Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2/2012, s. 152-155
*Ida Dobrucka-Janeczek, Anna Jędryka-Góral
Problemy psychologiczne w chorobach reumatycznych**
Psychological problems in rheumatic diseases
Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher
Kierownik Instytutu: dr med. Andrzej Włodarczyk
Streszczenie
Choroby reumatyczne dotyczą zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. Fakt nieprzewidywalności choroby i jednocześnie stale pogarszający się stan zdrowia osoby chorej stanowią ogromne obciążenie emocjonalne zarówno dla osoby chorej, jak i dla jej rodziny. Czynnik stresu, jaki towarzyszy przewlekłej chorobie o niejasnej etiologii, jest rozpatrywany jako motywujący do radzenia sobie z sytuacją trudną (eustress) oraz paraliżujący jakiekolwiek racjonalne działanie, czyli tak silny, że przekracza próg odporności emocjonalnej (distress). Nawiązując do koncepcji radzenia sobie z sytuacją trudną (coping), zwrócono uwagę na mechanizm błędnego koła, w którym stres może wywołać początek choroby lub jej zaostrzenie, a choroba jest źródłem stresu. Zatrzymanie tego koła jest przedmiotem pracy psychologa i/lub psychoterapeuty. Współpraca psychologa z lekarzem reumatologiem zapewnia kompleksową opiekę nad pacjentem. Rzetelnie przeprowadzony wywiad, uzupełniony wynikami badań kwestionariuszowych, pozwala dostosować model wsparcia lub psychoterapii. Przedstawiona w artykule krótka analiza metod psychoterapeutycznych wprowadza w warsztat pracy psychoterapeuty. Wsparcie psychologiczne i/lub psychoterapia ułatwiają przejście trudnego procesu radzenia sobie z przewlekłą chorobą reumatyczną, a jednocześnie ułatwiają osobie chorej przejście procesu akceptacji choroby. Akceptacja choroby reumatycznej i niepełnosprawności, jaką ona powoduje, stanowi proces, który jeśli jest zakończony, pozwala choremu zachować zdrowie psychiczne.
Summary
Rheumatic diseases affect adult as well as younger patients. Unpredictability of the disease and gradual deterioration of health status give an emotional burden both to a patient and his familly.
The stress of a chronic disease the etiology of which still remains uncertain may be considered as a motivation to struggle against the new and difficult situation ie. a disease (eustress) or as a factor which overloads the emotional capacity of a patient and paralizes any rational behaviour (distress).
In relation to the concept of stress management (coping), attention was paid to the mechanism of the vicious circle as stress may accelerate the disease onset or exacerbate its course and, in contrary, the disease becomes a source of stress. To stop this circle is a challenge for a psychologist and/or psychotherapist. The complex care of a rheumatic patient includes close cooperation between a psychologist and a rheumatologist. The detailed medical history completed by questionnaire studies enables one to choose an adequate model of support or psychotherapy. The short review of psychotherapeutic methods presented in this article introduces a reader into the psychotherapeutic workshop. The psychological support and/or psychotherapy helps a patient to cope with the chronic disease and to adapt to it. The disease acceptance and acceptance of subsequent disability forms a process which, when finished, allows a patient to maintain psychological health.



Wprowadzenie
Choroby reumatyczne jako choroby przewlekłe determinują styl życia osób chorych. Zarówno w chorobach o podłożu zwyrodnieniowo-zapalnym, autoimmunologicznym, jak i wynikającym z zaburzeń metabolicznych bądź endokrynologicznych, ich przebieg jest przewlekły i postępujący. Prawie we wszystkich chorobach pacjentowi niezmiennie towarzyszą w życiu codziennym ból i narastająca niepełnosprawność, z czym wiąże się coraz większe uzależnienie od pomocy osób z najbliższego otoczenia. Chorzy muszą mieć stały kontakt z instytucjami zajmującymi się opieką zdrowotną.
Najtrudniejszymi momentami w życiu chorych, z którymi trudno sobie oni radzą, są niespodziewane nawroty choroby i pogarszanie się stanu zdrowia. Poczucie bezpieczeństwa każdego człowieka, niezależnie od płci, wieku czy statusu społecznego, opiera się na poczuciu przynależności i przewidywalności. Jakakolwiek zmiana, tym bardziej niespodziewana, jest obarczona ciężarem lękotwórczym. Każdy człowiek potrzebuje czasu i odpowiedniej informacji, by przygotować się do zmiany. W przypadku osoby z chorobą reumatyczną zmiana sytuacji życiowej często następuje nagle, na skutek „rzutu” choroby, co jest trudnym doświadczeniem psychicznym i egzystencjalnym (1). Do ujawnienia się stresu związanego z chorobą – stresu przewlekłego, stresu psychologicznego – mogą prowadzić liczne czynniki.
Stres psychologiczny w chorobach reumatycznych
Twórcami pojęcia stresu psychologicznego są Lazarus i Folkman (2). Zdaniem tych badaczy „…stres psychologiczny jest szczególną relacją między osobą a środowiskiem, którą osoba ocenia jako nadwyrężającą jej zasoby i zagrażającą jej dobrostanowi”.
Stres psychologiczny ma swoją (pato)fizjologię. Reakcja na stres zaczyna się na poziomie kory mózgowej, skąd sygnał jest kierowany do układu limbicznego zlokalizowanego w podwzgórzu. Na tym etapie dochodzi do emocjonalizacji stresu, a więc do wartościowania i oceny, czy jest on dla odbiorcy dobry (eustress), czy zły (distress). Kolejnym etapem jest reakcja organizmu na stres, a więc uwalnianie w układzie nerwowym – ośrodkowym i obwodowym – neurotransmiterów (noradrenaliny) i hormonów (kortyzolu). Ostatnim ogniwem jest wpływ stresu na immunoregulację i percepcję bólu. W chorobach reumatycznych reakcja stresowa przebiega inaczej niż u ludzi zdrowych. Decyduje o tym inny niż u osób zdrowych stan czynnościowy osi podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz stan układu współczulnego, w wyniku czego zmieniona jest immunoregulacja i percepcja bólu.
Zagadnienie zaburzeń immunologicznych w stresie związanym z chorobami reumatycznymi jest złożonym zagadnieniem i stanowi przedmiot oddzielnych opracowań (3-5).
Choroby reumatyczne stanowią ogromne obciążenie emocjonalne zarówno dla osoby chorej, jak i dla jej otoczenia oraz rodziny. Sytuacja stresogenna wynika nie tylko z trudności, których przyczyną są przewlekłe choroby tkanki łącznej, ale również, a nawet szczególnie, z faktu nieprzewidywalności przebiegu choroby. Każda nowa sytuacja jest obarczona czynnikiem stresu – mobilizującego (eustress) i demobilizującego, a czasem nawet paraliżującego jakiekolwiek działanie (distress) (2, 6).
Mówiąc o stresie u pacjenta z chorobą reumatyczną, należy uwzględnić fakt, iż chory tkwi w mechanizmie błędnego koła: z jednej strony stres może aktywować początek choroby lub jej zaostrzenie, z drugiej – choroba jest źródłem stresu. Zatrzymanie tego błędnego koła jest przedmiotem starań psychologa klinicznego współpracującego z lekarzem reumatologiem.
Psychologiczne koszty chorób reumatycznych
Niezwykle mylne jest założenie, że osoby przewlekle chore przyzwyczajają się do ograniczeń powodowanych chorobą. Obciążenie emocjonalne, nieprzewidywalność choroby i jej postęp, a tym samym utrudnienia w codziennym życiu sprawiają, że w reakcji na te trudności mogą ujawnić się zaburzenia emocjonalne. Dotyczy to zarówno pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów oraz z chorobą reumatyczną o podłożu zapalnym. Najczęściej diagnozowane zaburzenia należą do dysfunkcji wynikających z przeciążenia układu nerwowego i są to depresja oraz nerwica o rozmaitym przebiegu, które stanowią reakcję na brak umiejętności poradzenia sobie z sytuacją trudną (coping) (2, 6, 7).
Depresję można rozpoznać, zwracając uwagę na takie objawy, jak: obniżenie podstawowego nastroju, osłabienie tempa rytmów psychicznych i ruchowych, objawy somatyczne (np. zaburzenia rytmu serca, zaburzenia żołądkowo-jelitowe), zaburzenia rytmów biologicznych, lęk. W depresji lęk ujawnia się jako przemijający, natomiast w nerwicy lęk o zmiennym nasileniu stanowi osiowy objaw zaburzenia. Nierozpoznane i nieleczone zaburzenia pogłębiają się, nasilając tym samym objawy choroby reumatycznej. Depresja bądź nerwica, jeśli nie jest rozpoznana i leczona, może stać się przyczyną ujawniania się kolejnych niespecyficznych dla choroby reumatycznej dysfunkcji organizmu (zaburzeń psychoorganicznych) i tym samym może znacznie ograniczać efekty leczenia choroby podstawowej.
Pisząc o zaburzeniach nerwicowych i depresyjnych, należy wspomnieć, że czasami stres powodowany przewlekłą chorobą przyczynia się do ujawnienia się zaburzeń psychicznych w formie psychozy. Psychozy mogą stanowić reakcję na traumę uświadomienia sobie faktu choroby. Mogą one przebiegać w postaci zespołów zamroczeniowych, lękowo-urojeniowych lub lękowo-depresyjnych (8).
Zaburzenia emocjonalne mogą ujawnić się nie tylko z powodu przeciążenia emocjonalnego sytuacją trudną, ale także – jak to się często dzieje w chorobach reumatycznych – na skutek zajęcia układu nerwowego. Najczęściej zajęcie układu nerwowego występuje w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego (9).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Popielski K: Psychologiczne aspekty doświadczania schorzeń reumatycznych. Reumatologia 2005; 43: 160-5.
2. Lazarus RS, Folkman S: Stress, appraisal and coping. Springer, New York 1984.
3. Straub RH, Cutolo M: Does stress influence the course of rheumatic diseases? Clin Exp Rheumatol 2006; 24: 225-8.
4. Miller AH: Elucidating the consequences of chronic stress on immune regulation and behavior in rheumatoid arthritis. Brain Behav Immune 2008; 22: 22-3.
5. Jędryka-Góral A: Stres psychologiczny i jego predykatory u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Annales Academiae Medicae Stetinensis 2010; (Suppl. 1) 56: 83-5.
6. Terelak J: Psychologia stresu. Branta, Warszawa 2001.
7. Selye H: Stres okiełznany. PIW, Warszawa 1978.
8. Aleksandrowicz J: Zaburzenia nerwicowe. Wyd Lek PZWL, Warszawa 1998.
9. Nowicka-Sauer K, Nowicki Z: Zaburzenia funkcji poznawczych w toczniu rumieniowatym układowym, związek z wybranymi danymi klinicznymi. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2006; 15: 291-5.
10. Snaith ML (red.): ABC Reumatologii. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2007.
11. Kwiatkowska B: Depresja w chorobach reumatycznych. Terapia 2003; 10: 52-4.
12. Wisłowska M, Kanecki K, Tyszko P, Kapała A: Jakość życia zależna od zdrowia u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Reumatologia 2010; 48: 104-11.
13. Strelau J: Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. [W:] Psychologia. Podręcznik akademicki, red. Strelau J. Vol. 3. GWP, Gdańsk 2001.
14. Rupiński R, Szafraniec S, Dobrucka I, Filipowicz-Sosnowska A: Diagnostyka i leczenie zespołu fibromialgii. Terapia 2006; 2, 1(175): 32-6.
15. Barsky AJ, Ahem DK, Orav EJ et al.:A randomized trial of three psychosocial treatments for the smptoms of rheumatoid arthritis. Semin Arthritis Rheum 2010; 40: 222-32.
16. Basler HD, Rehfisch HP: Cognitive-behavioral therapy in patients with ankylosing spondylitis in a German self-help organization. Psychosom Res 1991; 35: 345-54.
17. Dobrucka I: Aktywność sportowa osób z niepełnosprawnością fizyczną a ich przystosowanie społeczne. Rozprawa doktorska, Warszawa 2010. Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej; biblioteka akademicka.
18. Sillamy N: Słownik psychologii. Książnica, Katowice 1994; p. 9.
otrzymano: 2011-12-08
zaakceptowano do druku: 2012-01-04

Adres do korespondencji:
*Ida Dobrucka-Janeczek
Certyfikowany Psychoterapeuta Zakład Dydaktyki, Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher
ul. Spartańska 1, 02-637 Warszawa
tel.: +48 (22) 844-42-41 wew. 428 lub 549
e-mail: idadobrucka@poczta.onet.pl

Postępy Nauk Medycznych 2/2012
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych