© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2008, s. 76-80
*Anna Kędzia
Aktywność preparatu Pectosol wobec bakterii beztlenowych powodujących zakażenia dróg oddechowych
ACTIVITY OF PECTOSOL AGAINST ANAEROBIC BACTERIA CAUSED OF INFECTIONS OF RESPIRATORY TRACT
Zakład Mikrobiologii Jamy Ustnej, Katedra Mikrobiologii Akademii Medycznej w Gdańsku
Kierownik Zakładu i Katedry: prof. ndzw. dr hab. Anna Kędzia
Summary
A total of 70 strains of anaerobic bacteria isolated from patients with infections of respiratory tract were tested. The susceptibility (MIC) of anaerobes to Pectosol was determined by means of plate dilution technique in Brucella agar supplemented with 5% defibrynated sheep blood, menadione and hemin. The inoculum contained 106 CFU per spot. The agar plates were inoculated using a Steers replicator. Plates were incubated in anaerobic jars for 48 h in 37°C in anaerobic conditions. The MIC was interpreted as the lowest concentrations of Pectosol inhibiting the growth of anaerobes. The results indicated, that Pectosol was very active against the anaerobic bacteria. The strains belonging to the genera Prevotella were the most sensitive. MIC´s for 67% of these strains were to the concentrations within the ranges from ≤ 0.6 to 2.5 mg/ml. The strains of Gram-negative cocci belonging to the genera Veillonella were the most resistance (MIC ≥ 20.0 mg/ml). The Pectosol was very active against the Gram-positive anaerobes. The concentrations in ranges of 1.2 – ≤ 0.6 mg/ml inhibited the growth of 92% the cocci and 70% the rods.
W terapii zakażeń dróg oddechowych często stosuje się leki roślinne. Są one wykorzystywane w leczeniu stanów zapalnych i nieżytowych dróg oddechowych, a także w zapaleniu miąższu płucnego. Mają one duże znaczenie szczególnie w przewlekłych i nawracających stanach zapalnych układu oddechowego. Leki roślinne stosowane są w celu łagodzenia stanów zapalnych, ułatwiania usuwania zalegającej wydzieliny oskrzelowej z dróg oddechowych. Ważne jest też ich działanie przeciwkaszlowe, wykrztuśne oraz przeciwdrobnoustrojowe. Dodatkowo są one cennym uzupełnieniem w kinezyterapii i drenażu złożeniowym, szczególnie u dzieci i ludzi w podeszłym wieku. Preparaty roślinne używane są także zewnętrznie w postaci płukań, pędzlowań, inhalacji i aerozoli lub wewnętrznie, jako środki przeciwzapalne, powlekające, przeciwbólowe, wykrztuśne i antyseptyczne. Leki ziołowe są dobrze tolerowane i rzadziej prowadzą do wystąpienia objawów niepożądanych (1). W fitoterapii pulmonologicznej znalazło zastosowanie wiele preparatów, które są zwykle wieloskładnikowe. Większość z nich charakteryzuje się działaniem przeciwdrobnoustrojowym, szczególnie te, które zawierają olejki eteryczne. Do preparatów działających przeciwzapalnie i odkażająco na błony śluzowe dróg oddechowych należą m.in. Pectosol, Azulan, Salviasept, Isla-Mint, Isla-Moos, Azarina, Saponarex, Tussipect, Bronchicum, Salvament, Olbas Oil, Neoangin i Septolette.
Pectosol jest preparatem złożonym, który zawiera etanolowe wyciągi płynne (w proporcji 1:3) z korzenia omanu (z 27,0 g), porostu islandzkiego (z 18,0 g), korzenia mydlnicy (z 9,0 g), ziela hyzopu (z 18,0 g), ziela tymianku (z 18,0 g) oraz 10,0 g glicerolu. W 100 ml płynu znajduje się nie mniej niż 400,0 mg heleniny. Preparat stosowany jest w stanach zapalnych i nieżytowych dróg oddechowych, suchym kaszlu, w utrudnionym odkrztuszaniu wydzieliny. Preparatu nie powinno się stosować łącznie z lekami, które blokują odruch kaszlu i tylko wyjątkowo u osób z astmą oskrzelową. Zawartość alkoholu uniemożliwia stosowanie go u dzieci poniżej 6 roku życia.
Każdy z zawartych w Pectosolu składników wywiera korzystny, leczniczy wpływ na drogi oddechowe. Oman wielki ( Inula helenium L.) jest rośliną wieloletnią z rodziny Złożonych ( Asteraceae). Występuje w Europie i Azji środkowej, rzadko w Polsce. Korzeń omanu zawiera olejek eteryczny (1-3%), którego głównymi składnikami są: helenina (mieszanina laktonów seskwiterpenowych, w tym alaktolaktonu, izoalaktolaktonu i dihydroalaktolaktonu) oraz triterpeny (typu frydeliny i damaranu). W korzeniu występują też: stigmasterol, fitomelany o charakterze poliacetylenów, inulina (44%) i substancja gorzka – alantopikryna. Olejek eteryczny zwiększa czynność wydzielniczą błon śluzowych, ułatwia usuwanie śluzu oraz pobudza ruchy nabłonka rzęskowego. Natomiast helenina działa bakteriobójczo, a także ogranicza rozwój flory bakteryjnej w obrębie jelit. Działa też antyseptycznie na drogi moczowe (3). Badania przeprowadzone przez Picmana i wsp. (3, 4) i innych autorów (5) wykazały, że helenina hamuje wzrost niektórych bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich. Olejek omanowy poza właściwościami przeciwbakteryjnymi wykazuje też aktywność przeciwgrzybiczą (2).
Kolejny składnik Pectosolu, tarczownica islandzka ( Cetraria islandica L.), należy do rodziny Misecznikowatych ( Parmeliaceae). Rośnie na terenach północnej Europy, Azji i Ameryki, szczególnie w rejonach tundry. W Polsce spotykana jest w lasach sosnowych oraz w górach. Jest rośliną chronioną. Wykorzystywany w lecznictwie porost islandzki ( Lichen islandicus)to plecha tarczownicy. Najważniejszymi substancjami czynnymi są kwasy porostowe (zawartość do 4%), a wśród nich kwas fumaroprotocetrarowy, protocetrarowy, D-protolichesterynowy, cetrarowy oraz usninowy. W poroście występują też polisacharydy (ok. 50%), tj. lichenina i izolichenina, związki śluzowe, gorycze i związki mineralne, w tym sole jodu i bromu. Polisacharydy i śluz oddziaływują osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Natomiast gorzki smak pobudza wydzielanie śliny i soku żołądkowego, a kwas protocetrarowy działa przeciwwymiotnie. Wykazano też, że kwasy porostowe działają przeciwbakteryjnie. Ich aktywność obejmuje również prątki gruźlicy i pałeczki Helicobacter pylori. Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach wskazują, że po podaniu pozajelitowym lichenina i izolichenina działają przeciwnowotworowo. Porost islandzki jest składnikiem następujących preparatów: Isla-Mint, Isla-Moos, Bronchiflux oraz mieszanki ziołowej – Pulmosan.
Mydlnica lekarska ( Saponaria officinalis L.) jest byliną z rodziny Goździkowatych ( Caryophyllaceae). Występuje powszechnie w środkowej i południowej Europie oraz Azji, a w Polsce na terenach niżowych. Korzeń mydlnicy zawiera saponiny (ok. 5%), które stanowią zespół glikozydów triterpenowych, zwanych saporubiną. Mniejsze znaczenie mają inne składniki, tj. oligosacharydy (laktozyna), glikozyd flawonowy (saponaryna) i sole mineralne. Ze względu na zawartość saponin, wyciągi z mydlnicy wywierają działanie drażniące na błony śluzowe jamy ustnej, gardła i przewodu pokarmowego, prowadzące do wydzielania śluzu w oskrzelach, co rozrzedza zalegającą wydzielinę i ułatwia jej odkrztuszanie. Wyciągi z mydlnicy w nieznacznym stopniu zwiększają wydzielanie żółci, czynności wydzielnicze żołądka, jelit, trzustki, a także moczu i potu. Ponadto wiążą szkodliwe produkty przemiany materii i umożliwiają łatwiejsze usuwanie ich z organizmu. Ta właściwość wykorzystywana jest w niektórych schorzeniach skóry takich jak trądzik, opryszczka i egzemy. Zewnętrznie odwary z mydlnicy stosowane są w łojotokowym zapaleniu skóry głowy, wypadaniu włosów i łupieżu. Korzeń mydlnicy jest składnikiem ziół działających wykrztuśnie (Tussiflos), preparatu Saponarex i mieszanki ziołowej pod nazwą Kapilosan.
Hyzop lekarski ( Hyssopus officinalis L.) jest półkrzewem z rodziny Jasnotowatych ( Lamiaceae). Pochodzi ze środkowej Azji i rejonu morza Śródziemnego, ale występuje też w środkowej i południowej Europie. W Polsce jest uprawiany. Hyzop był znany już w czasach starożytnych. Jego właściwości opisał Dioskurides Pedanios z Anazarbos (I w. n.e.) i Pliniusz Starszy (23-79 r. n.e.). W średniowieczu Awicenna Ibin Sina (980-1073 n.e.), filozof i lekarz arabski, stosował go w schorzeniach wątroby, śledziony i skóry. Natomiast żyjąca w XII w. Św. Hildegarda z Bingen zalecała go jako środek przeciwkaszlowy oraz w chorobach wątroby. W późniejszych wiekach hyzop wykorzystywany był do leczenia chorób płuc, w tym gruźlicy. W Polsce od XVI wieku był on znany jako przyprawa. Hyzop zawiera ok. 1% olejku eterycznego, którego głównymi składnikami są: α- i β-pinen, pinokamfen, α-terpinen i kadinen. Wśród substancji czynnych są flawonoidy (ok. 3%), w tym diosmina, związki triterpenowe, tj. kwas oleanolowy (ok. 3%) i ursolowy (ok. 0,6%), glikozyd zwany hyzopiną, garbniki, fitosterol, gorycz (marubina) i sole mineralne. Wyciągi z hyzopu działają antyseptycznie, dzięki zawartości olejku i ściągająco, ze względu na obecność garbników. Natomiast gorycze pobudzają wydzielanie soku żołądkowego. Suszone ziele używane jest też jako przyprawa. Olejek eteryczny działa wykrztuśnie i stosowany jest w stanach nieżytowych gardła, oskrzeli, w kaszlu i w przypadkach zalegania wydzieliny w drogach oddechowych. Badania przeprowadzone przez Mazzanti i wsp. (6) wykazały przeciwdrobnoustrojową aktywność olejku hyzopowego. Stężenia wynoszące 0,6-0,12% v/v działały bakteriostatycznie i bakteriobójczo na szczepy z gatunku Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Klebsiella oxytoca, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Salmonella typhi i Pseudomonas aeruginosa. W tych samych stężeniach olejek był też aktywny wobec grzybów drożdżopodobnych z gatunku Candida albicans. Działanie przeciwgronkowcowe olejku zostało potwierdzone przez Morrisa i wsp. (7). Natomiast Inouye i wsp. (8) wykazali aktywność wyodrębnionego z olejku izopinokamfenu wobec grzybów pleśniowych z gatunku Trichophyton mentagrophytes. Inni autorzy (9, 10, 11) opisali działanie różnych składników wyciągu z hyzopu na wirusy.
Kolejny składnik preparatu Pectosol to tymianek. Tymianek pospolity ( Thymus vulgaris L., rodzina Lamiaceae) pochodzi z krajów Śródziemnomorskich. Znany był już w Starożytności. Został opisany w dziełach Teofrasta z Ersos (372-287 p.n.e.) i Dioskuridesa. Ziele zawiera olejek eteryczny (ok. 3,5%), w skład którego wchodzą pochodne fenolowe, takie jak tymol (20-50%), karwakrol, p-cymol, linalol, α-pinen, octan linalolu, borneol i octan borneolu. Są też obecne fenolokwasy (kawowy, rozmarynowy), związki triterpenowe (w tym m.in. kwas ursolowy, oleanolowy i ich glikozydy), garbniki, flawonoidy (luteolina, apigenina), gorycze, saponiny i sole mineralne (z przewagą glinu). Badania wykazały, że zawarte w tymianku związki fenolowe, garbniki i inne pochodne, są aktywne wobec bakterii i grzybów (2, 7, 8, 12- 22). Związki gorzkie obecne w zielu tymianku pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, a tym samym i trawienie. Ekstrakty z tymianku wykazują działanie wykrztuśne, przez pobudzanie ruchu rzęsek komórek nabłonka górnych dróg oddechowych. Ponadto ułatwiają odkrztuszanie zalegającej, gęstej wydzieliny, działają przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie i antyseptycznie. Wymienione działanie wyciągów z ziela tymianku i olejku tymiankowego przypisuje się następującym preparatom: Sirupus Thymi compositus, Tussipect (syrop, drażetki), Pectobonisol, Bronchicum (syrop, krople, eliksir), Herbapect (syrop), Herbapect Thymi (kaps.), Hustagil (syrop, krople), Bronchosol (płyn), Ju Tussan (syrop), Argol Essenza Balsamica (płyn) i Mentoklar (krople do inhalacji). Ziele tymianku zawierają też różne mieszanki ziołowe, w tym Neopektosan, Septovit, Septoflos, Septosan, Tussiten fix i Pulmobonisan. Wyciągi z tymianku są również składnikami preparatów stosowanych w profilaktyce i terapii rozmaitych schorzeń w obrębie jamy ustnej, np. Dentosept, Dentosept A, Salviasept i Tymsal Spray. Należy też wspomnieć o tym, że tymianek w niektórych krajach wykorzystywany jest jako przyprawa do mięsa, sałatek jarzynowych, octu i likierów ziołowych. Z przedstawionej powyżej charakterystyki poszczególnych składników Pectosolu wynika, że wykazują one aktywność wobec niektórych drobnoustrojów. Jednak działanie samego preparatu, szczególnie wobec bakterii beztlenowych, nie zostało opisane.
Celem pracy była ocena wrażliwości bakterii beztlenowych wyizolowanych z zakażeń dróg oddechowych na preparat Pectosol (Herbapol, Pruszków).
Materiały i metody
Drobnoustroje do badań zostały wyhodowane z materiałów pobranych od pacjentów z różnymi zakażeniami w obrębie dróg oddechowych. Materiały zostały posiane na podłoże wzbogacone i podłoże wybiórcze dla beztlenowców (23, 24). Hodowlę posiewów prowadzono w temp. 37°C przez 7-10 dni w anaerostatach w obecności 10% CO2, 10% H2 i 80% N2, katalizatora palladowego oraz wskaźnika beztlenowości. Wyhodowane drobnoustroje beztlenowe identyfikowano na podstawie cech morfologicznych, fizjologicznych i biochemicznych (testy API 20A – bio Merieux, wytwarzanie z glukozy kwasów tłuszczowych od C1 do C6, kwasu bursztynowego i mlekowego) oraz zdolności kolonii do naturalnej fluorescencji w promieniach UV. Wyizolowane szczepy bakterii beztlenowych identyfikowano do gatunku według obowiązujących zasad (23, 25), uwzględniając zmiany taksonomiczne (26-28).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Makowska M, Alkiewicz J. Leki roślinne w leczeniu wybranych schorzeń dróg oddechowych. Post Fitoter 2000; 3:38. 2. Kalemba D. Przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe właściwości olejków eterycznych. Post Mikrobiol 1998; 38:2,185. 3. Picman AK. Biological activities of sesquiterpene lactones. Biochem Syst Ecol 1986; 14:255. 4. Picman AK, Towers GHN. Antibacterial activity of sesquiterpene lactones. Biochem Syst Ecol 1983; 11:321. 5. Neerman MF. Sesquiterpene lactones: A diverse class of compounds found in essentials oils possesing antibacterial and antifungal properties. Int J Aromather 2003; 13:2/3,114. 6. Mazzanti G, Battinelli L, Salvatore G. Antibacterial properties of the linalol-rich essentials oil of Hyssopus officinalis L. var. decumbens ( Lamiaceae). Flavour Fragr J 1998; 13:289. 7. Morris JA, Khettry A, Saitz EW. Antimicrobial activity of aroma chemicals and essentials oils. J Am Oil Chem Soc 1979; 56:595. 8. Inouye S, Uchida K, Abe S. Volatile composition and vapour activity against Trichophyton mentagrophytes of 36 aromatic herbs cultivated in Chichibu district in Japan. Int J Aromather 2006; 16:159. 9. Kreis W, Kaplan MH, Freeman J, et al. Inhibition of HIV replication by Hyssopus officinalis extracts. Antiviral Res 1990; 14:323. 10. Gallapudi S, Sharma HA, Aggarwal S et al. Isolation of a previously unidentified polisaccharide (MAR-10) from Hyssopus officinalis that exhibits strong activity against human immunodeficiency virus type 1. Biochem Biophys Res Commun 1995; 210:145. 11. Cowan MM. Plant products as antimicrobial agents. Clin Microbiol Rev 1999; 12:4,564. 12. Ferrini AM, Mannoni V, Hodzic S, et al. Antimicrobial avtivity of bergamot oil in relation to chemical composition and different origin. Riv Ital EPOS 1998; 9 (Spec.Num.):140. 13. Kalemba D, Kunicka A. Antibacterial and antifungal properties of essentials oils. Curr Med Chem 2003; 10:813. 14. Pauli A. Antimicrobial properties of essentials oil constituents. Int J Aromather 2001; 11:3,126. 15. Marino M, Bersani C, Comi G. Antimicrobial activity of the essentials oils of Thymus vulgaris L. measured using a bioimpedometric method. J Food Prot 1999: 62:1017. 16. Pattnaik S, Subramanyam VR, Kole C. Antibacterial and antifungal activity of ten essentials oils in vitro. Microbios 1996; 86:237. 17. Schwenk U. Antivirale Wirkung von Bronchipret-Tropfen und Thymian extract. In: Bronchitis-Neue Erkeuntnisse zu Wirkungen und Wirksamkeit von Arzneipflanzen. (Red R Marz). Kargen Verlag, Friburg 1998; 20-5. 18. Inouye S, Tokizawa T, Yamaguchi H. Antibacterial activity of essentials oils and their major constituents against respiratory tract pathogens by gaseous contact. J Antimicrobial Chemother 2001; 47:565. 19. Crociani F, Biavati B, Alessandrini A, Zani G. Growth inhibition of essentials oils and other antimicrobial agents towards bifidobacteria from dental caries. 27th Int Symp Essential Oils. Sept. 8-16, 1996, Vienna. 20. Inouye S, Yamaguchi H, Takizawa T. Screening on the antibacterial effects of a variety of essentials oils, on respiratory tract pathogenes, using a modified dilution assay method. J Infect Chemother 2001; 47:252. 21. Maruzzella JC, Sicurella NA. Antibacterial activity of essentials oil vapours. J Am Pharm Assoc 1960; 49:692. 22. Hammer KA, Carson CF, Riley TV. Antimicrobial activity of essentials oils and other plant extracts. J Appl Microbiol 1999; 86:985. 23. Holdeman LV, Cato EP, Moore WEC. Anaerobe Laboratory Manual. V.P.I. Blaksburg. 4th Ed. Baltimore 1977. 24. Kałowski M, Kędzia A. Nieprzetrwalnikujące drobnoustroje beztlenowe. W: Diagnostyka mikrobiologiczna w medycynie. (Red.W Kędzia). PZWL, Warszawa 1990. 25. Holt JG. Bergey´s Manual of Determinative Bacteriology. Williams and Wilkins. 9th Ed. Baltimore 1993. 26. Bailay and Scott´s Diagnostic Microbiology. 12th Ed. Mosby Elsevier. St. Louis 2007. 27. Olsen I, Shah HN. Review and outcome of the Meetings held Manchester U.K. June 2000, by the International Committee on the Systematic of Prokaryotes Subcommittee on the Taxonomy of Gram-negative Anaerobe Rods. Anaerobe 2001; 7:329. 28. Murdoch DA, Shah HN. Reclassification of Peptostreptococcus magnus (Prevot 1933) Holdeman and Moore 1972 as Finegoldia magna comb. Nov. and Peptococcus micros (Prevot 1933) Smith 1957 as Micromonas micros comb.nov. Anaerobe 1999; 5:555.
