© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2010, s. 229-235
*Bogdan Kędzia1, Zygmunt Kostrzewski2
Znaczenie ziołomiodów w lecznictwie
The role of herbal honeys in therapy
1Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
2Bartpol s.c. w Poznaniu
Summary
Herbal honeys are produced by bees from sugar base enriched with extracts or juices obtained from medicinal plants. The herbal honeys show a different chemical composition in regard to natural honeys. They show a slighty higher contents of sucrose, significantly higher contents of bioelements also the presence of biologiaclly active substances typical for medicinal plants added to sugar medium. The biological activity and therapeutic effectiveness of herbal honeys is higher in comparison with natural honeys. To herbal honeys investigated in hospital condition belong stinging nettle honey (used by convalescents after viral hepatitis B and after malabsorption by children), pine honey (for treatment of infection of upper respiratory tract), chamomile honey (used in case of disturbances of peristalsis), hawthorn honey (used by patients after gallbladder removal), aloe honey (used as a laxative) and broccoli honey (used for prophylaxis of cancer).
Wytwarzanie ziołomiodów
Wytwarzanie ziołomiodów znacznie różni się od wytwarzania miodu. Miód bowiem jest wytwarzany przez pszczoły z zebranego przez nie nektaru roślin lub spadzi. Natomiast ziołomiód powstaje z przygotowanej przez człowieka pożywki cukrowej, z dodatkiem odpowiednio przygotowanego materiału roślinnego, którą skarmia się pszczoły.
Znamy kilka sposobów przygotowywania pożywki ziołowej dla pszczół. Jedna z nich polega na wprowadzeniu materiału roślinnego (wyciągu lub soku ze świeżych roślin) do roztworu miodu naturalnego. Pozostałe metody opierają się na dodawaniu do roztworu cukru buraczanego wyciągów wodnych lub etanolowych z wysuszonych surowców zielarskich, naparów lub odwarów otrzymanych z wysuszonych i świeżych surowców zielarskich, a także soku wyciśniętego ze świeżych roślin leczniczych.
Końcowe stężenie cukru w przygotowanych do podkarmiania pszczół pożywkach ziołowych wynosi zazwyczaj 66%, ponieważ taka koncentracja cukru w pożywce zabezpiecza ją przed rozwojem drobnoustrojów (przed procesem fermentacji). Stężenie wyciągów, naparów lub odwarów w pożywce ziołowej waha się od 3 do 5%, natomiast zawartość soku ze świeżych roślin wynosi zwykle 12%. Dokładne dane stanowią jednak tajemnice technologiczne producentów. Na 1 kg pszczół powinno się podawać od 1,5 do 2 l pożywki ziołowej, co zabezpiecza wypełnienie ziołomiodem od 50 do 70% powierzchni plastrów pszczelich, po czym ziołomiód pobiera się z ula po okresie 5-6 dni.
Po pobraniu pożywki ziołowej z podkarmiaczki, pszczoły traktują ją podobnie jak nektar lub spadź, tj. wprowadzają do wola miodowego, dodają pochodzącą z gruczołów ślinowych inwertazę, która powoduje hydrolizę cukru (sacharozy) do glukozy i fruktozy oraz inne enzymy, a następnie składają w komórkach plastra. Po zagęszczeniu i zamknięciu wieczkiem woskowym, ziołomiód gotowy jest do wybrania z ula.
Przy opracowywaniu powyższego tekstu korzystano z publikacji Kalinowskiego (1), Regionalnego Zrzeszenia Pszczelarzy „Apipol” (2), Tombachera (3) oraz Czaplickiego (4, 5).
Skład chemiczny
Podstawowy skład chemiczny ziołomiodów i miodów naturalnych (nektarowych i spadziowych) jest identyczny. Dotyczy to zawartości wody, węglowodanów, kwasów, związków azotowych i enzymów (4). Jako przykład mogą służyć wyniki badań składu chemicznego ziołomiodu brokułowego (6), w porównaniu do wymagań normatywnych dla miodów naturalnych (7) (tab. 1). Warto zwrócić uwagę na sacharozę. Jej zawartość w świeżo odwirowanych ziołomiodach może dochodzić nawet do 18%, jednak po 5-6 tygodniach składowania obniża się ona do 2-5 % na skutek działania obecnej w tym produkcie inwertazy (8).
Tabela 1. Porównanie podstawowego składu chemicznego ziołomiodu brokułowego z wymaganiami normatywnymi dla miodów naturalnych (6 i 7).
| Składniki produktu |
Zawartość składników |
| ziołomiód brokułowy |
miody naturalne |
Woda (%)
Glukoza i fruktoza (%)
Sacharoza (%) | 18,1
65,0
3,5 | < 20,0
> 60,0
< 5,0 |
Jedną z grup składników, które wyraźnie odróżniają ziołomiody od miodów naturalnych, są biopierwiastki. Zawartość makro- i mikroelementów w ziołomiodach jest wielokrotnie wyższa niż w miodach naturalnych (8). Dla przykładu zawartość wapnia i magnezu w ziołomiodach była ok. 12 razy wyższa, a miedzi, cynku, żelaza, manganu i niklu ok. 10 razy wyższa niż w miodach naturalnych (tab. 2).
Tabela 2. Zawartość biopierwiastków w ziołomiodach i miodach naturalnych (8).
| Biopierwiastki |
Zawartość (mg/kg) |
| ziołomiody |
miody naturalne |
Makroelementy
Wapń i magnez | 111,3 |
9,6 |
Mikroelementy
Miedź, cynk, żelazo, mangan i nikiel | 11,6 |
1,2 |
Charakterystyczną cechą ziołomiodów jest obecność głównych substancji biologicznie aktywnych występujących w surowcach roślinnych użytych do wzbogacania pożywki cukrowej dla pszczół. Potwierdzają to badania Lutomskiego i Ostrowskiej (9) oraz Świderskiego i wsp. (10). W pierwszym przypadku na obecność substancji pochodzenia roślinnego badano ziołomiód, który w pożywce cukrowej zawierał wyciąg z kwiatów, liści i owoców głogu, kwiatostanów konwalii, ziela miłka wiosennego i ziela stroiczki. W drugim przypadku badaniom na obecność charakterystycznego związku poddano ziołomiód pozyskany z pożywki cukrowej wzbogaconej wyciągiem z brokułów. Wyniki badań przedstawione w tabeli 3 wskazują, że w obu przypadkach substancje biologicznie aktywne obecne w wyciągach użytych do skarmiania pszczół znalazły się w wytworzonych przez pszczoły ziołomiodach. I tak charakterystyczne dla kwiatów, liści i owoców głogu flawonoidy (witeksyna, 4-ramnozyd witeksyny, 4-rutynozyd i kwercetyna) były obecne w ziołomiodzie sporządzonym z pożywki cukrowej zawierającej wyciąg z tej rośliny. Podobnie w ziołomiodzie wykryto konwalatoksynę charakterystyczną dla wyciągu z kwiatostanów konwalii, cynarynę – dla wyciągu z miłka wiosennego, lobelinę – dla wyciągu z ziela stroiczki i sulforafan charakterystyczny dla wyciągu z ziela brokułów.
Tabela 3. Substancje biologicznie aktywne pochodzenia roślinnego obecne w ziołomiodach (9 i 10).
| Wyciągi z surowców roślinnych dodawane do pożywki cukrowej |
Substancje biologiczne aktywne obecne w ziołomiodach |
Kwiaty, liście i owoce głogu
Kwiatostany konwalii
Ziele miłka wiosennego
Ziele stroiczki
Ziele brokułów | witeksyna, 4-ramnozyd witeksyny, 4-rutynozyd, kwercetyna
konwalatoksyna
cymaryna
lobelina
sulforafan |
Właściwości biologiczne
Właściwości biologiczne ziołomiodów są bardziej wyraźnie zaznaczone w porównaniu do miodów. Wynika to z obecności w ziołomiodach większej zawartości substancji biologicznie aktywnych pochodzenia roślinnego. Dowodem na to może być wyższa aktywność antybiotyczna ziołomiodów w porównaniu do miodów naturalnych.
Badania Doleżalowej (11) wskazują, że ziołomiody hamowały badane drobnoustroje w granicach MIC od 68,8 do 125,0 mg/ml (tab. 4). Należy zaznaczyć, że badania autorki obejmowały przedstawicieli bakterii (ziarniaki S. aureus i pałeczki E. coli), jak i grzybów pleśniowych (pędzlaki P. notatum i kropidlaki A. fumigatus), drobnoustrojów chorobotwórczych, w większości opornych na antybiotyki.
Tabela 4. Aktywność antybiotyczna ziołomiodów (11).
| Badane drobnoustroje |
Najmniejsze stężenie ziołomiodu hamujące wzrost drobnoustrojów (MIC=mg/ml) |
Staphylococcus aureus
Escherichia coli
Penicillium notatum
Aspergillus fumigatus | 74,4*
125,0
81,3
68,8 |
| *Średnie z 19 próbek |
Porównanie aktywności antybiotycznej ziołomiodów i miodów naturalnych z użyciem bakterii S. aureus i E. coli wykazało, że aktywność ziołomiodów w przypadku S. aureus była o ok. 30% wyższa, a w przypadku E. coli o ok. 180% wyższa w porównaniu do aktywności miodów naturalnych (ryc. 1).
Ryc. 1. Porównanie aktywnośći antybiotycznej ziołomiodów i miodów naturalnych (11).
A – Ziołomiody (średnie z 19 prób), B – miody naturalne (średnie z 59 prób).
Powyższe badania wskazują, że ziołomiody w znacznie mniejszych stężeniach hamują rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych w porównaniu do miodów naturalnych, co stwarza możliwości lepszego wykorzystania ich do leczenia chorób górnych dróg oddechowych i dermatologicznych niż w przypadku miodów naturalnych.
Działanie lecznicze
Dotychczas w kraju wytwarzanych było 14 ziołomiodów, do produkcji których wykorzystywano rośliny lecznicze. Do produktów, które zostały przebadane w warunkach szpitalnych należą ziołomiody: pokrzywowy, sosnowy, rumiankowy, głogowy, aloesowy i brokułowy. Wymienione ziołomiody zostaną omówione szerzej. Natomiast pozostałe ziołomiody, takie jak aroniowy, sosnowy z mleczkiem pszczelim, świerkowy, tymiankowy, z czarnego bzu, sosnowy z lukrecją, miętowy i nagietkowy zostaną opisane tak, jak ujmują to producenci tych produktów w materiałach informacyjnych.
Ziołomiód pokrzywowy
Caban (12) badał wpływ ziołomiodu pokrzywowego na ozdrowieńców po wirusowym zapaleniu wątroby typu B. Proces zdrowienia obserwowano u 17 chorych (6 mężczyzn i 11 kobiet) o średnim wieku 40,2 lat. Ziołomiód podawano po 3 głównych posiłkach w łącznej dawce 60 g przez 15-25 dni. Chorzy spożywali od 900 do 1500 g ziołomiodu.
W 2 i 3 tygodniu spożywania ziołomiodu pokrzywowego u większości chorych zaznaczyła się wyraźna poprawa apetytu oraz ustępowanie nudności. Na przełomie 2 i 3 tygodnia u większości chorych odnotowano spadek poziomu bilirubiny (od 21 do 70%) oraz aktywności transaminazy alaninowej (o ponad 50%). W podsumowaniu autor (11) stwierdza korzystny wpływ ziołomiodu pokrzywowego na proces zdrowienia chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu B. Ziołomiód wzbogacał ubogą dietę chorych o niezbędne węglowodany, a inne substancje w nim zawarte (związki flawonoidowe, biopierwiastki i witaminy) działały leczniczo na chorą tkankę wątrobową. Ziołomiód pokrzywowy był bardzo chętnie spożywany przez chorych i dobrze przez nich tolerowany.
Socha i wsp. (13) zastosowali ziołomiód pokrzywowy w leczeniu złego wchłaniania u dzieci. Badaniami objęto 23 niemowlęta z przewlekłą biegunką w wieku od 2 miesięcy do 1 roku oraz 19 dzieci starszych z zaparciami w wieku 2-14 lat. Pierwsza grupa dzieci otrzymywała ziołomiód pokrzywowy w ilości 1-5 g/100 ml mleka, natomiast druga grupa dzieci otrzymywała ziołomiód pokrzywowy w ilości 5-10 g 2 razy dziennie w zależności od wieku. Leczenie ziołomiodem prowadzono przez 2 tygodnie.
Badania wykazały, że u niemowląt z przewlekłą biegunką obserwowano ustępowanie objawów niedożywienia, a nawet u większości dzieci przyrost masy ciała, a także wyraźne zmniejszenie liczby stolców. Poza tym stwierdzono istotny wzrost poziomu albumin (o 8,2%) w surowicy krwi (tab. 5).
Tabela 5. Ziołomiód pokrzywowy w leczeniu zespołu złego wchłaniania u dzieci (13).
| Wskaźniki biochemiczne w surowicy krwi |
Grupy chorych dzieci |
| niemowlęta z przewlekłą biegunką |
dzieci starsze z zaparciami |
| A |
B |
A |
B |
Białko całkowite (g/l)
Albuminy (g/l)
Hemoglobina (g/dl)
Krwinki białe (x103)
Żelazo (μg/dl)
Zdolność wiązania żelaza przez surowicę krwi (μg/dl)
Cynk (μg/dl)
Magnez (mmol/l)
Miedź (μg/dl) | 6,81*
4,15
11,84
4,43
47,0
307,8
85,7
0,96
121,7 | 6,88*
4,49
12,00
4,42
57,1
322,7
85,5
0,99
122,6 | 7,28**
4,51
12,17
4,42
72,9
343,0
85,1
0,89
114,9 | 7,20**
4,03
12,45
4,60
108,4
352,2
92,2
0,91
113,1 |
A – Przed leczeniem, B – po leczeniu
*Średnie z 23 oznaczeń, **średnie z 19 oznaczeń |
U dzieci starszych z zaparciami obserwowano stopniowe normowanie się liczby i poprawę charakteru stolców oraz przyrost masy ciała. W zakresie morfologii krwi odnotowano niewielki wzrost poziomu hemoglobiny (o 2,3%) i krwinek białych (o 4,1%), a także wyraźny wzrost poziomu żelaza w surowicy krwi (o 48,7%) (tab. 5).
Na podstawie przeprowadzonych badań autorzy uznali, że ziołomiód pokrzywowy jest przydatny do leczenia dietetycznego niemowląt z przewlekłymi biegunkami oraz dzieci starszych z zaparciami. Korzystne działanie tego ziołomiodu w zespole złego wchłaniania u dzieci polega na dostarczaniu kalorii pod postacią cukrów prostych (glukoza i fruktoza), a także dobrze przyswajalnego żelaza.
Z materiałów informacyjnych wynika, że ziołomiód pokrzywowy działa łagodnie moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i krwiotwórczo. Zalecany jest także w stanach osłabienia, niedokrwistości, zaburzeniach przemiany materii, nieżytach przewodu pokarmowego, jako środek wspomagający w leczeniu grypy, a także chorób skórnych, zwłaszcza wieku młodzieńczego. Poza tym Sterkowicz (14) podaje, że wskazaniem do stosowania ziołomiodu pokrzywowego jest dna moczanowa, stany zapalne dróg moczowych, kamica moczowa, choroby trzustki oraz przebyte choroby górnych dróg oddechowych.
Ziołomiód sosnowy
Piontek i wsp. (15) przeprowadzili badania szpitalne, których celem była ocena skuteczności ziołomiodu sosnowego w leczeniu zakażeń górnych dróg oddechowych u dzieci. Badaniami objęto 40 dzieci w wieku 5-16 lat hospitalizowanych z powodu zapalenia nosogardła, krtani i oskrzeli. Ziołomiód sosnowy podawano z mlekiem lub wodą w ilości 15-30 g dziennie w zależności od wieku dziecka. Terapię prowadzono przez 2 tygodnie.
Badania wykazały, że u wszystkich dzieci uzyskano dobre efekty terapeutyczne, takie jak normalizacja ciepłoty ciała, ustąpienie kaszlu, kataru, bólu gardła, a także poprawę samopoczucia.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kalinowski A. Sposób wytwarzania pożywki dla pszczół. Pat RP 45038, opubl. 31.10.1961. 2. Normy Zakładowe na ziołomiody od ZN-2-01/84 do ZN-2-12/84. Regionalne Zrzeszenie Pszczelarzy „Apipol”, Kraków 1984. 3. Tombacher J. Sposób wytwarzania pożywki dla pszczół na ziołomiód. Pat RP 367667, opubl. 14.11.2005. 4. Czaplicki J. Od ziołomiodów do słodzi ziołowych. Pasieka 2003; 2:62-6. 5. Czaplicki J. Robimy ziołomiód z pokrzywy. Pasieka 2004; (2):46-9. 6. Sterkowicz P, Opoka M, Sterkowicz J. Ziołomiód brokułowy w profilaktyce chorób nowotworowych. Pasieka 2004; (2):50-2. 7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu. DzU 2003; Nr 181 poz. 1773. 8. Czaplicki J. Garść informacji o ziołomiodach. Pasieka 2003; 3:48-50. 9. Lutomski J, Ostrowska B. Poszukiwanie związków pochodzenia roślinnego w miodzie. Herba Pol 1973; 19:144-51. 10. Świderski A, Sterkowicz P, Kaszycki P i wsp. Ziołomiód zawierający sulforafan – aglikon o potencjalnej roli w profilaktyce chorób nowotworowych. Roczn PZH 2003; 54:25-32. 11. Doleżalowa M. O inhibinowych właściwościach ziołomiodów. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (1):8-9. 12. Caban J. Badania kliniczne wpływu ziołomiodów na ozdrowieńców po chorobach infekcyjnych. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (1):15-6. 13. Socha J, Kulesza E, Nałęcz A i wsp. Ziołomiody w leczeniu zespołu złego wchłaniania u dzieci. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (3):16-7. 14. Sterkowicz A. Właściwości lecznicze ziołomiodu pokrzywowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986/1987; (4):16-7. 15. Piontek E, Socha J, Parcheta B i wsp. Ziołomiód sosnowy w leczeniu zakażeń górnych dróg oddechowych. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (5):6-7. 16. Sterkowicz A. Właściwości lecznicze ziołomiodu sosnowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1987/1988; (9/10):21-2. 17. Sterkowicz A. Właściwości lecznicze ziołomiodu rumiankowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (6):22-3. 18. Caban J, Sykut L, Jaskot A i wsp. Badanie wpływu ziołomiodów na ozdrowieńców po usunięciu pęcherzyka żółciowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (5):8-9. 19. Sterkowicz A. Właściwości lecznicze ziołomiodu głogowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (3):16. 20. Sterkowicz A. Właściwości lecznicze ziołomiodu aloesowego. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1986; (5):10-1.
