© Borgis - Balneologia Polska 3-4/2005, s. 101-105
Barbara Krawczyk
Specyficzne cechy bioklimatu Krynicy Zdroju
The specific features of Krynica bioclimate
z Zakładu Klimatologii i Geoekologii
Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
Kierownik: doc. dr hab. M. Degórski
Streszczenie
W pracy zwrócono uwagę na te cechy bioklimatu Krynicy, które wynikają zarówno z położenia w dolinie górskiej jak i z nadmiernej urbanizacji uzdrowiska. Specyficzne (negatywne) cechy bioklimatu uzdrowiska analizowano na podstawie danych meteorologicznych z okresu 1971-1990 oraz wyników badań klimatu lokalnego wykonanych w latach 1971-1973.
Ryzyko wystąpienia stresu ciepła badano za pomocą wskaźnika HSI (Heat Stress Index). Analizowano również stan zanieczyszczenia powietrza w uzdrowisku.
Charakterystyczne cechy klimatu lokalnego Krynicy wynikające z położenia w dolinie górskiej to: ograniczenie dopływu energii słonecznej w dnie doliny Kryniczanki, inwersyjny układ temperatury kształtujący się pomiędzy dnem doliny i szczytem Góry Parkowej, słaba wentylacja doliny, częste występowanie mgieł. W uzdrowisku dość często występują niekorzystne warunki biotermiczne. Stres ciepła o znacznym natężeniu może pojawić się w okresie letnim nawet w 52% przypadków. Możliwe jest również (w 5% przypadków) niebezpieczeństwo przegrzania ustroju człowieka. Dolinne położenie uzdrowiska a także niekorzystny układ komunikacyjny (ruch samochodowy odbywa się wzdłuż osi doliny Kryniczanki) sprawiają, że średnie zanieczyszczenie powietrza w uzdrowisku jakkolwiek nie przekracza dopuszczalnych norm (dla wartości średnich rocznych) wykazuje bardzo duże zróżnicowanie sezonowe. Koncentracja pyłu zawieszonego w powietrzu oraz NO2 i SO2 jest kilkakrotnie większa zimą niż latem.
Wstęp
Chociaż wody mineralne Krynicy znane były miejscowej ludności już w XVII wieku, okres świetności Krynicy jako znanego i cenionego polskiego uzdrowiska, posiadającego nowoczesną infrastrukturę, przypadł dopiero na drugą połowę XIX i początek XX wieku. Do rozwoju uzdrowiska przyczyniła się Komisja Balneologiczna przy Towarzystwie Naukowym Krakowskim z niestrudzonym profesorem Józefem Dietlem, oraz objęcie stanowiska lekarza uzdrowiskowego przez dr. Michała Zieleniewskiego. Do unowocześnienia uzdrowiska przyczynił się także jego wieloletni dyrektor, inż. Leon Nowotarski (Kowalenko 1962, Janiga 1975).
W okresie międzywojennym odbywały się w Krynicy zjazdy lekarzy, przyjeżdżali najznakomitsi przedstawiciele świata literackiego i artystycznego. Rosła frekwencja kuracjuszy od około 10 tys. osób w 1919 roku, do ponad 40 tysięcy w 1938 roku. Okres powojenny charakteryzował się przeinwestowaniem uzdrowiska i zachwianiem równowagi pomiędzy infrastrukturą uzdrowiskową i komunalną, co również wpłynęło na warunki klimatu lokalnego.
Krynica położona jest na wysokości około 600 m we wschodniej części Beskidu Sądeckiego. Jednym z najważniejszych elementów ukształtowania terenu, rzutującym na specyfikę warunków klimatycznych Krynicy jest otwarta ku południowi dość wąska dolina Kryniczanki. Centrum uzdrowiska znajduje się przy ujściu do Kryniczanki jej dopływu – Palenicy. Zalesione wzniesienia otaczające dolinę wyniesione są ponad jej dno o około 200-300 m.
Zalety klimatu lokalnego Krynicy jako czynnika leczniczego w postaci czystego powietrza o zwiększonej koncentracji ozonu, korzystnych warunków wilgotnościowych i wietrznych opisywał już w 1883 r. B. Skórczewski. Dopiero uruchomienie obserwacji meteorologicznych w uzdrowisku (1867 r.), a w szczególności powstanie drugiego posterunku meteorologicznego na Górze Parkowej, (na wysokości 737 m npm), który działał ponad trzydzieści lat (1955-1989), a także Stacji Biometeorologicznej podległej byłemu Instytutowi Medycyny Uzdrowiskowej w Poznaniu, pozwoliło na poznanie wszystkich (w tym i niekorzystnych) cech bioklimatu uzdrowiska. Obecnie na terenie uzdrowiska, oprócz posterunku meteorologicznego IMGW, działa w pobliskiej Kopciowej stacja naukowa pod opieką Akademii Rolniczej w Krakowie. W 2005 r. umieszczono na dachu Pijalni Głównej automatyczną stację meteorologiczną, której dane informują kuracjuszy o aktualnym stanie pogody w centrum uzdrowiska, a nawet o temperaturze powietrza wewnątrz Pijalni.
Charakterystyczne cechy klimatu lokalnego Krynicy Zdroju wynikają przede wszystkim z położenia w dolinie górskiej. Położenie to najwyraźniej wpływa na warunki solarne, termiczne, wietrzne a także na warunki biotermiczne uzdrowiska (tab. 1). Zostaną one scharakteryzowane na podstawie wieloletnich (1971-1990) obserwacji meteorologicznych wykonywanych zarówno w centrum uzdrowiska jak i na Górze Parkowej (1956-1965) oraz w opraciu o wyniki szczegółowych badań topoklimatycznych przeprowadzonych w latach 1971-1973 (Baliński 1974, Kozłowska-Szczęsna i in. 2002).
Tabela 1. Wybrane elementy bioklimatu Krynicy Zdroju (wartości średnie 1971-1990).
| Element bioklimatu | I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | Rok |
| Usłonecznienie (godz.)x | 56 | 68 | 109 | 140 | 161 | 169 | 188 | 189 | 152 | 118 | 56 | 38 | 1444 |
| Liczba dni z inwersją temperaturyx | 13,4 | 14,4 | 15,2 | 18,2 | 20,6 | 19,5 | 21,0 | 23,3 | 22,1 | 20,4 | 11,1 | 9,3 | 208,5 |
| Prędkość wiatru (m.s-1 ), 12 GMT | 1,1 | 1,1 | 1,3 | 1,4 | 1,2 | 0,9 | 0,8 | 0,8 | 1,0 | 1,1 | 1,0 | 0,9 | 1,1 |
| Liczba dni z mgłą | 7,8 | 6,8 | 6,7 | 4,8 | 3,7 | 3,1 | 3,9 | 8,8 | 11,4 | 11,6 | 9,1 | 8,5 | 86,2 |
Natężenie stresu cieplnego w półroczu ciepłym
Wartości średnie w %, 12 GMT |
| Warunki termoneutralne lub łagodny stres chłodu | | | | | 25,3 | 14,7 | 8,5 | 8,2 | 24,0 | 43,5 | | | 20,7 |
| Łagodny lub umiarkowany stres ciepła | | | | | 30,5 | 27,3 | 20,5 | 23,5 | 30,0 | 31,6 | | | 27,2 |
| Silny stres ciepła | | | | | 23,5 | 25,5 | 31,6 | 27,7 | 24,0 | 19,2 | | | 25,3 |
| Bardzo silny stres ciepła | | | | | 16,8 | 22,5 | 22,4 | 23,7 | 16,3 | 5,5 | | | 17,9 |
| Maksymalny tolerowany stres ciepła | | | | | 2,6 | 3,2 | 5,6 | 8,1 | 3,0 | 0,2 | | | 3,8 |
| Niebezpieczeństwo przegrzania | | | | | 1,3 | 6,8 | 11,3 | 8,7 | 2,7 | | | | 5,1 |
Wybrane elementy bioklimatu Krynicy Zdroju
Usłonecznienie
Konsekwencją położenia uzdrowiska w dolinie górskiej i zasłonięcia wschodniej części horyzontu przez wzniesienia Góry Parkowej jest ograniczenie dopływu energii słonecznej w dnie doliny Kryniczanki, które uwidocznia się szczególnie w godzinach porannych i decyduje o tym, że średnia suma roczna godzin ze słońcem (1444) jest nieco mniejsza od normy dla uzdrowisk środkowoeuropejskich wynoszącej 1500 godzin. Usłonecznienie obserwowane na Górze Parkowej jest o około 7% większe niż w centrum uzdrowiska (Baliński 1974). Największy dopływ promieniowania słonecznego obserwuje się w sierpniu i w lipcu (po około 190 godz.), a najmniejszy w grudniu (około 40 godz.). Pomimo większej wysokości słońca w czerwcu (w porównaniu z majem) przyrost liczby godzin ze słońcem w tym miesiącu jest niewielki (o 8 godzin), na skutek wzrostu zachmurzenia konwekcyjnego. Najmniejszym w roku usłonecznieniem charakteryzuje się okres od listopada do lutego. W zależności od wielkości zachmurzenia uwarunkowanego cyrkulacją atmosfery nad Polska południową, usłonecznienie w Krynicy w poszczególnych latach może się wahać od około 1100 do 1600, a na Górze Parkowej nawet do 1700 godzin. W świetle przytoczonych danych, warunki insolacyjne Krynicy należy uznać jako korzystne dla helioterapii tylko w ciepłej połowie roku.
Inwersje temperatury powietrza
Niekorzystną cechą klimatu lokalnego Krynicy jest inwersyjny układ temperatury, kształtujący się pomiędzy dnem doliny Kryniczanki i szczytem Góry Parkowej. Inwersje temperatury spowodowane są tu grawitacyjnym spływem i osiadaniem na dnie doliny chłodnego powietrza. Inwersje w Krynicy występują dość często, bo aż 57% dni w roku (Baliński 1974). Są to na ogół inwersje krótkotrwałe, radiacyjne (tworzące się już przed zachodem słońca i zanikające 4-6 godzin po jego wschodzie. Najczęściej (48% przypadków) inwersyjny rozkład temperatury w dolinie Kryniczanki obserwuje się w godzinach porannych, 42% w godzinach wieczornych, a 10% w godzinach południowych. Największa częstość inwersji występuje w okresie letnim i wczesnojesiennym tzn. od maja do października (tab. 1). Różnice temperatury pomiędzy dnem doliny Kryniczanki i Górą Parkową sięgają średnio 1,5-2,5°C (inwersja słaba). Inwersyjny układ temperatury należy uznać za cechę niekorzystną klimatu lokalnego, gdyż prowadzi do tworzenia się w dnie doliny Kryniczanki zastoisk chłodnego i wilgotnego powietrza, mgły i do gromadzenia się zanieczyszczeń, pochodzenia zarówno komunalnego jak i komunikacyjnego. Takie sytuacje są szczególnie niekorzystne w okresie zimowym, gdy w Krynicy obserwuje się inwersje długotrwałe (nawet dwudniowe).
Prędkość wiatru
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Baliński W.: Klimat i bioklimat Krynicy Zdroju, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania przestrzennego w uzdrowisku. Problemy Uzdrowiskowe, 1974, 5/6, 83/84, 187-275.
2. Janiga J.: Krynica, Problemy Uzdrowiskowe, 1975, 4, (92), cz. II, 161-187.
3. Kowalenko H.: Czy możliwe jest opracowanie nowe i krytyczne historii Krynicy. Wiadomości Uzdrowiskowe, 1962, 2, 33-39.
4. Kozłowska-Szczęsna T., i wsp.: Krynica-Zdrój w: Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie. Monografie IGiPZ PAN, 2002, 3, 243-262.
5. Krawczyk, B.: Ryzyko wystąpienia stresu ciepła- o znacznym natężeniu w wybranych uzdrowiskach polskich. Balneologia Polska, 2002, 43, 1-2, 88-93,
6. Krawczyk B.: Stres ciepła – cecha bioklimatu Polski. Prace Geograficzne 2003, 188, 283-294.
7. Miczyński J.: Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego doliny Popradu i Krynicy. Zeszyty Naukowe AR im H. Kołłątaja w Krakowie 1980, 160, Sesja Naukowa 8, 273-281.
