Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2007, s. 125-129
*Agnieszka Jasik, Ewa Marcinowska-Suchowierska
Badanie spirometryczne w praktyce lekarza rodzinnego
Spirometry in general practice
Klinika Medycyny Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie zaktualizowanej wiedzy na temat zastosowania i interpretacji badania spirometrycznego w diagnostyce i monitorowaniu chorób układu oddechowego. Badanie spirometryczne wykonywane w podstawowej opiece zdrowotnej może być najbardziej pomocne w rozpoznawaniu i leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Tylko to badanie pozwala rozpoznać POChP w jej wczesnym stadium.
Summary
The purpose of this article is to provide up-to-date information on the application and interpretation of spirometry. The usefulness of spirometry in diagnosing and monitoring the respiratory tract diseases in medical practice of general practitioner are presented. Spirometry in the primary care setting can be most helpful for the detection and management of asthma and chronic obturative pulmonary disease (COPD). Only spirometry has been shown to detect COPD in its early stages.



Wprowadzenie
Proces oddychania zapewnia wymianę tlenu i dwutlenku węgla między organizmem i otoczeniem. Wyróżniamy w nim trzy etapy: 1) wentylację płuc (przepływ powietrza przez płuca), polegającą na wymianie powietrza między pęcherzykami płucnymi a środowiskiem zewnętrznym; 2) dyfuzję – wymianę tlenu i dwutlenku węgla między pęcherzykami płucnymi a krwią; 3) transport tlenu przez krew do tkanek, pochłanianie tlenu w tkankach oraz odwrotnie skierowany transport dwutlenku węgla z tkanek do pęcherzyków płucnych.
Choroby płuc już we wczesnych stadiach ich rozwoju mogą zmienić własności mechaniczne tkanki płucnej i dróg oddechowych. Badania fizykalne i radiologiczne klatki piersiowej nie dają dokładnych informacji o naturze i rozległości zaburzeń wentylacji, dlatego do pełnej diagnostyki konieczne jest wykonanie testów czynnościowych, na podstawie których można ocenić sprawność wentylacyjną płuc i mechanikę oddychania.
Główne testy służące do oceny sprawności wentylacyjnej płuc to: pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF – peak expiratory flow); spirometria dynamiczna i statyczna; spirometryczna próba rozkurczowa; oskrzelowe próby prowokacyjne; pletyzmografia. Lekarz rodzinny w ramach podstawowej opieki zdrowotnej jest w stanie wykonać trzy z wymienionych testów: pomiar PEF, spirometrię i próbę rozkurczową (1). Spirometria jest podstawowym badaniem czynnościowym oceniającym wentylację płuc. Nazwa ma pochodzenie łacińskie i w dosłownym tłumaczeniu oznacza pomiar oddychania. Za ojca spirometrii uważany jest angielski chirurg John Hutchinson, który skonstruował pierwszy spirometr w 1846 roku (4, 5). Badanie jest wprawdzie „stare”, ale dopiero w połowie XX wieku odkryte na nowo. W dobie dzisiejszego rozwoju elektroniki i komputeryzacji mamy do dyspozycji duży asortyment „wygodnych” spirometrów (małe wymiary aparatu, brak konieczności częstej kalibracji, wbudowana drukarka itp.). Dzięki temu badanie może być wykonane nie tylko w pracowni specjalistycznej czy w gabinecie lekarskim, ale także w domu chorego (2, 3).
Fizjologia oddychania – podstawowe pojęcia
Metoda spirometryczna umożliwia pomiar oraz zapis objętości i szybkości przepływu powietrza przesuwającego się z lub do układu oddechowego. Występuje więc pojęcie objętości (z jęz. angielskiego V – volume) dla ilości powietrza, które – z fizjologicznego punktu widzenia – stanowi pewną niepodzielną całość oraz pojęcie pojemności (z jęz. angielskiego C – capacity) dla sumy dwóch lub więcej objętości. (W Polsce używa się angielskich skrótów nazw zmiennych mierzonych podczas spirometrii.)
Pomiar objętości i pojemności płuc można przeprowadzić w warunkach statycznych i dynamicznych.
Parametry spirometrii klasycznej – statycznej. Objętości płuc mierzone w warunkach statycznych odzwierciedlają własności sprężyste płuc i ściany klatki piersiowej: VC (Vital Capacity) – pojemność życiowa, czyli objętość powietrza wydychanego w czasie maksymalnego powolnego wydechu wykonanego po maksymalnym wdechu. Jest to tzw. pojemność życiowa wydechowa (VCEX). Jeżeli pacjent wykona po maksymalnym wydechu najgłębszy wdech to uzyskamy pomiar pojemności życiowej wdechowej (VCIN); IC (Inspiratory Capacity) – pojemność wdechowa; objętość powietrza wdychana podczas maksymalnego wdechu rozpoczynającego się po wykonaniu spokojnego wydechu; TV (Tidal Volume) – objętość oddechowa; objętość powietrza wdychanego lub wydychanego w czasie spokojnego oddychania; ERV (Expiratory Reserve Volume) – wydechowa objętość zapasowa; objętość powietrza możliwa do wydechu po zakończeniu spokojnego wydechu; IRV (Inspiratory Reserve Volume) – wdechowa objętość zapasowa; objętość powietrza możliwa do wprowadzania do płuc w czasie maksymalnego wdechu po zakończeniu spokojnego wdechu (ryc. 1).
Ryc. 1. Podstawowe objętości i pojemności płuc (opis i wyjaśnienie skrótów w tekście).
Parametry spirometrii dynamicznej. Objętości płuc mierzone w warunkach dynamicznych odzwierciedlają stan dróg oddechowych. FVC (Forced Vital Capacity) – natężona pojemność życiowa płuc; pojemność mierzona w czasie gwałtownego wydechu poprzedzonego maksymalnym wdechem. FEV1 (Forced Expiratory Volume in one second) – natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa; objętość powietrza wydychanego w pierwszej sekundzie natężonego wydechu. FEV1/FVC – stosunek FEV1/FVC wyrażony w procentach. PEF (Peak Expiratory Flow) – szczytowy przepływ wydechowy; maksymalna liczba litrów powietrza, która byłaby wydychana w ciągu sekundy lub minuty, gdyby taka szybkość przepływu została utrzymana. MEF75,50,25 (Maximal Expiratory Flow) – maksymalny przepływ wydechowy w wybranych momentach natężonego wydechu. Na przykład MEF75 oznacza szybkość przepływu powietrza podczas natężonego wydechu po wydychnięciu 25% FVC, a liczba 75 oznacza, że pozostało jeszcze do wydychnięcia 75% FVC. MIF50 (Maximal Inspiratory Flow) – maksymalny przepływ wdechowy dla 50% FVC. FEF25,50,75 (Forced Expiratory Flow) – natężony przepływ wydechowy w wybranych momentach natężonego wydechu. Na przykład FEF75 oznacza, że badany już wydychnął 75% FVC. Wobec tego należy pamiętać, że można porównywać tylko wartości MEF50 i FEF50, ponieważ mierzone są w tym samym momencie wydechu (ryc. 2).
Ryc. 2. Krzywa przepływ – objętość (opis w tekście).
Podczas badania spirometrycznego nie można dokonać pomiaru objętości zalegającej (RV), czynnościowej pojemności zalegającej (FRC) ani całkowitej pojemności płuc (TLC). Parametry te mierzone są w czasie badania pletyzmograficznego wykonywanego w specjalistycznych ośrodkach (1, 2, 3, 4).
Kiedy wykonać badanie spirometryczne?
Wskazania do wykonania badania spirometrycznego (4) są następujące: diagnostyka zaburzeń w obrębie układu oddechowego (przewlekły kaszel, duszność, pogarszająca się tolerancja wysiłku); ocena dynamiki procesu chorobowego; ocena skuteczności leczenia; kwalifikacja do leczenia chirurgicznego (zabiegi torakochirurgiczne i poza klatką piersiową); ocena rokowania; ocena zdolności do wykonywania określonych zawodów; ocena wpływu narażenia zawodowego (warunki pracy, otoczenia, palenie tytoniu); ocena stopnia inwalidztwa. Przeciwwskazaniem do wykonania badania spirometrycznego (1) są: odma opłucnowa; tętniaki; krwioplucie o niejasnej przyczynie; świeże zaburzenia rytmu serca; wczesny okres po operacji brzusznej, okulistycznej lub na klatce piersiowej; niedawno przebyty zawał serca lub udar mózgu; uporczywy kaszel; podwyższone ciśnienie śródczaszkowe; bóle w klatce piersiowej lub jamie brzusznej uniemożliwiające wykonanie maksymalnego wysiłku; znaczna niewydolność oddechowa; brak zgody lub współpracy chorego.
Technika wykonania badania spirometrycznego
Wartość kliniczna badania spirometrycznego zależy w bardzo dużym stopniu od umiejętności wykonującego badanie i współpracy z badanym. Należy pamiętać, że tylko wynik poprawnie wykonanej spirometrii nadaje się do interpretacji i jest przydatny w diagnostyce i terapii.
Przed rozpoczęciem badania pacjent powinien być w możliwie prostych słowach poinstruowany o sposobie jego wykonania. Trzeba zaznaczyć, że jest to badanie wymagające od niego wykonania maksymalnego wysiłku. Test jest najczęściej wykonywany w pozycji siedzącej wyprostowanej. Wyjątek stanowią kobiety w zaawansowanej ciąży i osoby bardzo otyłe; badanie jest wtedy wykonywane w pozycji stojącej.
W czasie badania pacjent powinien siedzieć wyprostowany, z kolanami zgiętymi pod kątem prostym, stopami opartymi o podłogę. Wskazane jest rozluźnienie paska, krawatu lub kołnierzyka. Ustnik połączony z pneumotachometrem wkłada się za zęby i szczelnie obejmuje go wargami. W celu ułatwienia wykonania maksymalnego wydechu zaleca się założenie klipsa na nos.
Wykonujący badanie powinien nie tylko wyjaśnić pacjentowi technikę badania i instruować go w czasie jego wykonywania, ale dopingować badanego podczas natężonego wydechu, który powinien trwać minimum 6 sekund. W trakcie pojedynczej próby pacjent nie może dobierać powietrza. Należy wykonać przynajmniej trzy próby, z których minimum dwie powinny być identyczne, tzn. różnica w wielkości FVC i FEV1 nie powinna przekraczać 5% lub 100 ml. Maksymalna różnica nie może być większa niż 200 ml. W czasie jednego badania nie należy wykonywać więcej niż 8 prób. Jeśli wyniki nie nadają się do interpretacji badanie powinno być powtórzone, ale w terminie późniejszym (5). Poprawność wykonania badania określa się w skali od A do F. Za prawidłowy technicznie uważa się wynik oznaczony literą A, B lub C (6).
Jakość i przydatność wyniku spirometrii zależy także od rodzaju używanej aparatury i właściwej interpretacji wyniku badania.
Należy używać spirometrów zgodnie z zaleceniami producenta, prawidłowo skalibrowanych, zawierających normy populacyjne ERS/ECCS. Uzyskanie wiarygodnych wyników wyrażonych w procentach wartości należnej zależy od prawidłowego wprowadzenia takich aktualnych danych pacjenta, jak wiek, płeć, rasa, wzrost i masa ciała (7).
zaburzenia wentylacji
Do podstawowych typów zaburzeń wentylacji należy obturacja i restrykcja (ryc. 3, 4).
Ryc. 3. Krzywe przepływ – objętość.
Ryc. 4. Krzywe objętość – czas (opis i wyjaśnienie skrótów w tekście).
Przyczyny obturacji (8): obturacja uogólniona (astma, POChP), obturacja lokalna w klatce piersiowej (ucisk z zewnątrz na duże oskrzela, naciek w świetle oskrzeli), obturacja lokalna poza klatką piersiową (naciek w świetle tchawicy, porażenie strun głosowych, obrzęk krtani).
Kryteria obturacji wg GOLD 2003 i PTFP 2004 (6): FEV1 % FVC (VC) – obniżona (<70%, <5 percentyla, <85% wartości należnej), FEV1 – obniżone (<80% wartości należnej), FVC (VC) – prawidłowe lub obniżone (<80% wartości należnej).
Stopień obturacji oceniamy na podstawie kryteriów GOLD 2003 i PTFP 2004 biorąc pod uwagę wielkość FEV1 wyrażoną jako procent wartości należnej.
Stopnie obturacji: łagodna FEV1> 80% wartości należnej; umiarkowana FEV1 79-50% wartości należnej; ciężka FEV1 49-30% wartości należnej; bardzo ciężka FEV1<30% wartości należnej.
Przyczyny restrykcji (8): płucne (zapalenie płuc, resekcja tkanki płucnej, naciek nowotworowy, choroby śródmiąższowe płuc, zastoinowa niewydolność serca); pozapłucne (zmiany w opłucnej, zmiany w ścianie klatki piersiowej, zmiany w jamie brzusznej, choroby nerwowo-mięśniowe, otyłość).
Kryteria sugerujące restrykcję (6): FEV1 %FVC (VC) – prawidłowe, FVC (VC) – obniżone (<80% wartości należnej), FEV1 – obniżone (<80% wartości należnej).
Głównym kryterium pozwalającym rozpoznać restrykcję jest stwierdzenie zmniejszenia całkowitej pojemności życiowej płuc (TLC). Parametr ten może być zmierzony tylko za pomocą pletyzmografii. Stwierdzenie w spirometrii obniżenia FVC i FEV1 jedynie sugeruje restrykcję. Z tego względu spirometria nie pozwala na jednoznaczne rozpoznanie zaburzeń wentylacyjnych o typie restrykcji.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Gutowski P. et al.: Spirometria. w Lubiński W. Podstawy klinicznej fizjologii oddychania. Wydanie 1, Warszawa, Medical Tribune Polska; 2005, 21-26.
2. Zieliński J.: Badanie spirometryczne w praktyce lekarskiej. Medycyna Praktyczna, Kraków 2000.
3. Śliwiński Z., Zieliński J.: Rola badania spirometrycznego w rozpoznawaniu i leczeniu POChP. Sł. Zdrowia 2000; 46-47:15-17.
4. Siergiejko Z.: Przydatność badania spirometrycznego. w: Astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc. Med. Press, Warszawa 2001.
5. Zieliński J., Bednarek M.: Badanie spirometryczne w podstawowej opiece zdrowotnej. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc. Warszawa 2004.
6. Gutowski P. et al.: Spirometria. w Lubiński W. Interpretacja badania spirometrycznego. Wydanie 1, Warszawa, Medical Tribune Polska; 2005, 31-38.
7. Zalecenie Polskiego Towarzystwa Ftizjopneumonologicznego dotyczące wykonywania badań spirometrycznych. Pneumonol. Alergol. Pol. 2004; 72 Suppl. 2.
8. Doboszyńska A., Wrotek K.: Badania czynnościowe układu oddechowego. PZWL 1999.
9. Boros P.: Rozpoznawanie obturacji, a rozpoznawanie POChP – metoda ta sama ale, inne kryteria. Pneumonol. Alergol. Pol. 2002, 70, 7-8; 343-346.
10. Gutowski P. et al.: Spirometria. w Zielonka MT. Zaburzenia wentylacji o typie restrykcyjnym. Wydanie 1, Warszawa, Medical Tribune Polska; 2005, 51-64.
11. Serafiński J.: Badanie czynnościowe układu oddechowego w codziennej praktyce. Nowa Klinika 73; 2000, 304-309.
otrzymano: 2006-12-18
zaakceptowano do druku: 2007-03-01

Adres do korespondencji:
*Agnieszka Jasik
Klinika Medycyny Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych CMKP SPSK im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa
tel. (0-22) 628-69-50, fax (0-22) 622-79-81
e-mail: klinika.kmr@szpital-orlowskiego.pl

Postępy Nauk Medycznych 4/2007
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych