Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 1/2011, s. 34-41
*Sergiusz Durowicz, Ireneusz Kozicki, Wiesław Tarnowski
Techniki minimalnie inwazyjne w chirurgii tarczycy
Minimally invasive techniques in thyroid surgery
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
w Warszawie
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Wiesław Tarnowski, prof. CMKP
Streszczenie
Wstęp. Wraz z rozwojem w dziedzinach zabiegowych medycyny technik małoinwazyjnych z użyciem kamery pojawiło się zainteresowanie opracowaniem nowych metod operacyjnego leczenia chorób tarczycy. Techniki minimalnie inwazyjne można podzielić na dwie grupy: zabiegi w pełni wideoskopowe oraz zabiegi przeprowadzane jedynie ze wspomaganiem układu optycznego.
Metody. W pracy, na podstawie dostępnego światowego piśmiennictwa, omówiono wskazania, technikę operacyjną w różnych odmianach oraz wyniki leczenia pacjentów z chorobami tarczycy, przy zastosowaniu technik minimalnie inwazyjnych.
Podsumowanie. Pomimo pewnych wątpliwości wyrażanych przez niektórych autorów, wprowadzenie technik małoinwazyjnych należy zdecydowanie uznać za znaczący postęp w leczeniu chorób tarczycy. Jednak, jedynie prospektywne, randomizowane badania na dużych grupach zoperowanych pacjentów, mogą jednoznacznie wykazać korzyści wypływające z ich stosowania. Trzeba także zaznaczyć, że techniki te znajdują swoje zastosowanie w ograniczonej liczbie przypadków chorób tarczycy. Klasyczne wskazania do wykorzystania metody wideo przy chirurgicznym leczeniu chorób tarczycy – obecność pojedynczego guzka o wymiarze mniejszym niż 3 cm, w niewielkich rozmiarów gruczole, poszerzają się w miarę postępu czasu i umiejętności chirurgów. Obejmują one obecnie nawet wola wieloguzkowe, chorobę Gravesa-Basedowa oraz wybrane przypadki raka. Należy uznać, że nie ma jednej dobrej metody operacyjnego leczenia chorób tarczycy. Uważamy, że w przyszłości utrzymają się obecnie zarysowane tendencje: minimalnie inwazyjne i klasyczne zabiegi będą się wzajemnie uzupełniały.
Summary
Background. With the development in almost all surgical fields of minimally invasive video techniques, there arose the interest in developing new procedures for surgical treatment of thyroid diseases. Minimally invasive techniques can be divided into two groups: fully videoscopic and video-assisted.
Methods. In this study, basing on available literature, we reviewed the indications, surgical techniques in different variations and results of treatment of patients with thyroid diseases, using minimally invasive techniques.
Summary. Despite questions expressed by some authors, applying minimal invasive techniques should be considered as a great progress in thyroid surgery. But, larger series of patients in progressive, randomized studies are needed before deciding whether videoscopic thyroidectomy can offer important advantages. It should be also remarked that indications for minimally invasive techniques, which were classically applied in limited range of cases (solitary nodule under 30 mm in small thyroid lobe) are extending in time together witch progress in experience of surgeons. In present, multinodal goiters, Grave’s disease or even small papilloma cancers are treated with video techniques with good results. Concluding, it seems that one good treatment technique for all patients undergoing thyroid surgery doesn’t exist. We believe that minimally invasive and classical procedures remain complementary in the future.



Wraz z rozwojem w prawie wszystkich dziedzinach zabiegowych medycyny technik małoinwazyjnych z zastosowaniem wizualizacji na ekranie, także wśród chirurgów endokrynologicznych pojawiło się zainteresowanie opracowaniem nowych metod operacyjnego leczenia chorób tarczycy. Głównymi celami szukania innowacji miały być przede wszystkim osiągnięcie lepszego efektu kosmetycznego i zmniejszenie bólu pooperacyjnego w porównaniu z operacjami klasycznymi (KT – klasyczna thyroidectomia).
Pierwsze doniesienie o wykonaniu zabiegu usunięcia płata tarczycy z powodu 4-mm guzka z zastosowaniem techniki wideoskopowej pojawiło się w 1997 roku (1). Hüscher i wsp. wykonali wtedy zabieg z przedniego dostępu na szyi, użyli trzy trokary laparoskopowe, układ optyczny z kamerą skierowaną pod kątem 30o, przestrzeń roboczą wytworzyli insuflując dwutlenek węgla. Do zaopatrzenia naczyń zastosowali klipsy.
Chirurgia wideoskopowa tarczycy nieustannie się rozwija. Podejmowane są próby wykonywania małoinwazyjnych zabiegów z zastosowaniem różnych dostępów i różnych wariantów technicznych. Z drugiej strony, istnieje jednak grupa chirurgów endokrynologicznych twierdzących, iż wobec wysokiego standardu operacji klasycznych (krótki czas zabiegu i pobytu w szpitalu, duże bezpieczeństwo, często bardzo dobry efekt kosmetyczny) nie warto inwestować w opracowywanie nowych sposobów operowania (2). Sceptycyzm, z jakim techniki te spotykają się ze strony niektórych doświadczonych w leczeniu tarczycy chirurgów endokrynologicznych, może wynikać z przekonania, iż operacje minimalnie inwazyjne wymagają znaczącego okresu nauki. Potrzebne jest także wyspecjalizowane, drogie oprzyrządowanie. Rzeczywiście jednym z głównych ograniczeń tych technik jest ich złożoność i w konsekwencji czas trwania. Chirurg musi brać pod uwagę, że szczególnie na początku zabiegi te będą znacznie dłuższe niż wykonywane standardowo. Jednak w miarę nabierania doświadczenia minimalnie inwazyjne techniki mogą rywalizować z operacjami klasycznymi. Papavramidis i wsp. udowodnili swoją dobrze przeprowadzoną i udokumentowaną pracą (3), iż chirurdzy posiadający doświadczenie w KT i jednocześnie w operacjach laparoskopowych mają krótką krzywą uczenia się zabiegów minimalnie inwazyjnych wykonywanych na gruczole tarczowym.
Ogólnie, techniki minimalnie inwazyjne można podzielić na dwie grupy: zabiegi w pełni wideoskopowe (WT – wideoskopowa thyroidectomia) oraz zabiegi przeprowadzane jedynie ze wspomaganiem układu optycznego (MIVAT – minimally invasive video-assisted thyroidectomy). W trakcie wykonywania WT operuje się typowymi narzędziami umieszczonymi w trokarach, obraz uzyskuje się przy pomocy kamery, a przestrzeń roboczą przeważnie wytwarza się przy zastosowaniu insuflacji gazu. W trakcie wykonywania MIVAT sposób operowania jest podobny jak w klasycznych operacjach otwartych. Różnica polega na długości cięcia skórnego, wizualizacji pola operacyjnego przy pomocy układu optycznego, użyciu odpowiednio przystosowanych narzędzi. Przestrzeń robocza wytwarzana jest w tym przypadku poprzez retrakcję powłok niewielkimi hakami.
Należałoby zastanowić się nad zasadnością popularnie stosowanego terminu „operacja minimalnie inwazyjna” w stosunku do zabiegów wykonywanych na gruczole tarczowym. W swoim przewodnim artykule, umieszczonym w „British Journal of Surgery”, Henry sugeruje, że kryterium minimalnej inwazyjności to nie tylko długość cięcia skórnego, ale przede wszystkim rozległość urazu zadanego poprzez preparowanie tkanek położonych głębiej (4). Jako że długość cięcia skórnego przy konwencjonalnej operacji wynosi 4-6 cm, trudno uznać za minimalnie inwazyjną operację, przy której cięcie skórne będzie dłuższe niż 3 cm. Co więcej zabiegi z zastosowaniem cięć skórnych poza szyją (np. pacha, sutek, potylica) też trudno uważać za minimalnie inwazyjne, gdyż obejmują większy obszar preparowania tkanek, a tym samym powodują większy uraz niż operacje klasyczne. Formalnie zabiegi tego rodzaju powinny być uważane jedynie za „kosmetyczne”, niepozostawiające blizny na szyi. Zatem, w przypadku zabiegów wykonywanych na gruczole tarczowym, mamy do czynienia z paradoksem – im bardziej kosmetyczna w swoim zamyśle jest operacja, tym tak naprawdę bardziej jest inwazyjna. W przypadku zabiegów MIVAT rzeczywiście mamy do czynienia z minimalizacją urazu operacyjnego. W niniejszej pracy, pomimo pewnego braku ścisłości, w stosunku do technik wideo stosowanych przy operacjach tarczycy będziemy używać terminu „technika minimalnie inwazyjna”. Nazewnictwo takie jest potocznie używane przez większość autorów.
Od lat pojawiają się prace i toczona jest dyskusja nad wykazaniem znaczącej wyższości zabiegów minimalnie inwazyjnych tarczycy nad klasycznymi. Szereg badań opartych jest jedynie na przedstawieniu swojego dorobku operacyjnego i porównaniu tych dwóch metod. Przy zastosowaniu technik minimalnie inwazyjnych częstość powikłań śród- i pooperacyjnych jest podobna jak przy zabiegach otwartych. W badaniach na większych grupach pacjentów, ale nie randomizowanych, częstość przejściowego porażenia nerwu krtaniowego dolnego wynosiła dla MIVAT 2,1%, a definitywnego porażenia 0,3%; przejściowa niedoczynność przytarczyc to 2,67%, a nieodwracalna 0,6% (5). Czas pobytu w szpitalu po minimalnie inwazyjnych procedurach jest także podobny jak po KT. Do wymiernych korzyści zabiegów z zastosowaniem układu optycznego należy zaliczyć lepszy efekt kosmetyczny.
Przy stosowaniu technik WT dolegliwości bólowe w pierwszej dobie pooperacyjnej mogą być większe niż przy zabiegach KT. Dzieje się tak z powodu konieczności rozległego rozpreparowania tkanek w celu dotarcia narzędziami od miejsca cięcia na skórze do miejsca prowadzenia zabiegu. Natomiast na temat dolegliwości bólowych po zabiegach MIVAT nie ma zgodnych opinii. Miccoli i wsp. w swojej prospektywnej randomizowanej pracy stwierdzili, że wybór procedury MIVAT w porównaniu z KT pozwala znamiennie zmniejszyć dolegliwości bólowe pacjentów w przebiegu pooperacyjnym (6). Ostatnio ukazały się wyniki kolejnej pracy tego samego zespołu, w której autorzy badają zagadnienie bólu pooperacyjnego (7). Badanie przeprowadzone było na 49 pacjentach, podzielonych losowo według typu przeprowadzonego zabiegu (MIVAT i KT) na dwie grupy. W różnych odstępach czasowych badano subiektywne odczuwanie bólu pacjentów według VAS (visual analogue scale) oraz poziom panelu cytokin w surowicy. Różnice statystyczne znaleziono jedynie bezpośrednio po zabiegu operacyjnym. Stwierdzono wtedy znamiennie wyższe odczuwanie bólu oraz znamiennie niższy poziom w surowicy silnie przeciwzapalnie działającego czynnika TGFβ, u pacjentów po KT w porównaniu z pacjentami po MIVAT. Przed zabiegiem operacyjnym i w drugiej dobie pooperacyjnej znamiennych różnic między badanymi parametrami w obu grupach nie stwierdzano. Według autorów jest to wymierny dowód na to, iż odczuwanie bólu po MIVAT jest niższe niż po KT. Według naszej opinii należy zauważyć jednak iż, zmiany w profilu TGFβ po zabiegu mogą być jedynie wyrazem odpowiedzi układu immunologicznego na rozległość urazu, to za mało natomiast aby twierdzić, że jest to dowód na zwiększone odczuwanie bólu.
Efekt mniejszego natężenia dolegliwości bólowych po MIVAT w porównaniu z KT stwierdzili także w swych publikacjach autorzy z innych włoskich ośrodków (8, 9). W swojej publikacji z bieżącego roku odmienne wyniki przedstawili autorzy z Centrum Chirurgii Minimalnie-Inwazyjnej Klinicznego Szpitala w Essen, Niemcy (10). Badania przeprowadzone były na grupie 169 pacjentów podzielonych na dwie grupy MIVAT i KT. Oceniano odczuwanie bólu przy pomocy skali VAS w 8, 24, 36, i 48 godzinie po wykonaniu zabiegu. Badano także zapotrzebowanie pacjentów na leki przeciwbólowe. Nie znaleziono statystycznych różnic między obiema badanymi grupami. Autorzy wysnuwają z pracy wniosek, iż długość cięcia skórnego nie wpływa na odczuwanie bólu u pacjentów operowanych na tarczycę. Wyżej opisane rozbieżności potwierdzają opinie na temat niedoskonałości badań z zastosowaniem VAS. Najwyraźniej różnice między badanymi grupami nie były jednak zbyt duże. Innym czynnikiem mogącym mieć wpływ na rozbieżności w wynikach badań może być także różny stopień traumatyczności w wykonywaniu podobnie nazywanych procedur zabiegowych w różnych ośrodkach.
WSKAZANIA DO LECZENIA CHORÓB TARCZYCY ZABIEGAMI MINIMALNIE INWAZYJNYMI
Wraz z rozpowszechnieniem diagnostycznych punkcji cienkoigłowych pod kontrolą USG zwiększyła się liczba wykrywanych małych guzków tarczycy o wątpliwej histopatologii. Dotyczy to przede wszystkim młodych kobiet, którym zależy na dobrym efekcie kosmetycznym.
Ocenia się, że techniki wideo mogą być wskazane u 5-12% pacjentów wymagających operacji z powodu choroby tarczycy (11).
Klasycznie, przez długi czas, wskazaniem do wykorzystania metody wideo przy chirurgicznym leczeniu chorób tarczycy była obecność pojedynczego guzka o wymiarze mniejszym niż 3 cm, w niewielkich rozmiarów gruczole. Typowe zmiany poddawane leczeniu tą metodą to guzki pęcherzykowe o niepewnej histopatologii lub pojedyncze guzki toksyczne. Podstawowymi przeciwwskazaniami do próby leczenia metodą minimalnie inwazyjną były: uprzednie zabiegi operacyjne lub radioterapia zastosowana w tej okolicy i zapalenie gruczołu tarczowego. Przeciwwskazaniem była także objętość płata tarczycy większa niż 20 ml. Obecnie, granica wielkości operowanego gruczołu poszerza się. Dotyczy to bardziej zabiegów MIVAT niż WT. Inne wskazania do zabiegów wideo poszerzyły się i obejmują także małe wola wieloguzkowe, chorobę Gravesa-Basedowa (12) oraz (szczególnie MIVAT) raka brodawkowatego o małym ryzyku.
W przypadku rozpoznanego raka brodawkowego tarczycy toczy się dyskusja – nie ma jednoznacznej zgody na wykonywanie zabiegów w technice WT. Natomiast, razem z małymi zmianami guzkowymi, rak brodawkowaty, z reguły wykrywany w niepowiększonej tarczycy, będzie idealnym wskazaniem do zabiegu MIVAT. Szczególnie, że choroba ta dotyczy przeważnie młodych kobiet, którym szczególnie zależy na efekcie kosmetycznym. W materiale kliniki w Pizzie 30% operacji MIVAT wykonywana jest z powodu raka brodawkowatego. Jest to drugie co do częstości wskazanie do MIVAT po małych zmianach guzkowych, które stanowią 32% operowanych (13). Należy podkreślić, że jeżeli w trakcie zabiegu minimalnie inwazyjnego operator stwierdzi obecność cech inwazyjności miejscowej raka lub jeżeli będzie miał podejrzenie obecności przerzutów w węzłach chłonnych, obowiązuje zasada wykonania natychmiastowej konwersji do zabiegu klasycznego.
Należy także podkreślić, że innego typu zmiany nowotworowe tarczycy niż zdecydowanie najlepiej rokujący rak brodawkowaty, są przeciwwskazaniem do zabiegów minimalnie inwazyjnych. Natomiast, zabiegi MIVAT wykonywane są z powodzeniem w przypadku wskazania do całkowitego wycięcia gruczołu tarczowego jako profilaktyki rozwoju raka rdzeniastego u pacjentów z zespołem typu 2A wielogruczołowej neoplazji endokrynnej (MEN-2A). Dwa czynniki przesądzają o tym, że grupa pacjentów ze stwierdzoną mutacją genu RET jest idealna do wykonania MIVAT: gruczoł tarczowy jest niewielkich rozmiarów, a młodym osobom zależy na efekcie kosmetycznym. Według wyników badań, totalna thyroidectomia wykonana u młodych, bezobjawowych ludzi, nosicieli mutacji genu RET charakterystycznej dla tego zespołu, jest najlepszym sposobem zapobiegania nowotworowi tarczycy. Rak rdzeniasty tarczycy jest najczęstszą przyczyną śmierci pacjentów z MEN-2A (14).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Hüscher CS, Chiodini S, Napolitano C et al.: Endoscopicright thyroid lobectomy. Surg Endosc 1997; 11: 877.
2. Brunaud L, Zarnegar R, Wada N et al.: Incision length for standard thyroidectomy and parathyroidectomy: when is it minimally invasive? Arch Surg 2003; 138: 1140-3.
3. Papavramidis TS, Michalopoulos N, Pliakos J et al.: Minimally invasive video-assisted total thyroidectomy: An easy to learn technique for skillful surgeons. Head & Neck 2010; 32: 1370-6.
4. Henry JF: Minimally invasive surgery of the thyroid and parathyroid glands. Br J Surg 2006; 93: 1-2.
5. Miccoli P, Bellantone R, Mourad M et al.: Minimally invasive video-assisted thyroidectomy: multi-institutional experience. World J Surg 2002; 26: 972-5.
6. Miccoli P, Berti P, Raffaelli M et al.: Comparison between minimally invasive video-assisted thyroidectomy and conventional thyroidectomy: a prospective randomized study. Surgery 2001; 130: 1039-43.
7. Miccoli P, Rago R, Massi M et al.: Standard versus video-assisted thyroidectomy: objective postoperative pain evaluation. Surg Endosc 2010; 24: 2415-17.
8. Bellantone R, Lombardi CP, Bossola M et al.: Video-assisted vs Conventional thyroid lobectomy. Arch Surg 2002; 137: 301-4.
9. Del Rio P, Berti M, Sommaruga L et al.: Pain after minimally invasive videoassisted and after minimally invasive open thyroidectomy-results of a prospective outcome study. Langenbecks Arch Surg 2008; 393: 271-3.
10. Alesina PF, Rolfs T, Rühland K et al.: Evaluation of postoperative pain after minimally invasive video-assisted and conventional thyroidectomy: results of a prospective study. Langenbecks Arch Surg 2010; 395: 845-9.
11. Slotema ETh, Sebag F, Henry JF: What is the Evidence for Endoscopic Thyroidectomy in the Management of Benign Thyroid Disease? World J Surg 2008; 32: 1325-32.
12. Maeda S, Uga T, Hayashida N et al.: Video-assisted subtotal or near-total thyroidectomy for Graves’ disease. Br J Surg 2006; 93: 61-66.
13. Miccoli P, Materazzi G, Berti P: Minimally invasive thyroidectomy in the treatment of well differentiated thyroid cancers: indications and limits. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg 2010; 18: 114-8.
14. Wells SA, Chi DD, Toshima K et al.: Predictive DNA testing and prophylactic thyroidectomy in patients at risk for multiple endocrine neoplasia type 2A. Ann Surg 1994; 220: 237-50.
15. Miccoli P, Elisei R, Materazzi G et al.: Minimally Invasive Video Assisted Thyroidectomy for Papillary Carcinoma: a prospective study about its completeness. Surgery 2002; 132: 1070-4.
16. Miccoli P, Pinchera A, Materazzi G et al.: Surgical treatment of low- and intermediate-risk papillary thyroid cancer with minimally invasive videoassisted thyroidectomy. J Clin Endocrinol Metab 2009; 94: 1618-22.
17. Lombardi CP, Raffaelli M, de Crea C et al.: Report on 8 years of experience with video-assisted thyroidectomy for papillary thyroid carcinoma. Surgery 2007; 142: 944-51.
18. Yeung GH: Endoscopic thyroid surgery today: a diversity of surgical strategies. Thyroid 2002; 12: 703-6.
19. Gagner M, Inabnet BW III, Biertho L: Endoscopic thyroidectomy for solitary nodules. Ann Chir 2003; 128: 696-701.
20. Cougard P, Osmak L, Esquis P et al.: Endoscopic thyroidectomy. A preliminary report including 40 patients. Ann Chir 2005; 130: 81-5.
21. Henry JF, Sebag F: Lateral endoscopic approach for thyroid and parathyroid surgery. Ann Chir 2006; 131: 51-6.
22. Palazzo FF, Sebag F, Henry JF: Endocrine surgical technique: endoscopic thyroidectomy via the lateral approach. Surg Endosc 2006; 20: 339-42.
23. Inabnet WB III, Jacob BP, Gagner M: Minimally invasive endoscopic thyroidectomy by a cervical approach. Surg Endosc 2003; 17: 1808-11.
24. Shimizu K, Tanaka S: Asian perspective on endoscopic thyroidectomy – a review of 193 cases. Asian J Surg 2003; 26: 92-100.
25. Park YL, Han WK, Bae WG: 100 cases of endoscopic thyroidectomy: breast approach. Surg Laparosc Endosc Percutan Tech 2003; 13: 20-5.
26. Kitano H, Fujimura M, Kinoshita T et al.: Endoscopic thyroid resection using cutaneous elevation in lieu of insufflation. Surg Endosc 2002; 16: 88-91.
27. Ikeda Y, Takami H, Niimi M et al.: Endoscopic thyroidectomy and parathyroidectomy by the axillary approach. A preliminary report. Surg Endosc 2002; 16: 92-5.
28. Duncan TD, Rashid Q, Speights F et al.: Endoscopic transaxillary approach to the thyroid gland: our early experience. Surg Endosc 2007; 21: 2166-71.
29. Lewis CM, Chung WY, Holsinger FC: Feasibility and surgical approach of transaxillary robotic thyroidectomy without CO2 insufflation. Head Neck 2010; 32: 121-6.
30. Berber E, Heiden K, Akyildiz H et al.: Robotic transaxillary thyroidectomy: report of 2 cases and description of the technique. Surg Laparosc Endosc Percut Tech 2010; 20: e60-3.
31. Schardey HM, Schopf S, Kammal M et al.: Invisible scar endoscopic thyroidectomy by the dorsal approach: experimental development of a new technique with human cadavers and preliminary clinical results. Surg Endosc 2008; 22: 813-20.
32. Benhidjeb T, Wilhelm T, Harlaar J et al.: Natural orifice surgery on thyroid gland: totally transoral video-assisted thyroidectomy (TOVAT): report of first experimental results of a new surgical method. Surg Endosc 2009; 23: 1119-20.
33. Wilhelm T, Metzig A: Endoscopic minimally invasive thyroidectomy: first clinical experience. Surg Endosc 2010; 24: 1757-8.
34. Miccoli P, Berti P, Conte M et al.: Minimally invasive surgery for thyroid small nodules: preliminary report. J Endocrinol Invest 1999; 22: 849-51.
35. Miccoli P, Materazzi G: Minimally invasive, video-assisted thyroidectomy (MIVAT). Surg Clin N Am 2004; 84: 735-41.
36. Miccoli P, Minuto N, Ugolini C et al.: Minimally invasive video-assisted thyroidectomy for benign thyroid disease: an evidence-based review. World J Surg 2008; 32: 1333-40.
37. Bellantone R, Lombardi CP, Raffaelli M et al.: Minimally invasive, totally gasless video-assisted thyroid lobectomy. Am J Surg 1999; 177: 342-3.
38. Lombardi CP, Raffaelli M, de Crea C et al.: Video-assisted thyroidectomy: lessons learned after more than one decade. Acta Otorhinolaryngol Ital 2009; 29: 317-20.
39. Miccoli P, Berti P, Raffaelli M et al.: Impact of Harmonic Scalpel on operative time during video-assisted thyroidectomy. Surg Endosc 2002; 16: 663-6.
40. Barczyński M, Konturek A, Cichoń S: Minimally invasive video-assisted thyreoidectomy (MIVAT) with and without use of harmonic scalpel – a randomized study. Langenbecks Arch Surg 2008; 393: 647-54.
41. Jiang H, Shen H, Jiang D: Evaluating the safety of the Harmonic Scalpel around the recurrent laryngeal nerve. ANZ J Surg 2010; DOI: 10.1111/j.1445-2197.2010.05436.x.
42. Lombardi C, Raffaeli M, Modesti C et al.: Video-assisted thyroidectomy under local anesthesia. Am J Surg 2004; 187: 515-8.
43. Terris J, Bonnett A, Gourin G, Chin E: Minimally invasive thyroidectomy using the Sofferman technique. Laryngoscope 2005; 115: 1104-8.
44. Terris DJ, Seybt MW, Elchoufi M, Chin E: Cosmetic thyroid surgery: defining the essential principles. Laryngoscope 2007; 117: 1168-72.
otrzymano: 2010-11-29
zaakceptowano do druku: 2010-12-29

Adres do korespondencji:
*Sergiusz Durowicz
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego CMKP Szpital im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa
tel.: (22) 621-71-73, fax: (22) 622-78-33
e-mail: sdurowicz@wp.pl

Postępy Nauk Medycznych 1/2011
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych