© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2008, s. 165-169
*Bogdan Kędzia
Pasty roślinne do sporządzania zawiesin doustnych
Herbal pastes for preparation of oral suspensions
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: dr hab. n. med. Przemysław M. Mrozikiewicz
Summary
Four herbal pastes: Fitolizyna, Debelizyna, Prostalizyna and Fitoven are currently produced in Poland. Until recently was also produced paste Rubiolizyna. In this article were characterized pastes as dosage form and analyzed the contents, activity and use in therapy also the dosage of each preparations. The main therapeutical indications of: Fitolizyna for the healing of urinary tract infections, Debelizyna for the improvement of urolithiasis therapy, Prostalizyna for the therapy of prostatic hyperplasia and Fitoven for therapy of oedema and thrombophlebitis have been described. The high efficiency of this dosage form of herbal medicines was emphased.
Charakterystyka formy leku
Zgodnie z zaleceniami Komisji Farmakopei Europejskiej z 1997 roku, która wydała ujednolicony wykaz nazw postaci leku, pasty roślinne do sporządzania zawiesin doustnych zalicza się do grupy zawiesin doustnych ( oral suspension) (1).
W latach 70. ubiegłego stulecia pasty ziołowe do sporządzania zawiesin doustnych były wytwarzane w Niemczech przez firmę Nattermann (2), jednak stopniowo ich liczba zmniejszała się, aż do całkowitego zniknięcia z rynku farmaceutycznego.
Natomiast w kraju pierwsza taka forma leku, w postaci pasty pod nazwą Fitolizyna, pojawiła się już w latach 60. ubiegłego stulecia (3). Wyprodukowana ona została przez Warszawskie Zakłady Zielarskie „Herbapol” w Pruszkowie. Do chwili obecnej powstały w tych zakładach jeszcze kolejne cztery preparaty w tej formie: Rubiolizyna, Debelizyna, Prostalizyna i Fitoven.
W założeniu producentów pasty ziołowe miały być odpowiednikami herbat ziołowych, ponieważ zawierały one rozpuszczalne w wodzie wyciągi roślinne, a wyciśnięcie pasty z tuby i rozpuszczenie jej w ciepłej wodzie dawało gotową herbatę ziołową, eliminując czynności zaparzania i sączenia ziół. Ponadto umożliwiała ona szybkie sporządzanie napoju w domu, w pracy i w podróży.
Technologia sporządzania past polega na ekstrakcji mieszanki ziołowej, a następnie zagęszczeniu otrzymanego wyciągu w wyparkach próżniowych. Otrzymany wyciąg żeluje się za pomocą substancji rozpuszczalnych w wodzie, najczęściej agaru i glicerolu (2).
Fitolizyna
Jak już wspomniano powyżej, była to pierwsza w kraju pasta ziołowa do przygotowywania zawiesiny doustnej. Jej obecny skład przedstawia się następująco: w 100 g preparatu znajduje się 67,2 g Extractum compositum (1:1,3-1,6; etanol 45°). Wyciąg sporządzony został z następujących surowców zielarskich: Agropyri rhizomate 12,5 cz., Allii cepae squama 5,0 cz., Betulae folio 10,0 cz., Foenugraeci semine 15,0 cz., Petroselini radice 17,5 cz., Solidaginis herba 5,0 cz., Equiseti herba 10,0 cz., Levistici radice 10,0 cz. oraz Polygoni avicularis herba 15,0 cz. Jako substancje pomocnicze użyto olejki eteryczne: miętowy, szałwiowy, pomarańczowy i sosnowy oraz do 100,0 g uzupełniono odpowiednimi ilościami glicerolu, agaru, skrobii pszenicznej, waniliny i wody oczyszczonej. Preparat konserwowany jest Nipaginą A (4). Pasta w ilości 5 g (1 łyżeczka) zawiera nie mniej niż 0,06% flawonoidów w przeliczeniu na kwercetynę (4).
Pasta ziołowa Fitolizyna stosowana jest tradycyjnie, jako środek moczopędny i przeciwzapalny pomocniczo w zakażeniach i stanach zapalnych dróg moczowych, pomocniczo w kamicy dróg moczowych (szczególnie w piasku nerkowym) oraz zapobiegawczo w kamicy nerkowej.
Charakterystyka farmakologiczna składników roślinnych wchodzących w skład pasty ziołowej Fitolizyna została podana w tabeli 1. Dane te, oparte na publikacji Brody (5) wskazują na działanie moczopędne, przeciwzapalne, dezynfekujące drogi moczowe, saluretyczne, odnawiające, rozkurczające i obniżające ciśnienie tętnicze krwi wyciągów z kłącza perzu, liści brzozy, nasion kozieradki, korzenia pietruszki, ziela nawłoci, ziela skrzypu, korzenia lubczyka i ziela rdestu ptasiego. Ponadto łuski cebuli wykazują działanie dezynfekujące drogi moczowe (flawonoidy) (6).
Tabela 1. Działanie farmakologiczne składników roślinnych pasty ziołowej Fitolizyna (wg 5).
| Składniki pasty | Działanie farmakologiczne |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
Agropyri rhizoma
Betulae folium
Foenugraeci semen
Petroselini radix
Solidaginis herba
Equiseti herba
Levistici radix
Polygoni avicularis herba | +
+
+
+
+
+
+ | +
+
+
+ |
+
+ |
+
+
+
+ | +
+
+
+
+ |
+
+ |
+
+ |
| 1 - Moczopędne, 2 - przeciwzapalne, 3 - dezynfekujące drogi moczowe, 4 - saluretyczne, 5 - odnawiające, 6 - rozkurczające, 7 - obniżające ciśnienie tętnicze krwi. |
Pasta ziołowa Fitolizyna przewidziana jest do leczenia wyłącznie ludzi dorosłych. Należy ją podawać chorym 3-4 razy dziennie po 1 łyżeczce (około 5 g pasty), po rozprowadzeniu w 1/2 szklanki ciepłej, przegotowanej wody.
Rubiolizyna
Pasta ziołowa pod nazwą Rubiolizyna została wprowadzona do lecznictwa przez Warszawskie Zakłady Zielarskie „Herbapol” w Pruszkowie w końcu 1977 r. (7). W skład preparatu wchodził wyciąg z korzenia marzanny barwierskiej ( Extractum Rubiae tinctorum) 50,0 g, kwas cytrynowy 2,0 g oraz substancje żelujące i poprawiające smak do 100,0 g.
Preparat przeznaczony był do stosowania w kamicy fosforanowej lub fosforanowo-szczawianowej dróg moczowych, szczególnie gdy złogi umiejscowione były w przewodach moczowych lub pęcherzu moczowym (8). Poza tym pastę stosowano zapobiegawczo u osób, u których w moczu stwierdzano zwiększoną ilość składników mineralnych, ale urograficznie nie stwierdzono jeszcze kamieni w drogach moczowych (9), względnie po operacyjnym usunięciu złogów z dróg moczowych, aby zapobiec nawrotowi choroby (8).
Preparat Rubiolizyna działanie lecznicze w kamicy nerkowej zawdzięcza obecności w wyciągu pochodnych 1,2-dihydroantrachinonu (alizaryny) w postaci glikozydowej, takich jak kwas purpurynowy i rubiadyna (9). Wymienione związki w obecności kwasu cytrynowego tworzą połączenia kompleksowe z fosforanami i szczawianami wapniowymi kamieni nerkowych, ułatwiając w ten sposób ich usuwanie z organizmu w postaci soli rozpuszczalnych w wodzie (7, 9).
Pastę Rubiolizyna stosowano doustnie w ilości 1 łyżeczki, po zawieszeniu w 1/2 szklanki ciepłej, przegotowanej wody, 3 razy dziennie, pół godziny po posiłku (7, 8). Czas kuracji trwał 1-2 miesiące, w zależności od ciężkości przypadku, przy podawaniu chorym dużych ilości płynów (co najmniej 2 l na dobę) (7).
Lek należało jednak stosować ostrożnie, szczególnie u chorych z dolegliwościami wątroby, a przy kamicy woreczka żółciowego jego podawanie było przeciwwskazane (7, 9), podobnie jak w przypadku schorzeń przewodu pokarmowego i skłonności do uczuleń (9). Ponadto okazało się, że pochodne alizaryny obecne w marzannie barwierskiej mają zdolność do przyłączania się do DNA, będącego nośnikiem cech dziedzicznych komórek wątroby, co stwarza niebezpieczeństwo działania mutagennego na organizm ludzki (11).
W związku z powyższym na początku 2000 roku pastę Rubiolizynę, podobnie jak inne doustne preparaty zawierające wyciąg z Rubia tinctorum, wycofano z produkcji, wprowadzając na jej miejsce pastę ziołową o podobnym przeznaczeniu o nazwie Debelizyna.
Debelizyna
Substancją biologicznie aktywną w paście ziołowej Debelizyna jest wyciąg z nasion fasoli indyjskiej ( Dolichosi biflorum seminis extractum) (1:3; woda) w ilości 65,45 g oraz substancje pomocnicze, takie jak agar, gliceryna, woda oczyszczona, skrobia pszeniczna lub kukurydziana, kwas cytrynowy, olejek pomarańczowy, w tym substancje konserwujące – Nipaginy M i P w uzupełnieniu do 100,0 g. W 5 g pasty (1 łyżeczka) znajduje się nie mniej niż 0,3 mg związków polifenolowych w przeliczeniu na kwas rozmarynowy (12).
Zgodnie z danymi producenta pasta ziołowa Debelizyna działa moczopędnie i może być stosowana w kamicy dróg moczowych o niewielkim nasileniu, a także w celu zapobiegania nawrotom kamicy. Poza właściwościami moczopędnymi, Debelizyna powoduje działanie rozkurczające drogi moczowe, zmniejsza ból wywołany kamicą oraz ułatwia wydalanie złogów z organizmu.
Produkcję Debelizyny Warszawskie Zakłady Zielarskie „Herbapol” z siedzibą w Pruszkowie rozpoczęły w 1989 roku (13). Wprowadzenie preparatu do terapii poprzedzone zostało badaniami klinicznymi w dwóch ośrodkach, a mianowicie w Oddziale Urologicznym Centralnego Szpitala Klinicznego MSW oraz w Klinice Urologicznej Instytutu Chirurgii AM w Warszawie (14).
W pierwszej placówce stwierdzono, że Debelizyna może być stosowana w leczeniu kamicy wapniowej i zakażeniach układu moczowego, jest lekiem zapobiegającym nawrotom kamicy szczawianowej i fosforanowej, odznacza się właściwościami przeciwbólowymi, rozkurczowymi i przeciwbakteryjnymi, ułatwia wydalanie złogów moczowodowych, niezależnie od ich składu chemicznego i powoduje fragmentację złogów nerkowych, a także nie wykazuje objawów ubocznych nawet po zastosowaniu większych dawek preparatu (13, 14).
Z kolei w drugiej wymienionej placówce wykazano, że Debelizyna podawana doustnie powodowała zmniejszenie wydalania wapnia z moczem u około 50% chorych oraz fosforanów i kwasu moczowego u około 45% chorych, w trakcie 6-miesięcznego podawania preparatu u żadnego chorego nie obserwowano powiększania się rozmiarów kamieni nerkowych, u chorych z kamicą moczowodową następowało samoistne wydalanie złogów i zmniejszało się stosowanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych, preparat działał korzystnie w zachowawczym leczeniu chorych na kamicę moczową oraz w zapobieganiu nawrotom kamicy po operacyjnym usunięciu złogów z układu moczowego, jak również stwierdzono, że preparat nie powoduje objawów ubocznych (13, 14).
W póżniejszych badaniach klinicznych Kuźnika i Dutkiewicza (15) ustalono, że preparat ten nadaje się z powodzeniem do stosowania po skruszeniu kamieni moczowych falami uderzeniowymi wyzwalanymi pozaustrojowo (zabiegi wykonywane przy użyciu aparatu Lithostar). Autorzy tej publikacji podają, że podawanie Debelizyny ułatwia samoistne wydalanie rozkruszonych złogów oraz istotnie zmniejsza potrzebę stosowania leków przeciwbólowych i rozkurczowych (15).
W skład wyciągu z nasion Dolichos biflorus wchodzą między innymi związki polifenolowe, garbniki, białka, aminokwasy, aminy, związki nienasycone oraz biopierwiastki, a wśród nich krzemionka rozpuszczalna (16-18). Jak dotychczas mechanizm działania wyciągu wodnego z nasion fasoli indyjskiej nie został wyjaśniony. Wykluczono działanie w tym względzie garbników i białek (18). Związki biologicznie aktywne mają zapobiegać wytrącaniu się składników mineralnych w moczu i powiększaniu już istniejących złogów (17), przywracać równowagę krystaloidowo-koloidową moczu, co zapobiega tworzeniu się kamieni (16), a także hamować gromadzenie się wapnia i fosforanów w organizmie (18).
Pastę ziołową Debelizyna podaje się przeciętnie 3 razy dziennie po 1 łyżeczce, po zawieszeniu w 1/2 szklanki ciepłej, przegotowanej wody (12). Przy podanym sposobie dawkowania nie zachodzi obawa przedawkowania leku, nawet w trakcie jego długotrwałego podawania (3 miesiące) (15).
Prostalizyna
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Janicki S. Fiebig A (red.) Farmacja stosowana. Wyd Lek PZWL, Warszawa 1998; 622-31. 2. Lutomski J, Małek B. Technologia leku roślinnego. PZWL, Warszawa 1973; 236-7. 3. Gobiec K, Konieczny Z. Receptariusz zielarski. Wyd Przem Lekkiego i Spoż, Warszawa 1967; 34-5. 4. Fitolizyna. Informacja o leku. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 2008. 5. Broda B. Komponowanie mieszanek ziołowych o planowanym działaniu farmakologicznym. Wiad Ziel 1996; Nr 3:13-6. 6. Strzelecka H. Leki roślinne stosowane w schorzeniach układu moczowego. Cz. I. Infekcje bakteryjne dolnych dróg moczowych. Wiad Ziel 1999: Nr 6:1-3. 7. Wierzbicki A.: Rubiolizyna - nowy lek "Herbapolu". Wiad Ziel 1978: Nr 2:15. 8. Ożarowski A. Leksykon Leków Naturalnych. Agencja Wyd Comes, Katowice 1993, 137. 9. Lutomski J, Alkiewicz J. Leki roślinne w profilaktyce i terapii. Wyd Lek PZWL, Warszawa 1993; 54-5. 10. Kohlmünzer S. Farmakognozja. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2000: 276. 11. Burczyk J.: Preparaty z marzanny barwierskiej - a ryzyko mutagenności. Wiad Ziel 1991; Nr 11:19. 12. Debelizyna. Informacja o leku. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 2008. 13. Wierzbicka J. Debelizyna - nowy lek ziołowy. Wiad Ziel 1989; Nr 7:23. 14. Debelizyna. Monografia. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 1989. 15. Kuźnik Z, Dutkiewicz S. Stosowanie Debelizyny po kruszeniu kamieni nerkowych i moczowodowych falami uderzeniowymi ESWL. Urol Pol 1991; 44, Nr 1. 16. Substancje roślinne - schorzenia układu moczowego. Sekrety Zdrowia 2007-2008, http://www.igya.pl. 17. Lek roślinny. Debelizyna - pasta. http://www.sciaga.pl. 18. Garimella TS, Jolly CI, Narayanan S. In vitro studies on antilithiatic activity of seeds of Dolichos biflorus Linn. and rhizomes of Bergenia ligulata Wall. Phytother Res 2001; 15:351-5. 19. Prostalizyna. Informacja o leku. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 2008. 20. Niedworok J, Jankowska B. Działanie farmakologiczne pokrzywy zwyczajnej. Wiad Ziel 1997; Nr 1: 12. 21. Wyk van B. - E, Wink M. Rośliny lecznicze świata. MedFarm Polska, Warszawa 2008; 332. 22. Moszczyński P. Choroby układu moczowo-płciowego. Cz. III. Schorzenia prostaty. Wiad Ziel 2000; Nr 10:1-3. 23. Fitoven. Informacja o leku. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 2008. 24. Fitoven. Monografia. Warszawskie Zakł Ziel "Herbapol", Pruszków 1998. 25. Jaroniewski W. Burak czerwony jako roślina lecznicza. Wiad Ziel 1997; Nr 1:10.
