Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Balneologia Polska 1-2/2005, s. 5-13
Andrzej Lewiński, Joanna Smyczyńska
Leczenie uzdrowiskowe w chorobach układu dokrewnego
Resort therapy in endocrine diseases
z Kliniki Endokrynologii i Terapii Izotopowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. Andrzej Lewiński
Streszczenie
W pracy przedstawiono możliwości wykorzystania leczenia uzdrowiskowego w terapii chorób układu dokrewnego i ich powikłań, ze szczególnym uwzględnieniem chorób gruczołu tarczowego, układu rozrodczego (w tym – niepłodności u kobiet i mężczyzn), otyłości, cukrzycy i niektórych jej powikłań oraz osteoporozy. Omówiono mechanizm oddziaływania różnych bodźców i tworzyw leczniczych wykorzystywanych w leczeniu sanatoryjnym na czynność hormonalną gruczołów dokrewnych. Przedstawiono zarówno wskazania, jak i przeciwwskazania do leczenia sanatoryjnego osób z chorobami układu dokrewnego. Zwrócono uwagę na zmianę, czy raczej ograniczenie wskazań do leczenia uzdrowiskowego w środowisku nadmorskim po wprowadzeniu w Polsce obligatoryjnego modelu profilaktyki jodowej.



Leczenie uzdrowiskowe ma w Polsce bogate tradycje. Jego znaczenie w wielu chorobach układu kostno-stawowego, stanach pourazowych, alergiach czy chorobach układu oddechowego o innej etiologii jest niekwestionowane. Z historycznego punktu widzenia nie sposób pominąć znaczenia leczenia klimatycznego gruźlicy. Mniej znane, a warte zauważenia, są możliwości wykorzystania leczenia sanatoryjnego w terapii chorób układu dokrewnego.
W naszym społeczeństwie jeszcze obecnie stosowanie leczenia uzdrowiskowego w chorobach gruczołów dokrewnych kojarzy się przede wszystkim z zaleceniem pobytu nad morzem u osób z powiększeniem gruczołu tarczowego. Tymczasem, leczenie to mogło mieć korzystne znaczenie jedynie w sytuacji niedoboru jodu, tj. w okresie przed wprowadzeniem obligatoryjnego modelu profilaktyki jodowej (przed rokiem 1997), gdyż wiele uzyskiwanych efektów związanych było ze zwiększeniem podaży jodu. W chwili obecnej obserwuje się w Polsce pozytywne skutki obligatoryjnego modelu profilaktyki jodowej, w postaci zmniejszenia częstości występowania wola. Praktycznie, u małych dzieci i młodzieży szkolnej nie można obecnie mówić o występowaniu wola endemicznego. Zwiększyła się natomiast częstość chorób autoimmunologicznych tarczycy u dzieci i dorosłych, co wiąże się z normalizacją podaży jodu do organizmu. Tym niemniej, jeszcze w okresie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie w Polsce obligatoryjnego modelu profilaktyki jodowej obserwowano korzystny wpływ leczenia sanatoryjnego w Świnoujściu (przebywanie w klimacie nadmorskim, dieta bogata w ryby morskie, inhalacje jodobromowe i kąpiele solankowe) u osób z wolem nietoksycznym. U pacjentów tych stwierdzono korzystne przesunięcie równowagi osi przysadka-tarczyca, polegające na podwyższeniu stężenia tyroksyny i trijodotyroniny przy obniżeniu poziomu ty-reotropiny (TSH) oraz zmniejszanie się objętości tarczycy (6). Jednocześnie, w tym samym badaniu u kilku pacjentek (zwłaszcza w starszym wieku) z wolem guzkowym zaobserwowano niewielkie zmniejszenie stężeń hormonów tarczycy, jakkolwiek indywidualne mechanizmy tego zjawiska nie zostały dokładnie poznane. Co więcej, u 2 spośród 31 poddanych kuracji pacjentek doszło do wystąpienia subklinicznej nadczynności tarczycy, potwierdzonej laboratoryjnie, co należy wiązać z gwałtownym wzrostem syntezy hormonów tarczycy w arunkach zwiększonej podaży jodu. Powyższe obserwacje nie mają, z pewnością, praktycznego znaczenia w sytuacji normalizacji podaży jodu, ale wskazują na konieczność zachowania ostrożności w kierowaniu pacjentów z chorobami tarczycy do leczenia uzdrowiskowego, tym bardziej, że opisano przypadek zgonu wskutek udaru cieplnego podczas korzystania z sauny u pacjentki z nierozpoznaną chorobą Hashimoto (58). W roku 1998 opisano przypadek niedoczynności tarczycy wyindukowanej zwiększoną przezskórną podażą jodu podczas kąpieli zawierających jodowaną sól morską (39). Zatem, o ile leczenie uzdrowiskowe chorób tarczycy związanych z niedoborem jodu straciło obecnie na znaczeniu, o tyle nie wolno zapominać o tym, że niektóre choroby tarczycy – nadczynność tarczycy w okresie całkowitego niewyrównania, ostry stan zapalny tarczycy, wole z bezwzględnymi wskazaniami do operacji, wczesne stany po operacji tarczycy z powodu nowotworu (rok od zabiegu) – stanowią przeciwwskazanie do leczenia sanatoryjnego.
Należy wspomnieć, że jeszcze obecnie na terenach niedoboru jodu stwierdza się korzystny wpływ kąpieli solankowych i jodobromowych na regulację neurohormonalną u dzieci z wolem rozlanym (44). Wykazano również korzystny wpływ leczenia sanatoryjnego u dzieci z powiększeniem tarczycy z rejonów dotkniętych skutkami skażenia promieniotwórczego środowiska związanego z katastrofą w Czernobylu (45). Dane doświadczalne wskazują na możliwość zmniejszenia wychwytu 131I u szczurów pijących wodę mineralną zawierającą solankę jodową, co wskazuje, że doustna podaż jodu zawartego w wodzie mineralnej mogłaby mieć znaczenie dla ochrony przed napromienieniem 131I (64). Wydaje się, że ten ostatni efekt został już w Polsce osiągnięty poprzez wprowadzenie obligatoryjnego modelu profilaktyki jodowej.
Przedstawione powyżej uwagi nie wykluczają celowości i skuteczności leczenia sanatoryjnego pacjentów z chorobami gruczołu tarczowego. Wykazano, że wypoczynek w uzdrowisku może wpływać na czynność tarczycy nawet wtedy, gdy nie prowadzi do zmian w podaży jodu. Stwierdzono niewielki, ale znamienny wzrost stężenia TSH, połączony z obniżeniem stężeń tyroksyny i trijodotyroniny u osób z prawidłową czynnością tarczycy (chorujących na przewlekłe choroby płuc) podczas 4-tygodniowego wypoczynku w sanatorium nad Morzem Północnym (54). Niezwykle istotny jest również korzystny wpływ leczenia sanatoryjnego na stan psychiczny pacjentów z chorobami tarczycy, zachodzący poprzez zapewnienie warunków do spokojnego wypoczynku w miejscowości o dobrych walorach klimatycznych, w oderwaniu od codziennych obowiązków, możliwość korzystania z fizykoterapii, zagwarantowanie poczucia bezpieczeństwa dzięki zapewnieniu stałej opieki medycznej, a także poznanie innych kuracjuszy z tą samą chorobą i umożliwienie wymiany doświadczeń (to ostatnie może być szczególnie cenne np. dla osób z oftalmopatią Gravesa, które nie akceptują własnego wyglądu) (5).
W Polsce choroby tarczycy uwzględnione są obecnie w profilu leczniczym następujących uzdrowisk: Kołobrzeg, Świnoujście, Ustka, Kudowa-Zdrój (nadczynność tarczycy), a – według obowiązujących zaleceń – do leczenia uzdrowiskowego kwalifikują się: pierwotna nadczynność tarczycy w stadium eutyreozy, stany po operacjach z powodu nadczynności tarczycy w okresie 3-6 miesięcy po zabiegu, niedoczynność tarczycy w początkowym okresie leczenia substytucyjnego, poronne postacie nadczynności i niedoczynności tarczycy, stany po zapaleniu tarczycy (około 6 miesięcy po ustąpieniu stanu ostrego), wole nietoksyczne.
Leczenie uzdrowiskowe znajduje zastosowanie w chorobach układu rozrodczego. Spośród naturalnych „tworzyw leczniczych” szczególne znaczenie mają w tym przypadku borowiny, stosowane najczęściej w postaci okładów lub zawijań, kąpieli, nasiadówek lub tamponów borowinowych. Ważne jest, aby borowina pochodziła z wartościowego i dobrze zbadanego złoża. Stwierdzono korzystny wpływ terapii borowinowej hipertermicznej i izotermicznej na czynność hormonalną u kobiet z niedoczynnością ciałka żółtego i z jego prawidłową czynnością. U wszystkich pacjentek stwierdzono przejściowy wzrost stężenia progesteronu i estradiolu w surowicy krwi, niezwiązany ze zwiększeniem sekrecji gonadotropin, a więc zachodzący na drodze uwolnienia hormonów zmagazynowanych w jajnikach. Obserwowano ponadto znamienny wzrost wydzielania adrenaliny i noradrenaliny, szczególnie po zastosowaniu borowiny hipertermicznej (12). W badaniach doświadczalnych u szczurów wykazano korzystny wpływ stosowania borowiny siarczkowej w zapaleniu przydatków wywołanym założeniem szwów na jajniki i jajowody, wyrażający się zmniejszeniem pooperacyjnej atrezji pęcherzyków jajnikowych, zwiększeniem liczby pęcherzyków wzrastających i ciałek żółtych (35), co wskazuje na celowość stosowania terapii borowinowej u pacjentek po operacjach ginekologicznych, szczególnie, jeśli z punktu widzenia klinicznego istotne jest zachowanie drożności jajowodów czy uniknięcie zrostów w obrębie miednicy mniejszej. Możliwe jest również zastosowanie w tych przypadkach innych metod leczenia uzdrowiskowego. Wykazano, że w wyniku zastosowania kąpieli z dodatkiem papki torfowej u kobiet w okresie pomenopauzalnym stwierdza się znamienny wzrost wydzielania estradiolu w porównaniu ze stosowaniem ciepłych kąpieli wodnych (co wskazuje na działanie składników torfu a nie samej kąpieli). Należy podkreślić, że – jakkolwiek torf i jego preparaty są źródłem nie tylko pierwiastków śladowych, ale także metali ciężkich – podczas terapii nie obserwowano wzrostu wydalania z moczem metali ciężkich (7). Świadczy to o bezpieczeństwie stosowania terapii torfowej. Wykazano także, że balneoterapia w połączeniu z laseroterapią może być z powodzeniem stosowana u kobiet po zabiegach operacyjnych w obrębie jajowodów (2). Stwierdzono również korzystne oddziaływanie balneoterapii (kąpiele siarczkowe i jodobromowe) na peroksydację lipidów u kobiet z zaburzeniami funkcji układu rozrodczego, mieszkających na obszarach skażenia promieniotwórczego w wyniku awarii w Czernobylu (11).
Coraz lepiej poznane są mechanizmy korzystnego oddziaływania przynajmniej niektórych spośród stosowanych w leczeniu uzdrowiskowym metod. Wiadomo, że w zapaleniu przydatków dochodzi do zmian ultrastruktury naczyń krwionośnych oraz destrukcji części komórek nabłonkowych, co w efekcie prowadzi do atrezji rosnących pęcherzyków i włóknienia, przy czym zmiany te zachodzą również pomimo stosowania antybiotykoterapii. Wykazano, że zastosowanie fizjoterapii zmniejsza nasilenie ww. niekorzystnych procesów poprzez aktywację fibroblastów i makrofagów oraz regulację produkcji i degradacji kolagenu, co zapobiega włóknieniu zrębu jajników i ściany jajowodów (34). U pacjentek z zapaleniem przydatków wykazano również skuteczność stosowania kąpieli jodobromowych w skojarzeniu z oddziaływaniem pola magnetycznego o niskiej częstotliwości. Działanie to wyrażało się zwiększeniem odpowiedzi ze strony limfocytów T i B, wzrostem produkcji IgM i IgA oraz zmianą wzajemnych proporcji subpopulacji immunoregulujących limfocytów T (37).
Wskazaniami do leczenia uzdrowiskowego są zatem przewlekłe i podostre stany zapalne narządu rodnego i ich następstwa, niepłodność, zaburzenia miesiączkowania (w wyniku zmian pozapalnych jajników, cykle bezowulacyjne), stany po operacjach w obrębie narządu rodnego, a także zaburzenia menopauzalne, zwłaszcza ze współistniejącą osteoporozą czy chorobą zwyrodnieniową (w których to stanach znaczenie leczenia sanatoryjnego jest powszechnie znane i uznane).
Należy jeszcze w tym miejscu wspomnieć o przeciwwskazaniach do leczenia uzdrowiskowego, jakimi są nowotwory złośliwe narządu rodnego (w okresie aktywnego procesu i do roku po zakończeniu terapii), ostre stany zapalne w obrębie narządu rodnego, mięśniaki macicy kwalifikujące się do zabiegu operacyjnego, niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych, a także ciąża i okres karmienia. Uzdrowiskami specjalizującymi się w leczeniu chorób ginekologicznych są: Ciechocinek, Duszniki Zdrój, Gołdap, Horyniec Zdrój, Iwonicz Zdrój, Krynica, Lądek Zdrój, Połczyn Zdrój, Świeradów Zdrój.
W terapii chorób męskiego układu rozrodczego duże nadzieje wiązane są z zastosowaniem radonu. Pierwiastek ten jest jednym z najważniejszych naturalnych źródeł promieniowania. Znajduje się w mineralnych wodach leczniczych wykorzystywanych w balneoterapii. Wpływa korzystnie na przemiany wolnych rodników tlenowych, procesy naprawcze kwasów nukleinowych i procesy immunologiczne, przez co jest skuteczny w terapii wielu chorób (przewlekłe zespoły bólowe, choroby układu krążenia i oddechowego, choroby gruczołów dokrewnych) (65). Już 30 lat temu Halawa i wsp. (19) stwierdzili u mężczyzn w wieku 40-60 lat dwukrotny wzrost wydzielania androgenów po serii kąpieli radonowych, związany prawdopodobnie z wpływem promieniowania emitowanego przez produkty rozpadu radonu. Kolejne badania nad możliwością wykorzystania radonu w leczeniu wspomagającym niepłodności męskiej podjęli Karasek i wsp. (24). W badaniach tych, pod wpływem zastosowania inhalacji zawierających radon obserwowano zwiększenie bezwzględnej liczby plemników, a także odsetka plemników wykazujących prawidłową ruchliwość, zwiększenie stężeń gonadotropin (FSH, LH) i testosteronu przy braku wpływu na wydzielanie prolaktyny. Uzyskano ciążę u 21,7% partnerek mężczyzn leczonych radonem przy jedynie 4,2% skuteczności w odniesieniu do możliwości uzyskania ciąży u partnerki w przypadku leczenia wyłącznie klimatycznego. Opisywane są również inne efekty oddziaływania radonu. U mężczyzn z nadciśnieniem tętniczym kąpiele radonowe powodowały znamienne obniżenie wartości średnich ciśnienia tętniczego, obserwowano również wzrost stężenia wapnia zjonizowanego, parathormonu i kalcytoniny (27). W badaniach doświadczalnych u szczurów już jednorazowe podanie wody zawierającej radon powodowało zahamowanie wczesnej sekrecji insuliny w odpowiedzi na bodziec wydzielniczy. Podobne zjawisko, polegające na długoterminowej adaptacji regulacji hormonalnej glukohomeostazy, obserwowano u górników narażonych na kontakt z radonem (47).
Pobyt w sanatorium stwarza korzystne warunki leczenia pacjentów z zaburzeniami stanu odżywienia oraz z cukrzycą. Leczenie uzdrowiskowe pacjentek z jadłowstrętem psychicznym było wykorzystywane w wielu krajach (m.in. Francja, Anglia, Niemcy) pod koniec XIX wieku (lata 1870-1900). Warto podkreślić, że już wówczas uznawano anoreksję za chorobę somatyczną. Wysunięto koncepcję, że pacjentki poświęcają się studiowaniu „literatury dla dziewcząt” zamiast przyjmowania pokarmów. Zastosowana terapia miała na celu zastąpienie „nadmiernej ilości literatury” przez „normalną ilość jedzenia”, a w efekcie uzyskanie zmiany sylwetki ciała z wychudzonej na szczupłą oraz przygotowanie pacjentki do małżeństwa (15). Wydaje się, że również obecnie mogłoby być celowe wprowadzenie leczenia sanatoryjnego przynajmniej u części pacjentek, u których spodziewane są korzystne efekty odizolowania od środowiska, w którym choroba się rozwinęła (problemów rodzinnych, szkolnych czy zawodowych, wpływu koleżanek rywalizujących w dążeniu do jak najszczuplejszej sylwetki). Należy podkreślić możliwość zapewnienia pacjentce stałej, kompleksowej opieki medycznej i psychologicznej oraz wdrożenia prawidłowego sposobu żywienia, przy uniknięciu stresu związanego z pobytem w szpitalu czy wręcz pewnego rodzaju „napiętnowania” związanego z hospitalizacją, zwłaszcza w oddziale psychiatrycznym.
Korzystne znaczenie leczenia uzdrowiskowego u chorych z otyłością wydaje się nie podlegać dyskusji. W leczeniu tym wykorzystywane są różnorodne metody, a więc balneoterapia, kinezyterapia, hydroterapia, terenoterapia, leczenie dietetyczne, a także edukacja zdrowotna. Tak prowadzone kompleksowe leczenie sanatoryjne stwarza korzystne warunki, umożliwiające skuteczną redukcję masy ciała, prowadząc do istotnej poprawy większości modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy oraz poprawy insulinowrażliwości (14). Najlepsze efekty uzyskuje się stosując programy terapii zakładające ścisłe przestrzeganie diety redukującej (w porównaniu z protokołami terapeutycznymi opartymi na stosowaniu innych diet, czy też przede wszystkim wysiłku fizycznego bez ścisłego reżimu dietetycznego) (55). Korzystne efekty leczenia pacjentów z otyłością nie ograniczają się do samej redukcji masy ciała. Białkowska i wsp. (10) wykazali korzystny wpływ redukcji masy ciała podczas 24-dniowego pobytu w sanatorium (stosowania diety niskokalorycznej) na gospodarkę lipidową u chorych z otyłością. Średni spadek masy ciała wynosił 5,3 kg u kobiet i 6,2 kg u mężczyzn. Uzyskano przy tym znamienne obniżenie stężenia triglicerydów, cholesterolu całkowitego i apolipoprotein B we frakcji lipoprotein o niskiej gęstości (LDL-apo B). Nie stwierdzono natomiast wpływu redukcji masy ciała na frakcję lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL). Uzyskane efekty wydają się przy tym względnie trwałe, gdyż po powrocie do stosowania diety normalnej nie obserwowano dalszych zmian stężeń lipidów i lipoprotein. Podobny wpływ na gospodarkę lipidową obserwowali Chojnowski i wsp. (14) u pacjentów z otyłością olbrzymią, poddanych kompleksowej terapii w warunkach uzdrowiska. W innym badaniu wykazano, że u kobiet z otyłością prostą redukcja masy ciała poprzez stosowanie diety niskokalorycznej, gimnastyki leczniczej, fizykoterapii i balneoterapii doprowadziła do przywrócenia prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego (36). W badaniu przeprowadzonym u szczurów z doświadczalnie wywołaną otyłością z hiperalimentacji stwierdzono, że kąpiele w wodach mineralnych zawierających arsen powodowały redukcję masy ciała, poprawę wskaźników gospodarki lipidowej i normalizację procesów metabolicznych w wątrobie. Wydaje się, że wody z zawartością arsenu mogą znaleźć zastosowanie w balneoterapii chorych z otyłością (21). Na etapie badań eksperymentalnych pozostaje obecnie stosowanie krioterapii w leczeniu otyłości. Wykazano, że u szczurów poddanych stymulacyjnemu działaniu krioterapii dochodzi do obniżenia stężenia frakcji HDL- i LDL-cholesterolu oraz wzrostu stężenia triglicerydów (60). Ten ostatni efekt związany jest z aktywacją lipolizy pod wpływem działania zimna (63).
Pobyt w sanatorium daje możliwość dokładnej oceny nawyków żywieniowych pacjenta. Ma to szczególne znaczenie u chorych z otyłością i cukrzycą typu 2, u których aż w 32% przypadków nie stwierdza się hiperalimentacji kalorycznej, a jedynie nieprawidłowy skład diety, przeważnie z nadmierną zawartością tłuszczów. Leczenie uzdrowiskowe tych pacjentów stwarza szansę nie tylko redukcji masy ciała, ale także edukacji zdrowotnej i zmiany nawyków żywieniowych (49). U części otyłych chorych z cukrzycą, leczonych insuliną, stwierdzono podczas kompleksowego leczenia sanatoryjnego zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę, a nawet możliwość odstąpienia od insulinoterapii i zastosowania wyłącznie doustnych leków przeciwcukrzycowych, podczas gdy u części pacjentów stosujących dotychczas preparaty doustne możliwe było odstąpienie od farmakoterapii. Poprawa wrażliwości na insulinę związana była nie tylko z redukcją masy ciała, ale także z korzystnym wpływem wysiłku fizycznego (14).
Wykazano pozytywny wpływ kompleksowego leczenia uzdrowiskowego na gospodarkę lipidową u pacjentów z cukrzycą. W cukrzycy obserwuje się obniżenie zawartości fosfolipidów we krwi i istotne zmiany ilościowe niektórych frakcji fosfolipidów (obniżenie frakcji fosfolipidów obojętnych w ogólnej puli fosfolipidów). Podczas leczenia uzdrowiskowego stwierdza się normalizację lub przynajmniej tendencję do normalizacji stężeń poszczególnych frakcji fosfolipidów (4). Wykazano korzystny wpływ „shinrin-yoku”, tj. kąpieli powietrznych podczas kilkukilometrowych spacerów w lesie, na gospodarkę węglowodanową u pacjentów z cukrzycą typu 2. Obserwowano zarówno znamienny spadek glikemii podczas spaceru (średnio ze 179 do 108 mg/dL), jak też obniżenie stężenia HBA1c (z 6,9% do 6,4%) i glikemii na czczo (do około 70 mg/dL) po dłuższym okresie stosowania „shinrin-yoku”, niezależnie od długości spacerów (3 km lub 6 km). Samo przebywanie w środowisku leśnym wydaje się mieć korzystny wpływ na czynność autonomicznego układu nerwowego i regulację hormonalną, niezależnie od poprawy insulinowrażliwości (40). Istnieją dane wskazujące na możliwość wykorzystania wód mineralnych w leczeniu uzdrowiskowym chorych z cukrzycą. Picie wody mineralnej Naftusya (źródło na Ukrainie) spowodowało normalizację sekrecji insuliny u pacjentów z utajoną i łagodną postacią cukrzycy (41).
Leczenie sanatoryjne może być stosowane u chorych z powikłaniami cukrzycy. Wykazano korzystny wpływ ćwiczeń w basenie solankowym na ukrwienie kończyn dolnych u chorych z makroangiopatią w przebiegu cukrzycy typu 2 (53). Zastosowanie balneoterapii w połączeniu z laseroterapią i edukacją zdrowotną u pacjentów z cukrzycą typu 2 i chorobą niedokrwienną serca spowodowało zmniejszenie częstości bólowych i bezbólowych epizodów niedokrwienia mięśnia sercowego, przy czym – co wydaje się szczególnie istotne – efekt ten utrzymywał się jeszcze po 24 tygodniach od momentu zakończenia kuracji. Jednocześnie stwierdzono u tych chorych obniżenie ciśnienia tętniczego: skurczowego (średnio o 18 mm Hg) i rozkurczowego (średnio o 10 mm Hg) oraz poprawę metabolizmu węglowodanów i lipidów (66). Leczenie uzdrowiskowe z wykorzystaniem wód leczniczych może być bezpiecznie stosowane u pacjentów z cukrzycą i z nadciśnieniem tętniczym. W tych grupach chorych nie stwierdzono istotnego wpływu stosowania wód mineralnych na wybrane wskaźniki hemodynamiczne (42). Należy jednak zwrócić uwagę na przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego, jakimi są okresy niewyrównania cukrzycy, zespół stopy cukrzycowej wymagający interwencji chirurgicznej czy też niezagojona rana po amputacji kończyny, zaawansowana makroangioopatia kończyn dolnych, ciężka polineuropatia lub neuropatia wegetatywna, nefropatia w okresie mocznicy oraz zaawansowana niewydolność krążenia.
Istotne znaczenie wydaje się mieć możliwość wykorzystania terapii uzdrowiskowej nie tylko w leczeniu, ale także w profilaktyce cukrzycy typu 2 (52). Szczegółowe standardy postępowania z osobami chorymi na cukrzycę i zagrożonymi wystąpieniem tej choroby (w szczególności – wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego oraz szczegółowe programy lecznicze dla chorych z powikłaniami cukrzycy, z współistniejącą chorobą niedokrwienną serca i z nadciśnieniem tętniczym, a także standardy prewencji pierwotnej cukrzycy typu 2) opublikowali Ponikowska i wsp. w „Balneologii Polskiej” w 2004 roku (50).
Według licznych doniesień, nadciśnienie tętnicze nie tylko nie stanowi przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego, ale wręcz może się takiemu leczeniu poddawać. Korzystny wpływ leczenia sanatoryjnego u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zachodzi poprzez zapewnienie warunków do wypoczynku, odizolowanie od stresów oraz zwiększenie aktywności fizycznej (56). Wykazano skuteczność różnych programów leczenia sanatoryjnego w terapii nadciśnienia tętniczego. I tak, np., zastosowanie kąpieli radonowych, ćwiczeń na rowerze oraz pola magnetycznego na okolicę nerek prowadzi do normalizacji nadmiernej aktywności układu renina-angiotensyna -aldosteron (RAA) i osi układ współczulny-nadnercza. Z kolei, łączne zastosowanie kąpieli, zabiegów elektroforezy oraz pola magnetycznego o niskiej częstotliwości na okolicę nerek wywiera korzystny wpływ na układ RAA, gospodarkę wodno-elektrolitową i peroksydację lipidów. Połączenie laseroterapii i kąpieli solankowych ma działanie hamujące wzmożoną aktywność osi układ współczulny-nadnercza (26). Przyjmuje się, że wskazaniem do leczenia uzdrowiskowego jest nadciśnienie tętnicze stopnia I i II wg WHO-ISH 1999, podczas gdy nadciśnienie tętnicze III stopnia według tej samej klasyfikacji z 2-3 i więcej czynnikami ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych oraz nadciśnienie tętnicze złośliwe stanowią przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego, także planowanego z jakiejkolwiek innej niż nadciśnienie przyczyny.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Aivazov V.N. et al.: The syndrome of posttraumatic deregulation of the neuroendocrine-immune system and the tasks of health-resort therapy. Vopr. Kurortol. Fiziote.r Lech. Fiz. Kult. 2000; 3: 22-24.
2. Alisultanova L.S., Markina L.P.: Physical factors in the rehabilitative treatment of patients who have undergone operations on the fallopian tubes. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1995; 1: 17-19.
3. Ay A., Yurtkuran M.: Evaluation of hormonal response and ultrasonic changes in the heel bone by aquatic exercise in sedentary postmenopausal women. Am. J. Phys. Med. Rehabil. 2003; 82: 942-949.
4. Badalian M.G. et al.: Changes in the phospholipid content of blood in diabetes mellitus before and after complex treatment at the Dzhermuk health resort. Probl. Endokrinol. 1981; 27: 12-17.
5. Bączyk M. i wsp.: Wpływ leczenia uzdrowiskowego w Świnoujściu na poziom hormonów tarczycy i metabolizm jodu u pacjentów z wolem obojętnym. Balneologia Polska 1998;1-2:45-51.
6. Bączyk M. i wsp.: Przydatność leczenia uzdrowiskowego w terapii chorób tarczycy - aspekty psychologiczne. Balneologia Polska 1998; 1-2: 36-44
7. Beer A.M. et al.: The effect of peat components on endocrine and immunological parameters and on trace elements - results of two pilot studies. Clin. Lab. 2001; 47: 161-167.
8. Bellometti S. et al.: Bone remodelling in osteoarthrosic subjects undergoing a physical exercise program. Clin. Chim. Acta 2002; 325: 97-104.
9. Bellometti S., Galzigna L.: Function of the hypothalamic adrenal axis in patients with fibromyalgia syndrome undergoing mud-pack treatment. Int. J. Pharmacol. Res. 1999; 19: 27-33.
10. Białkowska M. et al.: Serum triglycerides, cholesterol, low density lipoprotein-apo B and high density lipoprotein cholesterol subfractions after moderate body weight loss. Nahrung 1984; 28: 327-332.
11. Borovskaia V.D. et al.: Effect of health resort treatment on the status of the oxidant and antioxidant systems in women with disordered reproductive function residing in the area of the Chernobyl Atomic Power Plant accident. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1993; 6: 26-30.
12. Bromirska D.: Effect of hyperthermic and isothermic mud application on hormonal function of normal and insufficient corpus luteum in women. Ann. Acad. Med. Stetin. 1993; 39: 133-146.
13. Cherevashchenko L.A. et al.: Clinico-immunological disorders in the late sequelae of craniocervical trauma and their correction at the health resort stage. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2000; 2: 26-27.
14. Chojnowski J. i wsp.: Wyniki leczenia otyłości ogromnego i średniego stopnia w warunkach leczenia uzdrowiskowego. Balneologia Polska 2002; 1-4: 69-81.
15. Diezemann N.: The art of going hungry. Anorexia in medical texts in the late 19th century. Med. Ges. Gesch. 2000; 19: 153-178.
16. Grzeszczak W. i wsp.: Wpływ leczenia uzdrowiskowego na rytm dobowy wydzielania folitropiny (FSH), lutropiny (LH) i testosteronu u mężczyzn chorych na cukrzycę. Pol. Arch. Med. Wewn. 1995; 94: 113-123.
17. Gutierrez E. et al.: Do people with anorexia nervosa use sauna baths? A reconsideration of heat-treatment in anorexia nervosa. Eat Behav 2002; 3: 133-142.
18. Gzelishvili M.S., Shindian M.A.: Catecholamine excretion as an index of the effectiveness of treatment in radiculitis patients with a pain syndrome. Zh. Nevropatol. Psikhiatr. Im. S. S. Korsakova 1977; 77: 499-503.
19. Halawa B., Kwiatkowski J.: Zachowanie się poziomu hormonów androgennych w surowicy krwi pod wpływem leczenia wodami radonowymi Świeradowa. Pol. Tyg. Lek. 1974; 29: 2129-2130.
20. Islam N. et al.: Cold stress faciliates calcium mobilization from bone in an ovariectomized rat model of osteoporosis. J. Physiol. 1998; 48: 49-55.
21. Ivanov E.M., Antoniuk M.V.: The potentials for the balneotherapy of obesity using arsenic-containing mineral water. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1998; 3: 11-14.
22. Jezova D. et al.: Sex differences in endocrine response to hyperthermia in sauna. Acta Physiol Scand 1994; 150: 293-298.
23. Jokinen E. et al.: Children in sauna: hormonal adjustments to intensive short thermal stress. Acta Physio.l Scand. 1991; 142: 437-442.
24. Karasek M., Suzin J.: Radonoterapia w leczeniu niepłodności męskiej. Folia Medica Lodziensia 2002;29:103-110
25. Kauppinen K. et al.: Some endocrine responses to sauna, shower and ice water immersion. Arctic Med. Res. 1989; 48: 131-139.
26. Kniazeva T.A., Nikiforova T.I.: Therapeutic complexes of physical factors in mild arterial hypertension. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2001 ;2: 11-15.
27. Korchinskii V.S.: The effect of radon baths at the Khmel´nik health resort on the central hemodynamic indices and calcium-regulating hormones in patients with essential hypertension. Lik Sprava 1995;5-6:84-87.
28. Kubacka M. i wsp.: Zastosowanie krioterapii ogólnoustrojowej i terapii zmiennymi polami magnetycznymi w leczeniu osteoporozy pomenopauzalnej. Balneologia Polska 2003; 3-4: 15-20.
29. Kuczera M., Kokot F.: Wpływ leczenia uzdrowiskowego na układ endokrynny. Część I: Hormony reakcji stresowej. Pol. Arch. Med. Wewn. 1996; 95: 11-20.
30. Kukkonen-Harjula K., Kauppinen K.: How the sauna affects the endocrine system. Ann. Clin. Res. 1988; 20: 262-266.
31. Kukkonen-Harjula K. et al.: Haemodynamic and hormonal responses to heat exposure in a Finnish sauna bath. Eur. J. Appl. Physiol. Occup. Physiol. 1989; 58: 543-550.
32. Kuliński W. i wsp.: Medycyna fizykalna w profilaktyce osteoporozy. Balneologia Polska 2000; 3-4: 76-81.
33. Leppaluoto J. et al.: Endocrine effects of repeated sauna bathing. Acta Physiol. Scand. 1986; 128: 467-470.
34. Logvinov S.V. et al.: The ultrastructural changes to the ovaries and oviducts in experimental inflammation under the influence of eplir phonophoresis. Morfologiia 2000; 117: 68-72.
35. Logvinov S.V. et al.: Effect of peloid therapy on morphofunctional changes of ovaries and oviducts caused by suturing (experimental study). Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2003; 5: 37-40.
36. Manusharova R.A., Veinberg M.E.: Effect of the treatment of Cushing´s syndrome and primary obesity on the female reproductive system. Sov. Med. 1990; 12: 20-23.
37. Markina L.P. et al.: The combined treatment of patients with chronic nonspecific salpingo-oophoritis using a low-frequency magnetic field and iodobromine water. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1998; 4: 38-40.
38. Marktl W.: Biological rhythms of various hormones and plasma protein parameters in the course of resort treatment. Wien. Klin. Wochenstr. 1983; 95: 183-194.
39. Nifosi G.: A particular case of iodine-induced hypothyroidism. Minerva Endocrinol. 1998; 23: 93-97.
40. Ohtsuka Y. et al.: Shinrin-yoku (forest-air bathing and walking) effectively decreases blood glucose levels in diabetic patients. Int. J. Biometeorol. 1998; 41: 125-127.
41. Orlov O.B., Parakhoniak N.M.: Hormonomodulating effect of the mineral water Naftusia as a basis of efficiency of sanatorium treatment of patients with diabetes mellitus. Lik. Sprava 2002; 7: 73-76.
42. Paszkot M. i wsp.: Wpływ leczenia uzdrowiskowego w Wysowej Zdroju na ciśnienie tętnicze. Balneologia Polska 1999; 1-2: 88-98.
43. Pizzoferrato A. et al.: Beta-endorphin and stress hormones in patients affected by osteoarthritis undergoing thermal mud therapy. Minerva Med. 2000; 91: 239-245.
44. Poberskaia V.A. et al.: Neurohumoral regulation during balneotherapy of children with diffuse thyroid enlargement. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2001; 2: 37-40.
45. Poberskaia V.A. et al.: The sanatorium-health resort treatment of children with thyroid hyperplasia. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1995; 4: 10-13.
46. Poberskaia V.A., Kradinova E.A.: The action of sanatorium-health resort treatment on autonomic endocrine regulation in children with functional changes in cardiac activity. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1991; 5: 17-19.
47. Polushina N.D. et al.: The effect of radon on the hormonal regulation of carbohydrate metabolism. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 1996; 1: 29-32.
48. Polushina N.D. et al.: Combined effect of insolation and drinking mineral waters on hormonal and immune status in medium-height mountains. (Experimental study). Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2001; 1: 28-30.
49. Ponikowska I.: Zwyczaje żywieniowe otyłych z cukrzycą typu 2. Pol. Tyg. Lek. 1996; 51: 23-25.
50. Ponikowska I. i wsp.: Cukrzyca - standardy lecznicze i profilaktyczne w medycynie uzdrowiskowej. Balneologia Polska 2004; 1-2: 9-24.
51. Ponikowska I. i wsp.: Osteoporoza - standardy lecznicze i profilaktyczne w medycynie uzdrowiskowej. Balneologia Polska 2003; 1-2: 7-21.
52. Ponikowska I. i wsp.: Prewencja cukrzycy typu 2 w modelu terapii uzdrowiskowej. Balneologia Polska 2001; 1-2, 64-71.
53. Ponikowska I., Kowalewska B.: Wyniki kinezyterapii u chorych na cukrzycę z makroangiopatią kończyn dolnych. Pol. Tyg. Lek. 1996; 51: 16-18.
54. Reinhardt W. et al.: Significant changes in thyroid hormone parameters after a four week recreation period at the North Sea without alterations of iodine intake. Eur J. Med. Res. 1997; 28: 209-214.
55. Rostokin Iu.A. et al.: Effect of multifactorial sanatorium-based preventive measures on excessive body weight. Kardiologiia 1987; 27: 54-58.
56. Rostokin Iu.A. et al.: Multi-factor prevention in sanatoria: its effect on increased arterial pressure. Ter. Arkh. 1985; 57:.27-31.
57. Senn E.: Value and characteristics of physical medicine and health resort medicine in advanced age. Z. Rheumatol. 1992; 51: 309-314.
58. Siegler R.W.: Fatal heatstroke in a young woman with previously undiagnosed Hashimoto´s thyroiditis. J. Forensic. Sci. 1998; 43: 1237-1240.
59. Sirvio J. et al.: Adenohypophyseal hormone levels during hyperthermia. Endocrinologie 1987; 25: 21-23.
60. Skrzep-Poloczek B. et al.: The effect of whole-body cryotherapy on lipids parameters in experimental rat model. Balneologia Polska 2002; 1-4: 7-13.
61. Strbak V. et al.: Effects of sauna and glucose intake on TSH and thyroid hormone levels in plasma of euthyroid subjects. Metabolism 1987 ;36: 93-97.
62. Tanizaki Y. et al.: Clinical effects of complex spa therapy on patients with steroid-dependent intractable asthma (SDIA). Arerugi. 1993; 42: 219-227.
63. Vallerand A.L. et al.: Cold stress increases lipolysis, FFA Ra and TG/FFA cycling in humans. Aviat. Space Environ. Med. 1999; 70:42-50.
64. Winkler R.: 131 I accumulation in the thyroid gland of the rat following balneotherapy iodine dose administration. Wien. Klin. Wochenschr. 1989; 101: 785-787.
65. Zdrojewicz Z., Belowska-Bień K.: Radon i promieniowanie jonizujące a organizm człowieka. Postępy Hig. Med. Dośw. 2004; 58: 150-157.
66. Zin´kovskaia T.M. et al.: Use of infrared laser therapy in patients with ischemic heart disease associated with diabetes mellitus type 2 in health resort. Vopr. Kurortol. Fizioter. Lech. Fiz. Kult. 2002 ;4: 9-11.
Adres do korespondencji:
Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
ul. Rzgowska 281/289, 93-338 Łódź
e-mail: endo-iczmp@lodz.home.pl
tel. 042-2711715

Balneologia Polska 1-2/2005