© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2012, s. 250-253
Agnieszka Kozub, Dorota Wagner, *Elżbieta Studzińska-Sroka, Wiesława Bylka
Tasznik – pospolity chwast i mało znana roślina lecznicza
Capsella bursa-pastoris - a common weed and little-known medicinal plant
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Irena Matławska
Summary
Shepherd’s purse is a common weed, which therapeutic properties are not yet very well known.
The active compounds of Capsella bursa-pastoris are: amines, aminoacids, flavonoids, aliphatic and aromatic acids, glucosinolates, essential oil, vitamins, minerals and alkaloids.
Shepherd’s purse has been used for ages in Asian and European medicine, mainly for treating different types of bleeding also as a diuretic and astringent. In vitro and in vivo studies confirmed that shepherd’s purse affects the smooth muscles of uterus, may cause reduction of the permeability of blood vessel, and exhibit anti-inflammatory and anti-cancer properties. There is no data about clinical studies regarding the herb. Nowadays Capsella bursa-pastoris is used internally and externally to treat different types of bleeding eg. menstrual bleeding, bleeding from the nose and in the injuries of the skin. It is also used in homeopathy. Low toxicity of its extracts was observed on in vitro studies. There is no evident data about the side effects of shepherd’s purse and its herbal preparations are considered to be safe for use. The use of shepherd’s purse herb was approved by the European Commission.
Wstęp
Tasznik pospolity, synonim tobołek pastuszy (łac. Capsella bursa-pastoris (L.) Medikus, ang. shepherd’s purse) należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae; dawniej krzyżowe – Cruciferae). Łacińska nazwa nawiązuje do kształtu owocu (łuszczynki), która przypomina pasterskie torby. Roślina prawdopodobnie pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Obecnie jest pospolitym, trudnym do wytępienia chwastem, szeroko rozpowszechnionym w krajach półkuli północnej. Rośnie masowo na polach, pastwiskach, ugorach, rumowiskach, przy drogach, płotach, murach, w ogrodach (1-4).
Opis botaniczny
Tasznik pospolity jest niewymagającą rośliną jednoroczną lub dwuletnią, wytwarzającą przy ziemi rozetę pierzastodzielnych lub zatokowo-ząbkowanych liści, które zwężają się w krótki ogonek. Wysoka łodyga, osiągająca do 60 cm wysokości, pokryta jest znacznie mniejszymi ząbkowanymi, zwykle siedzącymi listkami, strzałkowatymi w nasadzie. Na szczycie pojedynczej lub rozgałęzionej łodygi rozwijają się stopniowo zebrane w grono drobne, białe, rzadziej jasnoróżowe kwiaty o długości 4-6 mm, które szybko przekwitają (1, 2, 5, 6). Owoc C. bursa-pastoris to trójkątna, szeroka łuszczynka, z sercowatym wycięciem na szczycie, zawierająca 10-20 bardzo szybko dojrzewających nasion, o długości do 1 mm. Tobołki pastusze kwitną i owocują od wiosny do jesieni. W ciągu okresu wegetacji rozwija się kilka pokoleń, stąd roślina jest trudnym do zwalczenia chwastem. Kształt owoców tasznika pozwala odróżnić go od podobnych tobołków polnych. Ziele tasznika ma słaby, swoisty zapach i słonawo-gorzkawy smak, który z czasem przechodzi w ostry (7).
Tasznik w przeszłości
Ziele tasznika jest wykorzystywane przez człowieka co najmniej od ośmiu tysięcy lat. Nasiona tobołek pastuszych zostały znalezione podczas badań archeologicznych w wykopaliskach jednej z osad neolitycznych w Catalhoyuk w Turcji, datowanej na około 5950 rok przed naszą erą (8). Wzmianka o taszniku pojawiła się w najstarszym chińskim zielniku cesarza Shen Nunga (z około 2700 roku przed naszą erą). Zaliczył on tasznik do grupy 20, tak zwanych „książęcych ziół” (w tej grupie znajduje się również żeń-szeń) (7). W medycynie tybetańskiej ziele tasznika stosowane było jako środek przeciwwymiotny, a także w terapii chorób płuc, nerek i układu nerwowego (9).
Informacje na temat tasznika możemy znaleźć również w dziełach Hipokratesa (2). W dawnej medycynie europejskiej tasznik był używany jako środek diuretyczny, ściągający, przeciwkrwotoczny w krwawieniach różnego pochodzenia, np. w krwawych biegunkach, hemoroidach, obfitych i bolesnych miesiączkach, a także jako substytut sporyszu w krwawieniach macicznych (8, 10). W podobnych celach leczniczych tasznik wykorzystywali Indianie. Podczas I wojny światowej był używany jako hamujący krwawienie, gdy inne leki nie były dostępne (7).
Związki czynne
W zielu tasznika obecne są aminy biogenne (do 1%), takie jak cholina, acetylocholina, tyramina, histamina; liczne aminokwasy: prolina (największy udział), walina, ornityna, kwas α- i γ-aminomasłowy; flawonoidy (glikozydy kwercetyny, m.in. rutyna oraz glikozydy diosmetyny, kemferolu, luteoliny, hesperetyny); kwasy alifatyczne: kwas fumarowy i kwasy aromatyczne (chlorogenowy, syryngowy, wanilinowy, kumarowy); glukozynolaty (synigryna); witaminy: A, K, C (w 100 g liści do 136 mg); związki mineralne: sole potasu i wapnia (w stosunkowo dużych ilościach, zwłaszcza sole potasu); peptydy; olejek eteryczny (główny składnik kamfora); kardenolidy, a także alkaloidy o nieokreślonej dotąd strukturze (5, 9-13).
Badania farmakologiczne
Aktywność biologiczna ziela tasznika została potwierdzona w badaniach w warunkach in vitro i in vivo. W prowadzonych eksperymentach dowiedziono, m.in. działania przeciwzapalnego, wpływu na mięśnie gładkie macicy i na pracę mięśnia sercowego oraz aktywności przeciwnowotworowej C. bursa-pastoris.
Działanie przeciwzapalne wyciągów wodnych z C. bursa-pastoris zostało potwierdzone w eksperymentach na szczurach. Po dootrzewnowym podaniu ekstraktu, obrzęk łapy szczura indukowany dekstranem oraz karageniną zmniejszał się odpowiednio u 50% po podaniu 300 mg/kg i u 30% po podaniu 20 mg/kg badanych zwierząt (11). Celem innego eksperymentu było ustalenie przeciwwrzodowej aktywności wyciągów alkoholowych z C. bursa-pastoris. W testach przeprowadzonych na szczurach wyciągi podane dootrzewnowo nie zmniejszały sekrecji soków trawiennych, ale przyspieszały gojenie istniejących już wrzodów (12).
Surowiec zmniejszał, wywołaną podaniem histaminy i serotoniny, przepuszczalność naczyń włosowatych u świnek morskich. Podobny efekt potwierdzono u myszy, dla wyizolowanych z surowca flawonoidów (12).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Lewkowicz-Mosiej T. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa 2003. 2. Senderski ME. Prawie wszystko o ziołach. Mateusz E. Senderski, Podkowa Leśna 2004; 614-6. 3. Lamer- -Zarawska E, Kowal-Gierczak B, Niedworok J. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007; 400. 4. Mayer JG, Uehleke B, Saum OK. Zioła ojców benedyktynów. Mieszanki i leczenie. Świat Książki, Warszawa 2004; 77. 5. PDR for Herbal Medicines. 3rd Ed. Med Econom Comp, New Yersey 2004; 730-1. 6. Strzelecka H, Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Warszawa 2000; 258-9. 7. Wielgosz T. Niezwykłe skarby natury. [W:] Kozłowski JA, Wielgosz T, Cis J i wsp. Zioła z apteki natury. Publikat, Warszawa 2007; 170. 8. Blumenthal M (ed.). Herbal Medicine. Expanded Commission E Monographs: Intergr Med Communicat Newton 2000; 212-4. 9. Wichtl M (ed.). Herbal drugs phytopharmaceuticals. A handbook for practice on a scientific basis. Medpharm Sci Publishers Stuttgart 2004; 94-6. 10. European Medicines Agency (EMEA) Assessment report on Capsella bursa-pastoris (L.) Medikus, herba. http://www.ema.europa.eu. (data wejścia 12.05.2012). 11. Bradley P. British herbal compendium. A Handbook of scientific information on widely used plant drugs. BHMA British Herb Med Assoc, Bournemouth 2006; 353-6. 12. Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal medicine. Pharm Press, London 2007; 541-2. 13. Kuroda K, Takagi K. Physiologically active substance in Capsella bursa pastoris. Nature 1968; 220:707-8. 14. Shipochliev T. Uterotonic action of extracts from a group of medicinal plants. Vet Med Nauk 1981; 18(4):94-8. 15. Vermathen M, Glasl H. Effect of the herb extract of Capsella bursa-pastoris on blood coagulation. Planta Med 1993; 59(7):670. 16. Kuroda K, Akao M. Antitumor and anti-intoxication activities of fumaric acid in cultured cells. Gann 1981; 72(5):777-82. 17. Moskalenko SA. Preliminary screening of far-eastern ethnomedicinal plants for antibacterial activity. J Ethnopharmacol 1986; 15(3):231-59. 18. Heo BG, Park YS, Chon SU i wsp. Antioxidant activity and cytotoxicity of methanol extracts from aerial parts of Korean salad plants. Biofactors 2007; 30:79-89. 19. Iserin P (ed.). Encyclopedia of médicinal plants. 2nd Ed. Larousse, Paris 2001; 182-3. 20. Krul C, Humblot C, Philippe C i wsp. Metabolism of sinigrin (2-propenyl glucosinolate) by the human colonic microflora in a dynamic in vitro large-intestinal model. Carcinogenesis 2002; 23(6):1009-16. 21. Ikhlas A. Khan Ehab A. Abourashed. Leung’s. Encyclopedia of common natural ingredients. John Wiley & Sons, New Jersey 2010; 458.
