© Borgis - Balneologia Polska 1/2006, s. 46-50
Czesław Koźmiński1, Bożena Michalska2
Usłonecznienie efektywne w Polsce
Effective sunshine in poland
1z Zakładu Klimatologii i Meteorologii Morskiej Uniwersytetu Szczecińskiego
Kierownik Zakładu: prof. zw. dr hab. Czesław Koźmiński
2z Katedry Meteorologii i Klimatologii Akademii Rolniczej w Szczecinie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Bożena Michalska
Streszczenie
Korzystając z dekadowych sum godzin z usłonecznieniem rzeczywistym z 46 stacji meteorologicznych IMGW, za lata 1976-2000 obliczono dla półroczy: ciepłego (IV-IX) i chłodnego (X-III) odchylenia sumy godzin ze słońcem na danej stacji od średniej wartości krajowej oraz wyznaczono metodą graficzną dla każdej stacji daty początku i końca okresów, w których średnie dzienne usłonecznienie było wyższe od przyjętej progowej wartości 4 godzin. Następnie obliczono długość trwania i sumy usłonecznienia efektywnego w tych okresach. Zmienność usłonecznienia efektywnego (> 4 godz.) i trend czasowy oceniono na przykładzie kilku wybranych stacji, rozmieszczonych w różnych regionach kraju. Przestrzenna zmienność wartości odchyleń sum godzin ze słońcem w poszczególnych stacjach od średniej krajowej w ciepłej porze roku wynosi od -90 do +90 godz., a w chłodnej od -50 do +75 godz. Wiosną zróżnicowanie przestrzenne terminów początku okresu z dziennym usłonecznieniem> 4 godz. wynosi w Polsce ponad 15 dni, a jesienią końca tego okresu – ponad 25 dni. Największe sumy usłonecznienia efektywnego (ponad 500 godz.) notuje się na Polesiu Lubelskim, a najmniejsze na Pomorzu i na południu kraju (poniżej 400 i poniżej 350 godz.). Uprzywilejowanymi obszarami dla potrzeb turystyki, rekreacji i helioterapii są centralna i wschodnia część kraju – ponad 450 godz. usłonecznienia efektywnego, a niekorzystnymi południowa część Polski – poniżej 350 godz., a zwłaszcza aglomeracja Śląska – około 300 godz. W analizowanym 25-leciu (1976-200) występuje dodatni trend sum usłonecznienia efektywnego trwającego>4 godz. dziennie.
Wstęp
Odczucie cieplne człowieka zależy nie tylko od bezwzględnych wartości jakiegoś czynnika, na przykład temperatury powietrza, lecz także od różnicy między temperaturą ciała i otoczenia. Z tych względów ustalane są przez fizjologów i biometeorologów progowe wartości danego czynnika poniżej lub powyżej których następuje wyraźna reakcja organizmu (1, 2). W odniesieniu do usłonecznienia rzeczywistego przyjmowana jest wartość co najmniej 4 godz. dziennie jako minimum warunków świetlnych (5, 6), co w przybliżeniu odpowiada rocznej sumie wynoszącej 1460 godzin notowanej na przykład w aglomeracji śląsko-krakowskiej (4). Istotną dla rekreacji i helioterapii jest informacja o efektywnej sumie godzin liczonej powyżej średniego dziennego usłonecznienia wynoszącego 4 godziny.
Celem niniejszej pracy jest ocena wielkości usłonecznienia efektywnego w Polsce z uwzględnieniem terminów początku i końca oraz sum godzin ze słońcem powyżej przyjętego progu (> 4°C).
Materiał i metody
Podstawę opracowania stanowiły dekadowe wartości usłonecznienia rzeczywistego z 46 stacji meteorologicznych IMGW zebrane z Biuletynów Agrometeorologicznych za lata 1976-2000.
W pierwszej części pracy obliczono dla półroczy: ciepłego (IV-IX) i chłodnego (X-III) odchylenia sumy godzin ze słońcem na danej stacji od średniej wartości krajowej, co pozwoliło na przestrzenne ujęcie względnego zróżnicowania tego elementu. W drugiej części pracy wyznaczono metodą graficzną dla każdej stacji daty początku i końca okresów, w których średnie dzienne usłonecznienie było wyższe od przyjętej progowej wartości 4 godzin. Następnie obliczono długość trwania i sumy usłonecznienia efektywnego w tych okresach. Wyniki obliczeń zilustrowano na 6 załączonych mapach. Dla oceny zmienności usłonecznienia efektywnego (> 4 godz.) i trendu czasowego dla kilku wybranych stacji, rozmieszczonych w różnych regionach kraju obliczono daty początku i końca okresów oraz sumy usłonecznienia efektywnego w kolejnych latach 1976-2000. Następnie stosując analizę regresji liniowej zbadano zależność między latami a wielkością sum godzin usłonecznienia efektywnego. Istotność współczynników korelacji oszacowano na poziomie a = 0,01 i a = 0,05.
Wyniki
W półroczu chłodnym (X-III) odchylenia sum godzin z usłonecznieniem rzeczywistym w danej stacji od wartości średniej krajowej wynoszącej 409 godz. przyjmują ujemne wartości w północnej części kraju – od 0 do poniżej 50 godz., zwłaszcza w wyższych partiach wzniesień Pojezierza Pomorskiego i na Pojezierzu Suwalskim (ryc. 1). W środkowej części Polski względne różnice usłonecznienia rzeczywistego przyjmują wartości dodatnie kształtując się od 0 do ponad 25 godz., a tylko w aglomeracji śląsko-krakowskiej oraz w rejonie Kalisza i Koła są ujemne, gdzie wynoszą od 0 do poniżej 20 godz. Największe dodatnie odchylenia sum godzin usłonecznienia rzeczywistego notuje się na Pogórzu Karpackim i Przedgórzu Sudeckim od 50 do 70 godzin. Tak więc, przestrzenne zróżnicowanie wartości odchyleń wynosi na terenie kraju ponad 100 godz.
Ryc. 1. Odchylenia sum godzin z usłonecznieniem rzeczywistym w danej stacji od średniej wartości w kraju w półroczu chłodnym (X-III). Lata 1976-2000.
W półroczu ciepłym (IV-IX), wielkości odchyleń sum godzin ze słońcem ulegają w porównaniu z półroczem chłodnym, odwróceniu przyjmując kierunek wzrostu z południa na północ (ryc. 2). Izarytma 0 przebiega od Ziemi Lubuskiej poprzez Wyżynę Małopolską aż po Roztocze. Na południe od tej izarytmy wartości odchylenia od średniej krajowej są ujemne i wynoszą od 30 do 90 godz. uwidaczniając również w tej porze roku niedobór godzin ze słońcem w aglomeracji śląsko-krakowskiej, spowodowany zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery i zachmurzeniem. Najlepsze warunki usłonecznienia rzeczywistego w półroczu ciepłym panują na Polesiu Lubelskim (ponad 90 godz.) oraz we wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego, na Pojezierzu Krajeńskim, a także w zachodniej i wschodniej części wybrzeża (ponad 60 godz.). Niekorzystnymi warunkami usłonecznienia w tej porze roku charakteryzują się wzniesienia Pojezierza Pomorskiego i wzniesienia środkowej części Pojezierza Mazurskiego, gdzie występują ujemne wartości odchyleń godzin ze słońcem (ryc. 2).
Ryc. 2. Odchylenia sum godzin z usłonecznieniem rzeczywistym w danej stacji od średniej wartości w kraju w półroczu ciepłym (IV-IX). Lata 1976-2000.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Błażejczyk K.: Bioklimatyczna analiza warunków pogodowych w Polsce. Zesz. IGiPZ, 1990, 8.
2. Kozłowska-Szczęsna T., i wsp.: Bioklimatologia człowieka. IGiPZ PAN, Monografie 1, Warszawa 1997.
3. Koźmiński C., Michalska B.: Prawdopodobieństwo usłonecznienia rzeczywistego w Polsce. Acta Agrophysica PAN. Lublin, 2005.
4. Koźmiński C., Michalska B.: Usłonecznienie w Polsce. AR, Uniwersytet Szczeciński, s. 110, 2005.
5. Kuczmarski M.: Usłonecznienie Polski i jego przydatność dla helioterapii. 1990 IGiPZ PAN. Dok. Geogr., z. 4.
6. Papiernik Z.: Biometeorologiczne pory roku na tle zmieniających się warunków klimatycznych. Balneologia Polska. PTBiMF 2001, Ciechocinek, T.XLIII, z. 1-2. s. 100-109.
