Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 1/2006, s. 9-18
Krzysztof Leksowski
Rola wideotorakoskopii we współczesnej chirurgii klatki piersiowej
The role of videotorakoscopy in current thoracic surgery
z Kliniki Chirurgii Ogólnej, Klatki Piersiowej i Naczyń, 10. Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ
Kierownik Kliniki: dr hab. K. Leksowski
Streszczenie
Wydaje się, że klatka piersiowa jest najbardziej przystosowaną do wideochirurgii jamą ciała. Sztywność jej ścian przy jednocześnie zapadniętym płucu stwarza obszerną przestrzeń do manewrowania narzędziami, a współczesna technika pozwala na niemal panoramiczny widok jej wnętrza. W wielu ośrodkach wideotorakoskopia uważana jest za dostęp z wyboru w diagnostyce rozsianych zmian miąższowych w płucach, w diagnostyce i leczeniu wysięków opłucnowych, odmy samoistnej, łagodnych guzów środpiersia, łagodnych obwodowych guzów płuc, chirurgii przełyku czy zabiegach na nerwowym układzie wegetatywnym. Powszechnie znane są korzyści płynące z zastosowania wideotorakoskopii. Należą do nich: niewielki uraz operacyjny, małe natężenie bólu pooperacyjnego, krótki pobyt w szpitalu, szybki powrót do normalnej aktywności życiowej i zawodowej i dobry efekt kosmetyczny. Zabiegi diagnostyczne i operacyjne wykonywane z dostępu wideotorakoskopowego obarczone są także niewielką ilością powikłań zarówno śród- jak i pooperacyjnych.
Summary
It seems that thorax is a body cavity best fit for videosurgery technique. Stiffness of its walls accompanied by simultaneously collapsed lung creates wide space for manoeuvring with tools, and modern technique allows almost panoramic view of its inside. In many centres videothoracoscopy is recognized as a method of choice in diagnosis of diffuse pulmonary parenchymal changes, in diagnosis and treatment of pleural exudates, spontaneous pneumothorax, benign mediastinal tumors, benign peripheral lung tumors, in esophageal surgery or operations on autonomic nervous system. Advantages resulting from videothoracoscopy are commonly known. They include: little operative trauma, low level of postoperative pain intensity, short stay in hospital, quick recovery and good cosmetic effect. Diagnostic procedures and operations performed by application of videothoracoscopy have small number of complications, both intra- and postoperative.



Jacobeus wprowadzając w 1910 roku cystoskop do jamy opłucnej nie mógł przypuszczać, że jego pomysł w połączeniu z nowoczesną techniką rozpocznie nową erę w chirurgii klatki piersiowej. Wydaje się, że klatka piersiowa jest najbardziej przystosowaną do wideochirurgii jamą ciała. Sztywność jej ścian przy jednocześnie zapadniętym płucu stwarza obszerną przestrzeń do manewrowania narzędziami, a współczesna technika pozwala na niemal panoramiczny widok jej wnętrza. Należy pamiętać, iż nie jest to nowa metoda leczenia, lecz nowoczesny, małoinwazyjny dostęp chirurgiczny. Zasady kwalifikacji chorych do leczenia operacyjnego i podstawowe zasady techniki chirurgicznej są generalnie rzecz biorąc takie same jak w zabiegach przeprowadzanych z dostępu klasycznego. Trudno jest jednak przecenić rolę wideotorakospoii (WT) we współczesnej diagnostyce i leczeniu wielu chorób ściany i narządów klatki piersiowej. Stanowi ona obecnie jedyną alternatywę w wielu chorobach, w których w przeszłości konieczne było wykonanie torakotomii celem przeprowadzenia niewielkich i nieskomplikowanych zabiegów. W wielu ośrodkach wideotorakoskopia uważana jest za dostęp z wyboru w diagnostyce rozsianych zmian miąższowych w płucach, w diagnostyce i leczeniu wysięków opłucnowych, odmy samoistnej, łagodnych guzów środpiersia, łagodnych obwodowych guzów płuc czy zabiegach na nerwowym układzie wegetatywnym. Wiele kontrowersji i wątpliwości budzi natomiast w dalszym ciągu wykorzystanie wideotorakoskopii w leczeniu przerzutów nowotworowych do płuc, dużych anatomicznych resekcjach z powodu pierwotnego raka płuca, leczeniu rozedmy płuc, miastenii i raka przełyku (1-9).
Podobnie jak w laparoskopii aby uzyskać dostęp do narządów konieczne jest umieszczenie trokarów w międzyżebrzach służących do wprowadzenia optyki i narzędzi. W przeciwieństwie jednak do laparoskopii nie jest konieczne wytwarzanie odmy za pomocą dwutlenku węgla w celu uzyskania przestrzeni operacyjnej. Przestrzeń tą uzyskuje się poprzez wyłączenie z oddychania płuca po stronie operowanej i wyrównanie ciśnień między jamą opłucnej a powietrzem atmosferycznym dzięki otwartym przez cały czas zabiegu trokarom. Tylko niektórzy autorzy wykorzystują do wykonywania zabiegów wideotorakoskopowych odmę wykonywaną za pomocą powietrza lub dwutlenku węgla (10, 11). Miejsce i ilość wprowadzanych trokarów jest różna i zależy od rodzaju wykonywanego zabiegu. Standardowo wykorzystuje się trokary i narzędzia 10-cio- i 5-cio milimetrowe.
Powszechnie znane są korzyści płynące z zastosowania wideotorakoskopii. Należą do nich: niewielki uraz operacyjny, małe natężenie bólu pooperacyjnego, krótki pobyt w szpitalu, szybki powrót do normalnej aktywności życiowej i zawodowej i dobry efekt kosmetyczny. Zabiegi diagnostyczne i operacyjne wykonywane z dostępu wideotorakoskopowego obarczone są także niewielką ilością powikłań zarówno śród- jak i pooperacyjnych (1-9). Do najczęstszych należą ból i parestezje w miejscu wprowadzenia trokarów spowodowane zdławieniem nerwów międzyżebrowych oraz rozedma podskórna (12, 13). Próbą zmniejszenia częstości występowania tych uciążliwych dla chorego, choć przemijających dolegliwości jest wykorzystanie optyk, narzędzi i trokarów o mniejszych rozmiarach (2-3 mm), ograniczenie ilości wprowadzanych trokarów, wprowadzanie narzędzi poprzez nacięcie w międzyżebrzu bez użycia trokaru czy blokada nerwów międzyżebrowych środkami miejscowo znieczulającymi przed umieszczeniem trokarów (7, 13-18). Optyki i narzędzia mniejsze niż standardowe przydatne są jednak najczęściej u dzieci i do zabiegów o charakterze diagnostycznym. Rzadko obecnie, zwłaszcza po wykonaniu zabiegów diagnostycznych ale także niektórych zabiegów operacyjnych pozostawia się dren w klatce piersiowej, co stanowi dodatkową korzyść płynącą z wykorzystania dostępu wideotorakoskopowego (19).
Czytając piśmiennictwo dotyczące wykorzystania wideochirurgii w chirurgii klatki piersiowej trudno nie odnieść wrażenia, że istnieje pewne zamieszanie w terminologii. Stosowane są bowiem często naprzemiennie następujące określenia: torakoskopia, wideotorakoskopia (VT) i video-assited torakoscopy (VATS) co sugeruje, że istnieją między nimi jakieś różnice w technice wykonania. Dokładna analiza znakomitej większości opisów techniki tych pozornie różnych dostępów wykazuje, że poza różnymi określeniami zwykle niczym się one od siebie nie różnią i mogą być używane zamiennie. Wątpliwości terminologiczne rozwiewa moim zdaniem Yim, który stwierdził, że jeżeli chirurg operuje patrząc głównie w monitor i nie ma konieczności rozszerzania żeber aby zakończyć zabieg to jest to zabieg wykonany techniką minimalnego dostępu (VT, VATS). Jeżeli natomiast chirurg operuje patrząc głównie przez nacięcie w międzyżebrzu, a na zakończenie zabiegu trzeba rozciągnąć żebra, aby np. usunąć preparat to jest to z ang. video-assisted minithoracotomy (20). Tak więc, samo poszerzenie nacięcia w międzyżebrzu ( np. celem wprowadzenia narzędzi lub palca) bez konieczności rozszerzania żeber nie świadczy o zmianie procedury na bardziej inwazyjną.
Znieczulenie do zabiegów wideotorakoskopowych
Do uzyskania odpowiedniego wglądu w jamę opłucnej i przestrzeni do wykonywania w jej obrębie czynności operacyjnych niezbędne jest wyłączenie z oddychania płuca po stronie operowanej. W zabiegach wideotorakoskopowych znieczuleniem z wyboru jest anestezja ogólna z oddechem kontrolowanym i wentylacją jednego płuca. Prowadzenie niezależnej wentylacji możliwe jest dzięki zastosowaniu rurek dotchawiczych o podwójnym świetle. Ich użycie wiąże się jednak z możliwością uszkodzeń tchawicy podczas intubacji, a wentylacja jednego płuca i ułożenie chorego na boku powoduje wystąpienie istotnych zmian w fizjologii oddychania. Podczas wentylacji jednego płuca pojawia się hipoksemia spowodowana przeciekiem nieutlenowanej krwi z płuca niewentylowanego i zaburzeniami proporcji wentylacji do perfuzji płuca wentylowanego oraz spadek rzutu serca. Przeciek z płuca niewentylowanego wynosi około 20-25% rzutu serca. Śródoperacyjny zastój krwi w krążeniu płucnym, śródmiąższowy obrzęk dolnych części płuc, hipowolemia, zaburzenia rytmu serca oraz manipulacje chirurgów mogą pogłębiać spadek rzutu serca i wpływać na dalsze obniżenie wysycenia tlenem krwi tętniczej (21). W czasie tego rodzaju znieczulenia stosuje się szereg czynności, których celem jest zmniejszenie szkodliwego wpływu wentylacji jednego płuca podczas zabiegu. Należą do nich: dodatnie ciśnienie w końcowej fazie wydechu (positive end-expiratory presure-PEEP), niezależna wentylacja płuca operowanego małymi objętościami 100% tlenu przy użyciu aparatu AMBU, stosowanie technik przerywanej wentylacji płuca operowanego lub zastosowanie technik wentylacji o wysokiej częstotliwości (21). Wprowadza się także alternatywne metody znieczulenia, które pozwalają na przeprowadzanie zabiegów wideotorakoskopowych. Należą do nich: znieczulenie całkowicie dożylne skojarzone z ciągłym znieczuleniem zewnątrzoponowym, znieczulenie miejscowe międzyżebrzy w miejscu wprowadzania trokarów wykorzystywane do WT diagnostycznych i uzupełniane w razie potrzeby dodatkowym znieczuleniem blaszek opłucnej 0,5-1,0% aerosolem xylocainowym (21-23). W celu zmniejszenia ilości chorych dyskwalifikowanych od zabiegów wideotorakoskopowych z powodu przeciwwskazań do wyłączenia jednego płuca na czas operacji zaproponowano także techniki znieczulenia pozwalające na intubację klasyczną pojedynczą rurką oraz selektywne wyłączenie wybranego płata płuca z zachowaniem wentylacji pozostałych jego części. Przy zastosowaniu takiej techniki znieczulenia można wykonywać wiele zabiegów wideotoraksokopowch gdy nie jest konieczne lub nie jest możliwe wyłączenie całego płuca (20, 24).
Choroby płuc
Ocena stopnia zaawansowania raka płuc
Właściwa ocena stopnia zaawansowania raka płuc ma niezwykle istotne znaczenie dla zaplanowania właściwego postępowania (25). Stosowane powszechnie nieinwazyjne metody radiologiczne nie zawsze w sposób jednoznaczny określają stosunek guza do otaczających tkanek i narządów nie mogąc często zróżnicować przylegania guza od jego naciekania. Panuje także powszechna zgodność, że rozmiar węzłów chłonnych stwierdzonych badaniem radiologicznym lub za pomocą ultrasonografii przezprzełykowej nie daje odpowiedzi na pytanie czy zawierają one komórki nowotworowe (25, 26). Stosowane w diagnostyce metody inwazyjne takie jak przezskórna i przezoskrzelowa biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, mediastinoskopia czy mediastinotomia mają także swoje ograniczenia, zwłaszcza jeżeli chodzi o ocenę węzłów chłonnych dla nich niedostępnych. Pomimo połączenia metod nieinwazyjnych, przezskórnych i endoskopowych ustalenie ostatecznego rozpoznania może być trudne, a liczba torakotomii zwiadowczych waha się w granicach 10-20% (4, 26). Wykorzystanie wideotorakoskopii stwarza możliwości oceny stopnia miejscowego zaawansowania guza, a zwłaszcza naciekania narządów śródpiersia i dużych naczyń oraz ocenę i pobieranie do badania histopatologicznego węzłów chłonnych, a także dużych wycinków tkankowych umożliwiających rozpoznanie histopatologiczne (27, 28). Skuteczność diagnostyczną WT zwiększa zastosowanie sondy ultrasonograficznej, dzięki której można wykonać biopsję lub usunąć w całości do badania nawet głęboko położone węzły chłonne ze stosunkowo małym ryzykiem powikłań. Badanie to połączone w wybranych przypadkach z wykorzystaniem kolorowego badania dopplerowskiego pozwala na dokładną ocenę stosunku guza (naciekanie lub nie) do dużych naczyń krwionośnych śródpiersia (25). Diagnostyka wideotorakoskopowa jest szczególnie cenna u chorych w III stopniu zaawansowania raka płuc zwłaszcza, jeżeli tradycyjne metody oceny zaawansowania nowotworu wskazują na jego nieoperacyjność oraz w stopniu zaawansowania IIIA, aby wyeliminować niewłaściwie zakwalifikowanych do tej grupy chorych będących w IIIB stopniu zaawansowania. Zastosowanie wideotorakoskopii w ocenie stopnia zaawansowania raka płuc pozwoliło w znacznym stopniu zmniejszyć ilość torakotomii diagnostycznych (26). Jak wynika z przedstawionych powyżej danych WT jest skuteczna i bezpieczna choć podobnie, jak i inne sposoby niepozbawione ryzyka błędu.
Zabiegi resekcyjne
Wykonywane przy użyciu dostępu wideotorakosokopowego nieanatomiczne brzeżne lub klinowe resekcje płuc są zabiegami stosunkowo prostymi, zwłaszcza przy zastosowaniu endostaplerów. Wykonuje się je z różnych powodów począwszy od konieczności uzyskania odpowiednio dużej ilości miąższu w diagnostyce rozsianych zmian śródmiąższowych poprzez usuwanie łagodnych obwodowo położonych guzków aż po resekcje przerzutów nowotworowych oraz obwodowo położonych pierwotnych nowotworów złośliwych płuc w sytuacjach, gdy z różnych powodów nie można wykonać resekcji anatomicznych (28-32). Powierzchownie i obwodowo położone zmiany nie stwarzają zwykle problemów z ich uwidocznieniem i usunięciem. Zmiany położone głębiej w miąższu płucnym, niewidoczne przez opłucną zwłaszcza, jeżeli ich konsystencja jest zbliżona do prawidłowego miąższu, mogą być jednak trudne do umiejscowienia, ze względu na brak możliwości przeprowadzenia badania palpacyjnego. „Obmacywanie” narzędziami nie zawsze daje pozytywne rezultaty, pomimo że jak zauważa Yim wideochirurdzy nauczyli się „czuć” końcówkami narzędzi (20). Opracowano w związku z tym szereg sposobów mających na celu umożliwienie odnalezienia zmiany podczas zabiegu. Należą do nich przedoperacyjne znakowanie guza błękitem metylenowym, zakładanie pod kontrolą tomografii komputerowej metalowych haczyków i spiralek, czy umieszczanie znaczników izotopowych oraz śródoperacyjna ultrasonografia (33). Zmiany położone obwodowo, blisko brzegu płuca, dobrze wykształconej szczeliny międzypłatowej lub zachyłku żebrowo-przeponowym są łatwe do usunięcia za pomocą brzeżnej lub klinowej resekcji ze względu na niedużą grubość miąższu płuca w tych okolicach. Zmiany położone w środkowej części płatów, zwłaszcza w pobliżu wnęki i w głębi płata mogą sprawiać trudności techniczne ze względu na ograniczone możliwości rozwierania szczęk endostaplera. Niektóre łagodne zmiany można wyłuszczyć po nacięciu znajdującego się ponad nimi miąższu płuca za pomocą elektrokoagulacji czy noża harmonicznego. W celu usunięcia głębiej położonych guzków można także po niewielkim poszerzeniu nacięcia w międzyżebrzu zidentyfikować je palpacyjnie, wydobyć ponad powierzchnię klatki piersiowej i usunąć za pomocą staplerów używanych do zabiegów klasycznych. Szerokie klinowe wycięcie pierwotnego raka płuc jest dopuszczalne wyłącznie w ściśle wyselekcjonowanych przypadkach, jak np. u chorych w podeszłym wieku ze współistniejącą ciężką niewydolnością krążeniowo-oddechową czy u chorych po pneumonektomii po stronie przeciwnej, u których bardziej rozległe resekcje są przeciwwskazane (34).
Odrębny problem stanowi zastosowanie videotorakoskopii do resekcji przerzutów nowotworowych do płuc. Zagadnienie to budzi w dalszym ciągu wiele kontrowersji. Głównym argumentem przeciwników wykorzystania WT do metastasektomii jest niemożność zidentyfikowania i usunięcia wszystkich przerzutów ze względu na brak możliwości badania dwuręcznego jakie daje wykonanie torakotomii (35). McCormack i wsp. przedstawili wyniki badań na grupie chorych z przerzutami raka jelita grubego do płuc, którzy pierwotnie mieli wykonaną WT, a następnie po jej zakończeniu, jednoczasowo torakotomię. Po wykonaniu torakotomii stwierdzili oni dodatkowe przerzuty nierozpoznane podczas WT u 56% chorych, co skłoniło ich do wyciągnięcia wniosku, iż nie jest to właściwa technika do leczniczych metastasektomii (36). Badanie to zostało jednak przeprowadzone na niewielkiej grupie chorych, a wyciągnięte na tej podstawie daleko idące wnioski są podawane w wątpliwość przez innych autorów (37). Podstawą kwalifikacji chorych z przerzutami do videotorakoskopii jest wykonanie wysokiej jakości tomografii komputerowej i najlepiej wspólna radiologiczno-chirurgiczna ocena jej wyniku. Do WT kwalifikuje się chorych z pojedynczymi lub nielicznymi przerzutami położonymi obwodowo, widocznymi podopłucnowo lub dającymi się umiejscowić za pomocą narzędzi, a więc stwarzającymi możliwość usunięcia ich wszystkich z zachowaniem odpowiedniego marginesu. Pozwala to uniknąć torakotomii i wszelkich związanych z nią powikłań i niedogodności (35, 37). Jeżeli podczas WT nie udaje się zlokalizować i usunąć wszystkich widocznych w TK przerzutów lub nie można zachować odpowiedniego marginesu konieczna jest konwersja do torakotomii. W przypadku głęboko położonej pojedynczej zmiany lub licznych zmian w jednym płacie możliwa jest także wideotorakoskopowa lobektomia. Do właściwej oceny przydatności WT w operacyjnym leczeniu przerzutów do płuc konieczne są badania na większych grupach chorych i dłuższe obserwacje odległe (37).
Wskazania do dużych resekcji miąższu płucnego (lobektomia, pneumonektomia) z wykorzystaniem dostępu wideotorakoskopowego są takie same jak w chirurgii klasycznej i obejmują one niedrobnokomórkowego raka, przerzuty nowotworowe do płuc oraz zmiany łagodne, takie jak rozstrzenie oskrzeli i oporna na leczenie farmakologiczne gruźlica (8, 38). Najbardziej kontrowersyjnym zastosowaniem wideotorakoskopii w chirurgii klatki piersiowej jest operacyjne leczenie wczesnej postaci niedrobnokomórkowego raka płuca. Od pierwszych tego rodzaju zabiegów minęło wprawdzie wiele lat, ale budzą one w dalszym ciągu dużo emocji i są źródłem licznych wątpliwości i zastrzeżeń związanych przede wszystkim z kwestią radykalności onkologicznej. Zwraca się także uwagę na możliwość wystąpienia groźnych, zagrażających życiu powikłań śródoperacyjnych, oraz wysokie koszty zabiegu (7, 20, 28, 34). Zrodziło się więc pytanie czy istnieje konieczność uczenia się i stosowania nowej po trosze „akrobatycznej” techniki aby skomplikować zabieg, który jest prosty do nauczenia się i wykonania w sposób klasyczny, szczególnie w I stopniu zaawansowania nowotworu. Duże resekcje płuc wykonywane z dostępu videotorakoskopowego są bardziej wymagające pod względem technicznym niż operacje klasyczne i nie bez powodu uważane są za najtrudniejsze operacje. Szczególne wyzwanie dla chirurga stanowi niewykształcona szczelina. Próbę zmniejszenia trudności technicznych stanowi propozycja Yoshino i wsp. polegająca na połączeniu wideotorakoskopii i minitorakotomii wykonanej w okolicy kąta łopatki oraz jednoczesnym wykonywaniu czynności operacyjnych z wykorzystaniem narzędzi klasycznych i torakoskopowych (39). Przed zakwalifikowaniem chorego do zabiegu niezwykle istotna jest precyzyjna przedoperacyjna i śródoperacyjna ocena stopnia zaawansowania nowotoworu. Każdy podejrzany węzeł chłonny powinien być poddany śródoperacyjnemu badaniu histopatologicznemu a stwierdzenie cechy N2 powoduje konieczność konwersji do torakotomii i limfadenektomii śródpiersiowej (40). Dużym osiągnięciem WT jest to, że może być ona zastosowana u chorych w podeszłym wieku, obciążonych wieloma współistniejącymi chorobami, którzy zostali zdyskwalifikowani od klasycznej torakotomii (41). Do WT kwalifikowani są chorzy z potwierdzonym histopatologicznie wczesnym, niedrobnokomórkowym rakiem płuca. Podstawowe przeciwwskazania to: brak możliwości wyłączenia płuca po stronie operowanej oraz guz większy niż 3-4 cm (20). Przebyte wcześniej zabiegi w obrębie klatki piersiowej nie stanowią bezwzględnego przeciwwskazania do operacji (42). Korzyści z zastosowania WT w stosunku do klasycznej torakotomii poza ogólnie znanymi i wymienionymi już wcześniej to lepsza widoczność szczegółów (powiększony obraz) oraz lepsza widoczność w okolicy szczytu i podstawy klatki piersiowej. W czasie zabiegu do zaopatrzenia naczyń wykorzystuje się różnego rodzaju podwiązki, a do oskrzela staplery (20). Lewis i wsp. zaopatrują jednocześnie jednym staplerem zarówno naczynia jak i oskrzele (43). W publikowanych coraz częściej doniesieniach opisujących wyniki wczesne i odległe pojawiają się dane, że przeżywalność po resekcjach płuc wykonanych metodą videotorakoskopową jest porównywalna lub nawet lepsza niż po zabiegach klasycznych. Zestawienie zebrane z kilku ośrodków wykonujących lobektomie z dostępu wideotorakoskopowego obejmujące łącznie 1384 chorych wykazało, że konwersji do operacji klasycznej wymagało 7-21,5% chorych, a pięcioletnie przeżycie wynosiło 63,64-97% (40). McKenna opublikował materiał 1100 lobektomii wykonanych z powodu raka z dostępu wideotorakoskopowego. W prezentowanym przez niego materiale nie wystąpiły zgony i krwawienia śródoperacyjne, 84,7% chorych nie miało powikłań pooperacyjnych, konwersji do operacji klasycznej wymagało 2,5% chorych, średni czas hospitalizacji po zabiegu wynosił 4,78 dnia a przetoczeń krwi wymagało 4,1% chorych (44, 45). Dobre wyniki opisywane w literaturze po lobektomii WT są uwarunkowane między innymi niewątpliwie bardzo ścisłą selekcją chorych z I stopniem zaawansowania nowotworu. Duże znaczenie ma także mniejsze uszkodzenie tkanek niż podczas torakotomii, a tym samym mniejsze zaburzenia immunologiczne zarówno humoralne jak i komórkowe związane z mniejszym uwalnianiem hormonów stresowych, interleukin, pro- i przeciwzapalnych cytokin, czynnika TNF oraz niższym wzrostem poziomu białka C reaktywnego i immunoglobulin G oraz mniejszym wpływem na krążące komórki T i tzw. naturalnych zabójców. Chirurgiczna immunosupresja po zabiegach videotorakoskopowych jest więc mniejsza niż po torakotomii, co zmniejsza ryzyko wystąpienia nawrotu (46, 47). Możliwość wszczepienia nowotworu w miejscu wprowadzenia trokarów jest niewielka ze względu na m.in. ostrożne manipulacje i unikanie uszkodzenia guza oraz stosowanie pojemników plastikowych służących do usunięcia go z klatki, chociaż wszczepy nowotworu w miejscu trokarów opisywane były pomimo ich zastosowania (48). Od pierwszej wideotorakoskopowej lobektomii wykonanej w 1992 roku do chwili obecnej wykonano na świecie tysiące takich zabiegów. W wielu ośrodkach wykonuje się ją z tego dostępu rutynowo. Wyniki uzyskane w tych ośrodkach wskazują, że w porównaniu z torakotomią WT oferuje wszystkie zalety dostępu małoinwazyjnego oraz niewielką ilość powikłań śród- i pooperacyjnych, radykalność onkologiczną porównywalną z operacją wykonywaną metodą klasyczną oraz podobne, a nawet lepsze przeżycia odległe (44). Ponadto jak wykazały badania Nakajimy i wsp. w ogólnym rozliczeniu lobektomia widoetorakoskopowa jest tańsza niż wykonywana sposobem klasycznym (49). Za pomocą WT i przy zachowaniu odpowiednich wskazań wykonuje się także segmentektomie i trisegmentektomie (50). Pomimo, że tylko 5% lobektomii płucnych jest wykonywanych wideotorakoskopowo można stwierdzić, iż wykonana z tego dostępu stała się istotną alternatywą dla chirurgii klasycznej w leczeniu raka płuca w I stopniu zaawansowania (20, 28, 40, 41, 44, 45, 50-52). Opanowanie techniki zabiegu ma zdaniem Onuki i wsp. ułatwić wykorzystanie w szkoleniu chirurgów komputerowej symulacji operacji (53). Zabiegi te powinny być jednak wykonywane w specjalistycznych ośrodkach a ostateczna ocena tego dostępu wymaga przeprowadzenia wielu prospektywnych i randomizowanych badań na większej ilości chorych obejmujących zwłaszcza odległe (20, 28, 40, 44, 45, 54).
Odmienny problem stanowi chirurgiczne leczenie rozedmy polegające na operacyjnym zmniejszeniu objętości płuc (lung volume reduction surgery – LVRS). Wskazania do chirurgicznego leczenia tej choroby za pomocą wideotorakoskopii są identyczne jak w chirurgii klasycznej. Istniejące wcześniej kontrowersje czy zabieg należy wykonywać z dostępu klasycznego (torakotomia, sternotomia) czy wideotorakoskopowego, jednostronnie czy jednoczasowo obustronnie także wydają się obecnie nie mieć uzasadnienia. Publikowane na ten temat doniesienia wskazują bowiem, że obustronne wideotorakoskopowe zmniejszenie objętości płuc o 20-30% w ułożeniu na plecach jest dobrze tolerowane przez chorych oraz daje subiektywną poprawę jakości życia i zmniejszenie duszności. Zastosowanie współczesnej techniki wideochirurgicznej i wysoka precyzja zabiegu za pomocą endostaplerów powoduje, że biorąc także inne korzyści tego mało inwazyjnego dostępu staje się ona techniką z wyboru w LVRS stanowiące jednocześnie przygotowanie do przeszczepu płuc (55-57).
Choroby opłucnej
Videotorakskopia stała się obecnie najbardziej skutecznym sposobem w diagnostyce chorób opłucnej. W ok. 80% przypadków chorób nowotworowych i 77% chorób zapalnych już samo oglądanie opłucnej na monitorze telewizyjnym pozwala na wstępne postawienie rozpoznania. Pobranie płynu do badania cytologicznego lub wycinków tkankowych do badania histopatologicznego powoduje, że dzięki WT udaje się ustalić ostateczne rozpoznanie w 95-100% przypadków w porównaniu do 44% przy zastosowaniu biopsji igłowej i 62% w wyniku cytologicznego badania płynu uzyskanego podczas nakłucia (28, 58, 59) Emad i wsp. sugerują, aby u chorych po 50 rż. z nawracającymi wysiękami w opłucnej wykonywać WT rutynowo (60). Zastosowanie WT pozwala także na ocenę stopnia zaawansowania i możliwości leczenia operacyjnego złośliwej postaci międzybłoniaka (61). W przypadku nieoperacyjności zmian można jednocześnie wykonywać zabiegi paliatywne takie jak pleurodeza czy pleurektomia, które poprawiają jakość życia i przedłużają życie chorych (62). Zabiegi te stosuje się także przy nawracających wysiękowych zapaleniach opłucnej nie poddających się innym sposobom leczenia (63, 64). Bardzo dobre wyniki daje zastosowanie WT w leczeniu wczesnych ropniaków opłucnej. Stwarza ona bowiem, podobnie jak torakotomia możliwość rozdzielenia zrostów i tworzących się komór, dokładnego wypłukania jamy opłucnej i usunięcia tworzących się złogów włóknika oraz umieszczania drenów pod kontrolą wzroku (65, 66). Jednocześnie minimalizuje ból pooperacyjny, zmniejsza możliwość wystąpienia powikłań, zwłaszcza zakażeń rany pooperacyjnej i skraca pobyt chorego w szpitalu. Bardzo istotną rolę WT odgrywa także w diagnostyce zmian opłucnej o lokalnym charakterze, takich jak ograniczona postać międzybłoniaka czy zmian włóknisto-szkliwiejących gdzie badania obrazowe i wykonywana przy ich pomocy biopsja aspiracyjna cienkoigłowa nie pozwalają zwykle na ustalenie rozpoznania i precyzyjną diagnostykę różnicową z rakiem płuca. Większość tych zmian o łagodnym charakterze może być rozpoznana i usunięta podczas wideotorakoskopii.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Chmieliński A, Przystasz T, Stanowski E, Trepto J, Kurzawa K. Wideotorakskopia-doświadczenia własne. Videochirurgia 2000; 5: 34-36
2. Łochowski M, Pryt Ł, Kozak J. Videotorakoskopia diagnostyczna-wartość metody. Videochirurgia 1999; 4: 20-22.
3. Howaniec J, Dancewicz M, Brocki M, Sapieżko J. Videotorakoskopia diagnostyczna i lecznicza. Videochirurgia 1999; 4: 23-24.
4. Roviaro GC, Varoli F, Vergani C, Maciocco M. State of art in thoracoscopic surgery. A personal experience of 2000 videothoracoscopic procedures and an overview of the literature. Sur Endosc 2002; 16: 881-892.
5. Jabłonskij PK, Piszczik WG. Widieotorakoskopija w sowriemiennoj torakalnoj klinikie. Wiest Chir 2003; 162: 110-114.
6. Obara A, Dziekiewicz M, Franas W, Koselak M, Kowalski S. Wideotorakoskopia w materiale własnym. Videochirurgia 2002; 7: 63-65.
7. Yim AP, Lee TW, Izzat MB, Wan S. Place of video-thoracoscopy in thoracic surgical practice. World J Surg 2001; 25: 157-161.
8. Yim AP, Izzat MB, Lee TW. Thoracoscopic surgery for pulmonary tuberculosis. World J Surg 1999; 23: 1114-1117.
9. Yim APC, Izzat MB. Should indications for surgery evolve with evolving techniques? Surg Endosc 1998; 12: 1287.
10. Dexter SPL, Martin IG, McMahon MJ. Radical thoracoscopic esophagectomy for cancer. Surg Endosc 1996; 10: 147-151.
11. Noppen M, Meysman M, D´Haese J, Vincken W. Thoracoscopic splanchnicectomy for the relief of chronic pancreatic pain. Experience of group of pneumologists. Chest 1998; 113: 528-531.
12. Pieluchowskij SW, Piwkowskij C, Kasprzak P. Osłożnienija poslje opieraciij s primienieniem widieotorakoskopii i ich lieczienije. Kli Chi . 2002; 2: 30-31.
13. Jutley RS, Khalil MW, Rocco G. Uniportal vs standard three-port VATS technique for spontaneous pneumothorax: comparison of post-operative pain and residual paraesthesia. Eur J Cardiothorac Surg 2005; 28: 43-46.
14. Tassi G, Marchetti G. Minithoracoscopy: a less invasive approach to thoracoscopy. Chest 2003; 124: 1975-1977.
15. Sihoe AD, Cheung CS, Lai H.K, Lee TW, Hung KH, Yim AP. Incidence of chest wall paresthesia after needlescopic video-assisted thoracic surgery for palmar hyperhidrosis. Eur J Cardiothorac Surg 2005; 27: 313-319.
16. Leksowski K. Thoracoscopic splanchnicectomy for control of intractable pain to advanced pancreatic cancer. Surg Endosc 2001; 15: 129-131.
17. Leksowski K. Thoracoscopic splanchnicectomy for the relief of pain due to chronic pancreatitis:a pilot study. Surg.Endosc. 2001: 15: 592-596.
18. Leksowski K, Tomaszewski S, Sokala P, Szyca R, Ostrowski C. Wpływ torakoskopowej splanchnicektomii na natężenie bólu i codzienne życie u chorych z przewlekłym bólem trzustkowym. Gastroenterol Pol 2005; 12: 4-
19. Sienel W , Mueller J , Eggeling S , Thetter O , Passlick B. Early chest tube removal after video-assisted thoracoscopic surgery Results of a prospective randomized study. Chirurg, 2005;
20. Yim AP. VATS major pulmonary resection revisited - controversies, techniques, and results. Ann Thorac Surg. 2002; 74: 615-623.
21. Płocharska E, Grzesiak J, Magierka B, Gadzicki R, Wrażeń R, Chmieliński L. Znieczulenie do zabiegów torakoskopowych. Videochirurgia 2000; 5: 29-33.
22. Jabłonka A. Videotorakoskopowe zabiegi diagnostyczne w znieczuleniu miejscowym. Videochirurgia 1997; 2: 22-24.
23. Inone T, Watanabe K, Shinozaki N, higuchi M, Kurogi N, Katayama I, Suzuki T. Reviev of current treatment of spontaneous pneumothorax. Abstract from the 55 Convention of the Japanese Society of Pneumothorax. Kamakura, Japan 1996.
24. Sihoe ADL, Ho KM, Sze TS, Lee TW, Yim APC. Selective lobar collapse for video-assisted thoracic surgery. Ann Thorac Surg 2004; 77: 278-283.
25. Menconi GF, Ambrogi MC, Melfi FMA, Dini P, Davini F, Goletti G, Angeletti CA. Endothoracic sonography with color Doppler availability during video assisted thoracic surgery (videothoracoscopic operative staging with ultrasound Doppler) for lung cancer staging. Surg Endosc 1998; 12: 816-819.
26. Naruke T, Asamura H, Kondo H, Tsuchiya R, Suemasu K. Thoracoscopy for staging of lung cancer. Ann Thorac Surg 1993; 56: 116-123.
27. Rau B, Hunerbein M, Below C, Schlag PM. Video-assisted thoracic surgery: staging and management of thoracic tumors. Surg Endosc 1998; 12: 133-136.
28. Landrenau RJ, Mack MJ, Dowling RD, Luketich JD, Keenan RJ, Ferson PF, Hazelrigg SR. The role of thoracoscopy in lung cancer management. Chest 1998; Suppl 113: 6S-12S.
29. Wiszniewskij AA, Pikunow MJ, Karmazinowskij GG, Striekalowskij WP, Starkow JG. Widieotorakoskopia w diagnostikie i lieczieni małych pierifiericzieskich obrazowanij liegkich. Chirurgija 2000; 4: 4-8.
30. Gębski A, Kozak J. Endometrioza płuc rozpoznana przy pomocy wideotoraksokopii. Pneumonol Alergoz Pol 1998; 66: 226-228.
31. Mastalerz L, Kania A, Papla B, Grzanka P, Niżankowska-Mogilnicka E. Limfangioleiomiomatoza jako jedna z bardzo rzadkich przyczyn chorób śródmiąższowych płuc. Pol Arch Med Wew 2001; 2: 157-162.
32. Ishibashi H, Niikawa H, Ishida I, Hosaka Y, Minowa M, Sado T, Tabata T , Okada Y, Suzuki S, Matsumura Y, Kondo T, Ono S :Primary lung cancer incidentally diagnosed in lung biopsy for diffuse pulmonary disease. Kyobu Geka 2005; 58: 813-817.
33. Daniel TM. A proposed diagnostic approach to the patient with the subcentimeter pulmonary nodule: techniques that facilitate video-assisted thoracic surgery excision. Semin Thorac Cardiovasc Surg 2005; 17: 115-122.
34. Landrenau RJ, Sugarbaker DJ, Mack MJ, Halzelrigg SR, Luketich JD, FettermanL, Liptay MJ, Bartley S, Boley TM. Wedge resection versus lobectomy for stage I (T1N0M0) non small-cell lung cancer. J Thorac Cardiovasc Surg 1997; 113: 691-698.
35. Schwarz RE, Posner MC, Ferson PF, Keenan RJ, Landreneau RJ. Thoracoscopic techniques for the management of intrathoracic metastases: results. Surg Endosc 1998; 12: 842-845.
36. Mc Cormack PM, Bains MS, Begg CB, Burt ME, Downey RJ, Panicek DM, Rusch VW< Zakowski M, Ginsberg RJ. Role of video-assisted thoracic surgery in the treatment of pulmonary metastases:results of a prospective trial. Ann Thorac Surg 1996; 62: 213-216.
37. Landreneau RJ, De Giacomo T, Mack MJ, Hazelrigg SR, Ferson PF, Keenan R.J, Luketich JD, Yim AP, Coloni GF. Therapeutic video-assisted thoracoscopic surgical resection of colorectal pulmonary metastases. Eur J Cardiothorac Surg 2000; 18: 671-677.
38. Wan TY, Sihoe AD, Ng CS, Yim AP. Video-assisted thoracic surgery lobectomy for pulmonary sequestration. Ann Thorac Surg 2002; 73: 639-640.
39. Yoshino I, Ushijima C, Tomiyasu M, Suemitsu R, Ichinose Y, Sugimachi K. Unique minithoracoscopy facilitates a maximal view even with a minimal wound for resection of primary lung cancer. Surg Endosc 2002; 16: 148-150.
40. Roviaro G, Varoli F, Vergani C, Nucca., Maciocco M, Girgnani F. Long-term survival after videothoracoscopic lobectomy for stage I lung cancer. Chest 2004; 126: 725-732.
41. Okada Y, Kondo T. Thoracoscopic surgery for elderly patients. Kyobu Geka 2005; 58: 8 Suppl 751-755.
42. Yim APC, Liu HP, Hazelrigg SR, Izzat MB, Fung AL, Boley TM, Magee MJ. Thoracoscopic operations on reoperated chest. Ann Thorac Surg 1998; 65: 328-330.
43. Lewis RJ, Caccavale RJ, Boncage JP, Widmann MD. Videoassisted thoracic surgical non-rib spreading simultaneously stapled lobectomy: a more patient-friendly oncologic resection. Chest 1999; 66: 1119-1124.
44. McKenna RJ, Houck WV. New approaches to the mnimally invasive treatment of lung cancer. Curr Opin Pulm Med 2005; 11: 282-286.
45. McKenna RJ. New approaches to the minimally invasive treatment of lung cancer. Cancer J 2005; 11: 73-76.
46. Yim AP, Wan S, Lee TW, Arifi AA. VATS lobectomy reduces cytokine responses compared with conventional surgery. Ann Thorac Surg 2000; 70: 243-247.
47. Ng CS, Lee TW, Wan S. Wan TY, Sihoe AD, Arifi AA, Yim AP. Thoracotomy is associated with significantly more profound suppression in lymphocytes and natural killer cells than video-asisted thoracic surgery following major lung resections for cancer. J Invest Surg 2005; 18: 81-88.
48. 51. McKenna RJ, Fischel RJ, Wolf R., Wurnig P. Video-assisted thoracoscopic surgery (VATS) lobectomy for bronchogenic carcinoma. Semin Thorac Cardiovasc Surg 1998; 10: 321-325.
49. Nakajima J, Takamoto S, Kohno T, Ohtsuka T. Costs of videothoracoscopic burgery versus open resection Edith lung carcinoma. Cancer Supp. 2000; 89: 2497-2501.
50. Houck WV, Fuller CB, McKenna RJ. Video-assisted thoracic surgery upper lobe trisegmentectomy for early-stage left apical lung cancer. Ann Thorac Surg 2004; 78: 1858-1860.
51. Pieluchowskij SW, Basztan WP, Dyszkieicz W, Cziernobaj AW, Korniejew OW, Litwinienko BE. Opyt chirurgiczieskogo lieczienia pierwicznogo pierifiericzieskogo raka liegkogo i mietastasow opucholi s ispolzowanijem mietoda widieotorakskopii. Klin Chir 2004; 2: 29-30.
52. Walker SW. Long-term autcomes following VATS lobectomy for non-small cell bronchogenic carcinoma. Eur J Cardiothorac Surg 2003; 23: 397-402.
53. Onuki T, Murasugi M, Mae M, Koyama K, Ikeda T, Shimizu T. Simulation of lung lobe resection with personal computer. Kyobu Geka 2005; 58: 870-874.
54. McKenna RJ. Thoracoscopic evaluation and treatment of pulmonary disease. Surg Clin North Am 2000; 80: 1543-1553.
55. Champion JK, McKrenan JB. Bilateral thoracoscopic stapled volume reduction for bullous vs diffuse emphysema. Surg Endosc 1998; 12: 338-341.
56. Brenner M, Hanna NM, Mina-Araghi R, Colb AF, McKenna RJ, Colt H. Innovative approaches to lung volume reduction for emphysema. Chest 2004; 126: 238-246.
57. McKenna RJ, Golb A, Brenner M. Lung volume reduction surgery for chronic obstructive pulmonary disease: where do we stand? World J Surg 2001; 25: 231-237.
58. De Groot M, Walther G. Thoracoscopy in undiagnosed pleural effusions. S Afr Med J 1998; 88: 706-711.
59. Wilsher ML, Veale AG. Medical thoracoscopy in the diagnosis of unexplained pleural effusion. Respirology 1998; 3: 77-80.
60. Emand A, Rezain GR. Diagnostic value of closed percutaneous pleural biosy vs pleuroscopy In suspected malignant pleural effusion or tuberculous pleurity in a region with a high incidence of tuberculosis: a comparative, age-dependent study. Respir Med 1998; 92: 488-492.
61. Canto A, Guijarro R, Arnau A, Martorell M, Garcia Aguado R. Videothoracoscopy in the diagnosis and treatment of malignant pleural mesothelioma with associated pleural effusions. Thorac Cardiovasc Surg 1997; 45: 16-19.
62. Halstead JC, Lim E, Venkateswaran RM, Charman SC, Goddard M, Ritchie AJ. Improved survival with VATS pleurectomy-decortication in advanced malignant mesothelioma. Eur J Surg Oncol 2005; 31: 314-320.
63. Sapieżko J, Brocki M, Kutwin L, Kowalewski J, Dancewicz M, Howaniec J. Zastosowanie videotorakoskopii w diagnostyce wysięku opłucnowego. Videochirurgia 1997; 2: 31-33.
64. Kużdżał J, Soja J, Szlubowski A, Zieliński M, Sładek K. Przydatność badania videotorakoskopowego w ocenie wybranych aspektów nowotworowych wysięków opłucnowych. Wideochirurgia 2004; 9: 16-22.
65. Luh SP, Chou MC, Wang LS, Chen JY, Tsai TP.Video-assisted thoracoscopic surgery in the treatment of complicated parapneumonic effusions or empyemas: outcome of 234 patients. Chest 2005; 127: 1427-1432.
66. Hope WW, Bolton WD, Stephenson J.E. The utility and timing of surgical intervention for parapneumonic empyema in the era of video-assisted thoracoscopy. Am Surg 2005; 71: 512-514.
67. Porchanow WA, Bodaj WN, Kononenko WB, Poljakow IS, Semendajew SS, Efimcew JP. Wideotorakoskopija w lieczeni empiemy pliewry. Chirurgia 1999; 11: 40-43.
68. Łochowski M, Kozak J. Rola videotorakoskopii w diagnostyce i leczeniu chorób przebiegających z obecnością płynu w jamie opłucnej. Videochirurgia 1997; 2: 28- 30.
69. Horio H, Nomowi H, Fuyuno G, Kobayashi R, Suemasu K. Limited axillary thoracotomy vs video-asisted thoracoscopic burgery for spontaneus pneumothorax. Surg Endosc 1998; 12: 1155-1158.
70. Kim J, Kim K, Shim YM, Chang WI, Park KH, Jun TG, Park PW, Chae H, Lee KS. Video-assisted thoracic burgery as a primary therapy for primary spontaneous pneumothorax:decision making by guideline of high-resolution computed tomography. Surg Endosc 1998; 12: 1290-1293.
71. Ng CS, Wan S, Lee TW, Arifi AA, Yim AP. Video-assisted thoracic surgery in spontaneous pneumothorax. Ca Respir J 2002; 9: 122-127.
72. Hong TM, Ng CS, Lee TW, Wan S, Sihoe A., Wan IY, Arifi AA, Yim AP. Video-assisted thoracic surgery for primary spontaneous hamopneumothorax. Eu J Cardiothorax Surg 2004; 26: 893-896.
73. Mouroux J, Elkaim D, Myx A, Perrin C, Rotomondo C, Chavaillon JM, Blaive B, Richelme H. Video-assisted thoracoscopic treatment of spontaneous pneumothorax:technique and results of one hundred cases. J Thorac Cardiovasc Surg 1996; 112: 385-389.
74. Indertbitzi RGC, Leser A, Furrer M, Althaus U. Three years´ experience in video-assisted thoracic surgery for spontaneous pneumothorax. J Thorac Cardiovasc Surg 1994; 107: 1410-1415.
75. Varoli F, Roviaro GC, Rebuffat C, Vento G, Leone PF, Vergani C, Scalambra SM, Pastori S, Nucca O. Traitment videothoracoscopique du pneumothorax spontane. Le Journal de Coelio-Chirurgie 1996; 17.
76. Waterworth PD, Kalli P, Townsend ER, Fountain SW. Thoracoscopic bullectomy and tetracycline pleurodesis for the treatment of spontaneous pneumothorax. Respiro Med 1995; 89: 563-566.
77. Rieger R, Schrenk P, Woisetschlager R, Wayand W. Videothoracoscopy fort he management of mediastinal mass lesions. Surg Endosc 1996; 10: 715-717.
78. Kowalewski J, Brocki M, Kutwin L, Dancewicz M, Sapieżko J. Torakoskopia w diagnostyce guzów śródpiersia i płuc. Wideochirurgia 1997; 2: 9-11.
79. Roviaro G, Varoli F, Nucca O, Vergani C, Maciocco M. Videothoracoscopic approach to primary mediastinal pathology. Chest 2000; 117: 1179-1183.
80. Venissac N, Leo F, Hofman P, Paquis P, Mouroux J. Mediastinal neurogenic tumors and video-assisted thoracoscopy: always the right choice? Surg Laparosc Endosc Percutan Tech 2004; 14:
81. Hazelrigg SR, Boley TM, Krasna MJ, Landreneau RJ, Yim AP. Thoracoscopic resection of posterior neurogenic tumors. Am Surg 1999; 65: 1129-1133.
82. Leksowski K, Harat M. A combined neurosurgical and thoracoscopic approach for posterior mediastinal "dumbbell" tumor excision. Ippocrate 1999; 1: 169-171.
83. Pieluchowskij SW. Primienienije widieotorakskopii w chirurgiczieskom lieczieni miastenii. Klin Chir 2002; 8: 23-24.
84. Dzielicki J, Korlacki W, Kazibutowska-Zarańska Z, Dzielicki A. Torakoskopowe usunięcie grasicy w miastenii. PolPrzegChir 2000; 72: 320-326.
85. Zieliński M, Pankowski J, Harazda M, Staniec B, Nabiałek T, Młodkowski J, Kużdżał J, Mędoń J, Narski M, Szlubowski A. Małoinwazyjna tymektomia maksymalna z dostępu szyjno-podmostkowo-wideotorakskopowego-technika zabiegu i wyniki wczesne 48 operacji. Pol Przeg Chir., 75: 1044-1055.
86. Yim AP, Kay RL, Izzat MB, Ng SK. Video-assisted thoracoscopic thymectomy for myastenia gravis. Semin Thorac Cardiovasc Surg 1999; 11: 65-73.
87. Lin TS, Tzao C, Lee SC, Wu CY, Shy CJ, Lee CY, Chou MC. Comparison between video-assisted thoracoscopic thymectomy and transsternal thymectomy for myasthenia gravis (analysis of 82 cases). Int Surg. 2005; 90: 36-41.
88. Mantegazza R, Confalonieri P, Antozzi C, Nevellino L, Ferra MT, Porta M, Pezzuoli G, Cornelio F. Video-assisted thoracoscopic extended thymectomy (VATET) in myasthenia gravis. Two years follow-up in 101 patients and comparison with the transsternal approach. Ann N Y Acad Sci 1998; 841: 749-752.
89. Wright CD, Kessler KA. Surgical treatment of thymic tumors. Semin Thorac Cardiovasc Surg 2005; 17: 20-26.
90. Wroński J, Zubelewicz T, Feldo M, Żywicki W, Terlecki P, Przywara S, Michalak J. Chirurgiczne leczenie nadpotliwości. Pol Przeg Chir 2001; 73: 955-961.
91. Obara A, Dziekiewicz M, Koselak M, Nowak A, Staroń K. Sympatikotomia w materiale własnym. Videochirurgia 2002; 7: 60-62.
92. Ihse I, Zoncas E, Gyllstedt E. Bilateral thoracoscopoic splanchnicectomy: effect on pancreatic pain and function. Ann Surg 2000; 230 : 785-790.
93. Hammond B, Vitale GC, Rangnekar N, Vitale EA, Binford J. Bilateral thoracoscopic splanchnicectomy for pain control in chronic pancreatitis Ann Surg 2004; 70 : 546-549.
94. Tarnowski W., Malec-Milewska M., Bielecki K., Ciesielski A., Baczuk L., Michalik E., Jastrzębski J: Bilateral thoracoscopic splanchnicectomy for pain control in chronic pancreatitis patients-one year prospective observation. Gastroenterol Pol 2004; 11: 449-452.
95. Leksowski K, Tomaszewski S, Sokala P, Szyca R, Ostrowski C. Wpływ torakoskopowej splanchnicektomii na natężenie bólu i codzienne życie u chorych z przewlekłym bólem trzustkowym. Gastroenterol Pol 2005; 12: 4-
96. Pantvaidya GH , Mistry RC, Ghanekar VR , Upasani VV, Pramesh C.S. Injury of an aberrant subclavian artery: a rare complication of video assisted thoracoscopic esophagectomy. Ann Thorac Cardiovasc Surg 2005; 11: 35-37.
97. Swanstrom LL. The future of esophageal surgery. Surg Endosc 1999; 13: 209-210.
98. Kawahara K, Maekawa T, Okabayashi K, Hideshima T, Shiraishi T, Yoshinaga Y, Shirakusa T. Video-assisted thoracoscopic esophagectomy for esophageal cancer. Surg Endosc 1999; 13: 218-223.
99. Salto JA, Kiviluoto T, Heikkila L, Perhoniemi V, Lamminen A. Kivilaakso E. Enucleation o fan intramural lipoma of the oesophagus by videothoracoscopy. Ann. Chir Gynecol 1993; 82: 66-69.
100. Takada N, Higashino M, Osugi H, Tokuhara T, Kinoshita K. Utility of endoscopic ultrasonography In assesing the indications for endoscopic surgery of submucosal esophageal tumors. Urg Endos. 1999; 13: 228-230.
101. Heniford BT, Carillon EH, Spain DA, Sosa JL, Fulton RL, Richardson DR. The role of thoracoscopy In the management of retained thoracic collections after trauma. Ann Thorac Surg 1997; 63: 940-943.
102. Lang-Lazdunski L, Mouroux J, Pons F, Grosdidier G, Martinod E, Elkaim D, Azorin J, Jancovici R. Role of videothoracoscopy in chest trauma. Ann Thorac Surg 1997; 63: 327-333.
103. Brusov PG, Kuritsyn AN, Urazovsky NY, Tariverdiev ML. operative videothoracoscopy in the surgical treatment of penetrating firearms wounds of the chest. Mili Med 1998; 163: 603-607.
104. Oazuazkaya F, Akagali Y, Biling M. Videothoracoscopy versus intrapleural streptokinase for management of post traumatic retained haemothorax: a retrospective study of 65 cases. Injury 2005, 36: 526-529.
105. Divisi D, Battaglia C, De Berardis B, Vaccarili M, Di Franceskoantonio W, Salverini S, Crisci R. Video-assisted thoracoscopy in thoracic injury:early or delayed indications. Acta Biomed Ateneo Parmense 2004; 75: 158-163.
106. Smith R.S, Fry W.R, Tsoi EKM, Morabito DJ, Koehler RH, Reinganum SJ, Organ CH. Preliminary report on videothoracoscopy in the evaluation and treatment on thoracic injury. Am J Surg 1993; 166: 690-695.
102. Manlulu AV, Lee TW, Thung .H, Wong R, Yim AP: Current indications and reults of VATS in the evaluation and management of hemodynamically stable thoracic injuries. Eur .J Cardiothorac Surg 2004; 25: 1048-1053.
103. Ulkal R., Onat S, Balci A, Eren N. Phrenic nerve injury after blunt trauma. Int Surg 2005; 90: 93-95.
104. Carrillo EH., Richardson JD. Thoracoscopy for the acutely injured patient. Am J Surg 2005; 190: 234-238.
105. Rodgers BM, Talbert JL. Thoracoscopy for diagnosis of intrathoracic lesions in children. J Pediatr Surg 1976; 11: 703-708.
Postępy Nauk Medycznych 1/2006
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych