalnie stwierdzono, że wodne ekstrakty z wiązówki w znacznym stopniu hamują rozwój kolonii Staphylococcus aureus na pożywkach agarowych (9).
Wykazano przeciwwirusowe działanie wiązówki błotnej. Szczególną aktywność wykazuje wobec: Herpes Simplex, Adenowirus 12, Coxackie B6 (5).
Nalewka z ziela przys piesza ziarninowanie uszkodzonego naskórka (15), napar stosuje się zewnętrznie na trudno gojące się rany, wrzody, wypryski, a także w zapaleniu spojówek (2, 17).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Barnaulov O.D. et al.: Anti-uclear action of a decoction of the flowers of the dropwort, Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Farmakol – Tosikol. 43(6), 700-5, 1980. 2. Bednarska D.: Wiązówka błotna. Zielarski Biuletyn Informacyjny. 1, 7-8, 1975. 3. Borkowski B.: Rośliny lecznicze w fitoterapii. Inst. Roślin i Przetworów Zielarskich. Poznań 1994. 4. Bown D.: Wielka encyklopedia ziół. Muza S.A. Warszawa 1999. 5. Genig A.Y., Ladnaya L.Y.: Phytochemical investigation of Filipendula ulmaria Maxim. and Filipendula hexapetala Gilib. of Lvov region flora. Farm. Zh. Kiev. 1, 50-52, 1980. 6. Hegi G.: Illustrierte Flora von Mittel – Europa. Bd 4. München 1927. 7. Hegnauer R.: Chemotaxonomie der Pflanzen. Bd.6. Birkhäuser Verlag Basel und Stuttgart 1973. 8. Hegnauer R.: Chemotaxonomie der Pflanzen. Bd. 9. Birkhäuser Verlag, Basel Boston Berlin 1990. 9. Kaellman S.: Salicylic compounds and antibacterial activity in wild plant. Sven. Bot. Tidskr. 2. 88, 97-101, 1994. 10. Klimuszko O.A.: Wróćmy do ziół. Instytut Prasy i Wyd. Nowum. Warszawa 1987. 11. Kohlmünzer S.: Farmakognozja. PZWL. Warszawa 1993. 12. Kudriashov B.A. et al.: The content of a heparin – like anticoagulant in the flowers of the meadowsweet (Filipendula ulmaria). Farmakol. Toksikol. 53 (4), 39-41, 1990. 13. Kudriashov B.A. et al.: Heparin from the meadowsweet (Filipendula ulmaria) and its properties. Izv. Akad. Nauk SSSR. Biol. Nov – Dec. (6), 939 – 43, 1991. 14. Lamaison J.L. et al.: Teneur en principaux flavonoides des parties aériennes de Filipendula ulmaria (L.) Maxim. ssp. ulmaria et ssp. dendudta (J.C.Presl) Hayek. Pharm. Acta Helv. 67 (8), 218-222, 1992. 15. Muszyński J.: Ziołolecznictwo i leki roślinne. PZWL. Warszawa 1958. 16. Nowiński M.: Dzieje roślin i upraw leczniczych. PWRiL. Warszawa 1980. 17. Ody P.: Wielki zielnik medyczny. DEBIT. Bielsko Biała 1993. 18. Ożarowski A.: Ziołolecznictwo. PZWL. Warszawa 1982. 19. Ożarowski A., Jaroniewski W.: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. IWZZ. Warszawa 1987. 20. Ożarowski A.: Leksykon leków naturalnych. COMES. Warszawa 1993. 21. Presun´ko A.P. et al.: Clinico – experimental study of using plant preparations from the flowers of Filipendula ulmaria (L.) Maxim for the treatment of precancerous changes and prevention of uterine cervical cancer. Vopr. Onkol. 39, 291-5, 1993. 22. Podlewski K., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki współczesnej terapii. Preparaty roślinne. Varia. Fundacja Büchnera. Warszawa 1992. 23. Rauha J.P. et al.: Antimicrobial effects of Finnish plant extracts containing flavonoids and other phenolic compounds. Int. J. Food – Microbiol. 56(1), 3 – 12, 2000. 24. Rejewski M.: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Przewodnik botaniczny. KIW. Warszawa 1996. 25. Schwabe W.: Repetytorium homeopatii. Prywatna Oficyna Wydawnicza Planeta. Poznań 1992. 26. Smolarz H.D. et al: High – perforrmance liquid chromatographic determination of flavonoids in Flipendula hexapetala Gilib. Acta Polon. Pharm. – Drug. Res. 56, (2), 169-172, 1999. 27. Smolarz H.D. et al.: The investigations into the interferon – like activity of Filipendula ulmaria and Filipendula hexapetala. Herba Polon. przyjęto do druku, zeszyt 4, 2001. 28. Sokołowska-Woźniak A.: Kwasy fenolowe w Filipendula hexapetala Gilib. Materiały konferencji i obrad 51 Zjazdu PTB, Gdańsk 1998. 29. Sukhomliniov Y.A. et al.: Anatomical structure of underground organs of Filipendula hexapetala Gilib. Farm. Zh. Kiev. 44(3), 38, 1989. 30. Szafer W., Pawłowski B.: Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T.7. PWN. Kraków 1995. 31. Szafer W. i wsp.: Rośliny polskie T. I. PWN. Kraków 1988. 32. Szwejkowscy A i J.: Słownik botaniczny. Wiedza Powszechna. Warszawa 1983. 33. Szymański A.: Homeopatia domowa. APS. Warszawa 1991. 34. Świejkowski L.: Rośliny lecznicze występujące w stanie dzikim. WPZZ. Warszawa 1950. 35. Vasiliuk M.D. et al.: Farm. Zh. Kiev. 4, 56-8, 1995.
