Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2002, s. 188-202
Jan Kopczyński, Paweł Goryński, Piotr Tyszko, Bogdan Wojtyniak, Zbigniew Lewandowski
Metody i wyniki oceny stanu zdrowia społeczeństwa polskiego
The assessment of health status of the Polish population
Instytut Medycyny Społecznej AM w Warszawie
Dyrektor Instytutu: dr hab. med. Piotr Tyszko
Zakład Statystyki Medycznej Państwowego Zakładu Higieny
Kierownik Zakładu: dr Paweł Goryński
Streszczenie
Stan zdrowia zbiorowego określają, wbrew intuicji, wskaźniki jego niedoboru, najlepiej – mierniki pojawiania się najważniejszych chorób (zapadalność). Sposób ten ujawnia dobry stan opanowania ostrych chorób zakaźnych w Polsce, atakże dowodzi spadku rozpowszechnienia tradycyjnie częstej gruźlicy. Gorzej kształtuje się sytuacja w zakresie nowotworów, ponieważ, mimo zapowiedzi poprawy, częstość zgonów z tych przyczyn należy do najwyższych w Europie, głównie wzwiązku ze znacznym natężeniem palenia. Również zgony z powodu chorób krążenia należą do najliczniejszych w regionie. Ocena dynamiki najważniejszych chorób przewlekłych świadczy o złym stanie wczesnej diagnostyki i leczenia, zwłaszcza braku przesiewów w kierunku nadciśnienia tętniczego i najpospolitszch nowotworów złośliwych. Osiagnięta w ostatniej dekadzie poprawa tego niekorzystnego obrazu nie znajduje odbicia w świadomości zbiorowej, bowiem częstość dobrego samopoczucia zmalała w czasie procesu transformacji, mimo ponad dwuletniego przedłużenia życia.
Summary
Community health is reflected, against expectations, by the measures of ill health, preferably – the incidence of most important diseases. By this token, the control of major infectious diseases may be regarded as effective including the incidence of tuberculosis, which had long been an endemic issue of Poland. The control of cancer poses many problems, reflected by the standardized mortality rates exceeding most European values, mainly due to large numbers of cigarettes smoked. The prevalence of cardiovascular conditions looms also high, though major atherogenic conditions are poorly represented by cause-specific death rates. The trends in the prevalence of chronic diseases are strongly suggestive of the poor prognosis in many of them stemming from the lack of screening procedures for many illnesses, like arterial hypertension, or major cancers. The recent improvement in the population health status has not been noticed by the members of the community, since the proportion of self-declared good health has in fact decreased during the transformation period.



Istota zdrowia zbiorowego
Wszystkie znane definicje zdrowia odwołują się do jego wymiaru jednostkowego. Np. według Marcina Kacprzaka jest nim nie tylko brak choroby, ale stopień przystosowania biologicznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach" (5). Przystosowanie" jest także spiritus movens zdrowia zbiorowego, ale skutki jego działania nie są tożsame z oddziaływaniem analogicznego mechanizmu w wymiarze indywidualnym. Odmienność ta wynika z hierarchicznej konstrukcji desygnatu: zawarta w obietnicy przystosowania ochrona grupowa traktuje interesy jednostkowe przedmiotowo – uznaje je za narzędzie przetrwania, a nie jego cel ostateczny. Ilustrują to np. organizowane w przeszłości kordony sanitarne", służące ratowaniu przed epidemiami zdrowia i życia części zbiorowości, kosztem odizolowania jej od reszty społeczności, wcześniej zaatakowanej przez chorobę – i pozostawionej przez tę zbiorowość własnemu losowi (1). Współcześnie obserwujemy większą harmonię między zdrowotnym interesem prywatnym a publicznym, np. aktualny postęp w zwalczaniu chorób przewlekłych, czy przedłużaniu życia wydaje się korzystny zarówno dla jednostek, jak i całego społeczeństwa. Wprawdzie wynikające stąd postarzenie się ludności przysparza społeczeństwu kosztów i trudu opieki nad rosnącą liczbą osób chorych i niesprawnych, ale powstające trudności przeniosły się przynajmniej poza sferę opieki zdrowotnej.
Chociaż jest nader oczywiste, że u podstawy zdrowia zbiorowego leży zdolność adaptacyjna populacji, to wyjąwszy wybrane przejawy odporności przeciwzakaźnej, nie potrafimy określić, lub ocenić w szerszej skali, grupowej zdolności do przeciwstawienia się innym chorobom. Dlatego zdrowie ludności mierzy się albo występowaniem jego przeciwieństw w postaci zagrożenia chorobowego, lub środowiskowego, bądź – rzadziej – ocenami rozpowszechnienia czynnników sprzyjających zdrowiu.
Mierniki zdrowia
Narzędziem pomiaru tak pojętego stanu zdrowia liczbowe mierniki występowania chorób, lub innych zjawisk zdrowotnych, będące po prostu wynikiem zliczania takich zdarzeń w populacji. W statystykach stanu zdrowia ludności mierniki te najczęściej reprezentują bezwzględne ryzyko jego utraty (będące wszelako zwykle liczbą względną, wywiedzioną z wartości populacyjnej), najchętniej – fakt pojawienia się choroby (a raczej – przybliżone prawdopodobieństwo jej zaistnienia w czasie – zapadalność). Ryzyko owo rejestruje się albo bezpośrednio (do czego wykorzystuje się zwykle obowiązkowe zgłoszenia odpowiednich grup chorób), lub – w przypadkach uzasadnionych wadami lub brakiem takich danych – robi się użytek z informacji zastępczych o tym samym charakterze (reprezentowania prawdopodobieństwa wydarzenia zdrowotnego w czasie), takich jak umieralność z jakiegoś powodu itp. Dodatkowym rodzajem mierników zdrowia są dane typu inwentarzowego", odnotowujące obecność zjawisk zdrowotnych luźniej związanych z czynnikiem czasu (z powodu braku danych o zachorowaniu i/lub informacji o czasokresie oczekiwania na jego nadejście), takich jak chorobowość szpitalna, umieralność proporcjonalna, umieralność skumulowana itp. (7).
Zapadalność na choroby zakaźne
Ocena stanu zdrowia na podstawie zapadalności sprawdza się najlepiej w przypadku śledzenia skutków zagrożeń biologicznych, czyli obecności i ewolucji występowania chorób zakaźnych w populacji. Ilustrują to koleje rozpowszechnienia klinicznie potwierdzonego AIDS w wybranych krajach Europy (ryc. 1) oparte na aktualnych danych z obowiązkowych zgłoszeń ostrych chorób zakaźnych, kumulowanych przez Biuro Europejskie Światowej Organizacji Zdrowia (4) w ramach monitoringu programu Zdrowia dla wszystkich w XXI wieku" (9). Dane te ujawniają zarówno jaskrawe różnice w częstości występowania tej choroby (w tym – znikome, w porównaniu z zachodnią Europą, jej rozpowszechnienie w Polsce), jak i jej stopniowy odwrót (na Zachodzie). Podobnych, pod względem przejrzystości przesłania, informacji dostarczają wyniki obserwacji zachorowań na krztusiec w różnych krajach Europy (łącznie z Polską), (ryc. 2), pokazujące nie tylko większe rozpowszechnienie choroby w krajach zachodnich, ale także zwrot w stronę większej zachorowalności w naszym kraju (i całej Europie Środkowo-Wschodniej). Słabą stroną przedstawianych statystyk jest niepełna zgłaszalność ostrych chorób zakaźnych przez służbę zdrowia różnych obszarów, ale jest mało prawdopodobne, aby przedstawione wyżej kontrasty mogły wyniknąć wyłącznie z braku rzetelności przekazów lekarskich z krajów Europy Środkowo-Wschodniej w porównaniu z zachodnimi. Naszą niską zapadalność na obie choroby można uzasadniać bądź zachowawczością obyczajową, chroniącą przed epidemią AIDS, bądź silniejszą na Zachodzie opozycją przeciwko stosowaniu (uważanej za niezbyt bezpieczną) szczepionki z zabitych pałeczek krztuśca. Statystyki zapadalności na choroby zakaźne uwiarygadnia obraz ewolucji zapadalności na gruźlicę (ryc. 3), zdradzający nasze wciąż niekorzystne (choć ostatnio dość szybko poprawiające się) położenie w stosunku do krajów Zachodu.
Ryc. 1. Klinicznie stwierdzona zapadalność na AIDS w Polsce na tle wybranych krajów Europy. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000).
Ryc. 2. Zapadalność na krztusiec w Polsce, 1974-1998, na tle subregionów europejskich. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000).
Ryc. 3. Zapadalność na gruźlicę ogółem w Polsce, 1974-1998, na tle subregionów europejskich. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000).
Ocena rozpowszechnienia chorób przewlekłych
Opis sytuacji zdrowotnej oparty na zapadalności natrafia jednak na trudności w przypadku śledzenia losów chorób przewlekłych o złożonej, wieloczynnikowej etiologii, które obecnie przeważają liczebnie, i stwarzają największe problemy zdrowotne w większości rejonów świata. Niejednoznaczność takich danych ilustrują trzy kolejne ryciny (4-6), dotyczące różnych aspektów rozpowszechnienia nowotworów złośliwych w Polsce i subregionach europejskich. Ujawniają one wyższą zapadalność i chorobowość szpitalną na zachodzie niż w centrum i na wschodzie Europy, ale niższą, w stosunku do nas i naszych sąsiadów, umieralność standaryzowaną z tych powodów. Na rzetelność porównań zapadalności między Wschodem a Zachodem może, w tym wypadku, rzutować niedorejestrowanie świeżych przypadków nowotworów w naszym regionie Europy. Ponieważ jednak uwidoczniona na rycinie 6 znaczna różnica w umieralności na raka między wschodem a zachodem Europy jest jedynie hipotetyczna (taką by była, gdyby populacje obu części kontynentu starzały się w jednakowym tempie), a różnica w zapadalności z ryciny 4 – rzeczywista (ryzyko zachorowania w starszych populacjach Zachodu jest wciąż wyższe niż w krajach o znacznym do niedawna przyroście naturalnym, takich jak Polska), to wyższa zapadalność, przy zapewne podobnej umieralności rzeczywistej z powodu nowotworów złośliwych, mogłaby się jeszcze tłumaczyć lepszą wykrywalnością i większą skutecznością zwalczania nowotworów w świecie zachodnim (awyższa częstość hospitalizacji z ryciny 5 – łatwiejszym dostępem do hospicjów rakowych w krajach zachodu kontynentu). Jednak w kompetentnej opinii przeważa nieufność do statystyk zapadalności na nowotwory złośliwe – i oceny oraz prognozy rozwoju sytuacji w zakresie występowania raka (iinnych chorób przewlekłych, zwłaszcza takich, dla których statystyki oficjalne nie dysponują żadnymi gotowymi ocenami zapadalności) opierają się głównie na statystykach zgonów według przyczyn.
Ryc. 4. Zapadalność na nowotwory złośliwe w Polsce na tle subregionów europejskich, 1980-1996/9. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ryc. 5. Przyjęcia do szpitala z powodu nowotworów złośliwych w Polsce, 1980-1996, na tle subregionów europejskich (bez Europy Środkowo-Wschodniej). (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000).
Ryc. 6. Umieralność z powodu nowotworów złośliwych w Polsce na tle subregionów europejskich, 1970-1996/8. Współczynniki standaryzowane na 100 000 ludności. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000).
Wysoka umieralność z powodu nowotworów złośliwych w Polsce tłumaczy się, w części, znacznym względem innych subregionów europejskich rozpowszechnieniem raka płuca (ryc. 7). Także spadek, wysokiej u nas, umieralności na raka szyjki macicy opóźnia się we wzrastającym stopniu w stosunku do krajów najlepiej w Europie radzących sobie ze zwalczaniem tej choroby (ryc. 8). Znaczny jest zwłaszcza rozbrat opisywanych tendencji w Polsce oraz Danii, kraju niegdyś wyróżniającym się znaczną liczbą zgonów z tej przyczyny, który pokazaną na rycinie 8 wydatną poprawę zawdzięcza zapewne wydajnej akcji przesiewu i wczesnego leczenia raka szyjki macicy. Komponentą umieralności nowotworowej o wzrastającym znaczeniu jest ponadto rak sutka, wykazujący w Polsce, mimo niskiej pozycji wyjściowej, stałą tendencję do wzrostu (ryc. 9).
Ryc. 7. Umieralność z powodu raka tchawicy, oskrzela i płuca w Polsce w porównaniu z subregionami europejskimi, dane zlat 1970-1996-9. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ryc. 8. Umieralność z powodu raka szyjki macicy w Polsce na tle krajów europejskich mających niską częstość zgonów ztego powodu, 1970-1996/7. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ryc. 9. Umieralność z powodu raka sutka w Polsce na tle subregionów europejskich, 1970/81-1996/99. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Umieralność z powodu chorób układu krążenia zmieniła w Polsce, na początku lat 1990., kierunek ewolucji z rosnącego na malejący (ryc. 10). Niedoszacowanie częstości głównych składowych umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych: choroby niedokrwiennej serca i choroby naczyniowej mózgu, utrudnia wyważenie wielkości ich udziału w opisanej zmianie. Analiza wiarygodniejszej od ocen całościowych umieralności przedwczesnej (do 64. roku życia), (ryc. 11) wyraźnie wykazuje dwufazową ewolucję (wzrost, później spadek) względnej liczby zgonów z powodu choroby niedokrwiennej w Polsce na tle krajów zachodnich wyróżniających się rzadkim występowaniem tej choroby. Spadek przedwczesnej umieralności z powodu choroby naczyniowej mózgu zaznacza się w kraju słabiej (ryc.12), co może być skutkiem braku zorganizowanej, w skali społecznej, akcji wczesnego wykrywania nadciśnienia tętniczego.
Ryc. 10. Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Polsce na tle subregionów europejskich, 1970/80-1996/9. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ryc. 11. Przedwczesna umieralność (0-64) z powodu choroby niedokrwiennej serca w Polsce na tle krajów europejskich mających niską częstość zgonów z tego powodu, 1970-1996/7. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ryc. 12. Przedwczesna umieralność (0-64 lata) z powodu choroby naczyniowej mózgu w Polsce na tle krajów europejskich mających niską częstość zgonów z tej przyczyny, 1970-1996/8. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Umieralność występującą w grupie schorzeń układu oddechowego (ryc. 13) charakteryzuje dość powszechna tendencja spadkowa, spowodowana zapewne poprawą wyników leczenia zakażeń, spadkiem intensywności palenia papierosów, czy nawet – zmniejszeniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w regionie europejskim. W dziedzinie tej zanotowano w ostatnich latach sygnały regresu, manifestującego się m.in. wzrostem umieralności z tego powodu w Polsce po roku 1995.
Ryc. 13. Standaryzowana umieralność z powodu chorób układu oddechowego w Polsce na tle subregionów europejskich, 1970-1996/9. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Umieralność wskutek urazów i zatruć (ryc. 14) nieco wzrosła w Polsce na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza, co stanowi wynik gorszy od analogicznych tendencji w większości subregionów Europy (z wyjątkiem krajów b. ZSRR). Liczba wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym – głównej składowej tej grupy zgonów – uległa jednak w Polsce zmniejszeniu, mimo wzrostu o 50% ilości samochodów (dane pomijamy).
Ryc. 14. Zmiany w standaryzowanej umieralności z powodu urazów i zatruć w Polsce na tle subregionów europejskich, pierwsze i ostatnie dostępne dane. (ródło: Health for All Data Base, European Region. Updated: January 2001).
Ocena warunków zdrowotnych

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Brockington F.: Zdrowie świata. Wydanie II. Tłum. Z. J. Brzeziński i J. Kopczyński. PZWL, Warszawa, 1972.
2. Główny Urząd Statystyczny. Stan zdrowia ludności Polski w 1996 r. Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa, 1997.
3. Hales CN, Barker DJP, Clark PMS et al.: Brit. Med. J. 1991, 303, 1019-1022.
4. Health for All Data Base, European Region. Updated: June 2000, January 2001.
5. Kacprzak M.: Ocena stanu zdrowia ludności. Zdrowie Publiczne 1962, 75:267-83.
6. Narodowy Program Zdrowia, 1996-2005, wersja znowelizowana w 2000 roku. Warszawa, maj 2000.
7. Rothman K.J.: Modern epidemiology. Little, Brown and company, Boston/Toronto, 1986.
8. Szamotulska K, Brzeziński J.: Zapobieganie występowaniu oraz skutkom wcześniactwa i małej urodzeniowej masy ciała. W: Monitoring oczekiwanych efektów i korzyści zdrowotnych wynikających z realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 1996-2005. Raport na rok 2000. Ministerstwo Zdrowia, Państwowy Zakład Higieny. Biuro Koordynatora ds. Monitoringu NPZ, s.143-152.
9. World Health Organization. Health for all in twenty first century. A51/51.
Postępy Nauk Medycznych 4/2002
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych