© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2014, s. 11-14
*Ewa Krasuska-Sławińska1, Bożenna Dembowska-Bagińska2, Agnieszka Brożyna2, Dorota Olczak-Kowalczyk3
Stan higieny jamy ustnej u dzieci i młodzieży w trakcie chemioterapii przeciwnowotworowej
Oral hygiene status in children and adolescents during antineoplastic chemotherapy
1Poradnia Chirurgii Stomatologicznej Zespołu Poradni Specjalistycznych, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
p.o. Kierownika Poradni: mgr Agnieszka Pieniak
2Klinika Onkologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
Kierownik: prof. nadzw. dr hab. n. med. Bożenna Dembowska-Bagińska
3Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
Summary
Introduction: There is an association between oral hygiene and general health. Oral bacteria, their toxins and antigens, have direct or indirect impact on pathogenesis of disorders in internal organs. Also mastication and brushingteeth lead to bacteremia. The risk of bacteremia after brushing teeth arises twice, when there is a significant plaque accumulation. Bacteremia is particularly dangerous in patients with immunodeficiency, including patients receiving chemotherapy. Poor oral hygiene during treatment increases risk of general medical condition and development of caries and gingivitis.
Aim: Assessment of hygienic habits and oral hygiene status in children and adolescents undergoing antineoplastic chemotherapy using cytostatic agents.
Material and methods: Two groups of patients were examined. First group was 60 patient undergoing chemotherapy for at least 3 months, second group was 60 healthy patients. Examination included taking medical history of mucositis episodes, oral hygiene habits and assessment of oral hygiene using OHI-S index. Results were analysed with U Mann-Whitney test.
Results: Mucositis episodes were observed in 20 patients, all patients in both groups used fluoride toothpaste twice a day. Calculus was observed in only 3.3% patients during chemotherapy and in 1.6% healthy patients. Highest OHI-S index was in patients with mixed dentition undergoing chemotherapy. Spearman analysis proved positive correlation between OHI-S and mucositis.
Conclusions: Poor oral hygiene in children and adolescents during chemotherapy indicates the necessity of motivation and education of children, parents and medical staff.
WSTĘP
Właściwa higiena jamy ustnej warunkuje utrzymanie zdrowia jamy ustnej. Istnieje także związek między stanem higieny jamy ustnej a zdrowiem ogólnym (1-3). Donoszono o ropniach mózgu i zapaleniach płuc spowodowanych obecnością złogów płytki nazębnej (4,5). Aż 57% przypadków ciężkich zapaleń płuc u pacjentów hospitalizowanych z zaniedbaniami higienicznymi w jamie ustnej powiązano z drobnoustrojami występującymi w płytce nazębnej (6). Istnieją dowody na to, że poprawa higieny jamy ustnej i opieka stomatologiczna zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu oddechowego u osób starszych mieszkających w domach opieki, a zwłaszcza tych, w oddziałach intensywnej opieki medycznej (7).
Wykazano także związek pomiędzy obecnością płytki nazębnej u dzieci a występowaniem ropni okołomigdałowych i zapaleń migdałków (8).
Bakterie występujące w jamie ustnej, ich toksyny i antygeny odgrywają rolę w patogenezie zmian chorobowych w odległych narządach poprzez wpływ pośredni lub bezpośredni (wysiew do krwi) (9-13). Bakteriemia nie towarzyszy jednak wyłącznie przerwaniu ciągłości tkanek jamy ustnej. Dochodzi do niej również w czasie żucia lub szczotkowania zębów (14).
Przy zaniedbaniach higienicznych i znacznej akumulacji płytki nazębnej liczba bakterii zasiedlających powierzchnię zębów zwiększa się od 2- do 10-krotnie (15). Przy znacznej akumulacji płytki nazębnej ryzyko bakteriemii po szczotkowaniu wzrasta ponad dwukrotnie (15).
Wysiew bakterii do krwi jest szczególnie niebezpieczny u osób z osłabionymi mechanizmami obronnymi, do których należą m.in. pacjenci w trakcie chemioterapii przeciwnowotworowej. Działaniem niepożądanym leków cytotoksycznych jest mielosupresja i w konsekwencji neutropenia, małopłytkowość, niedokrwistość. Neutropenia znacznie osłabia zdolność zwalczania zakażeń. Wszelkie infekcje u dzieci z neutropenią mają tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania i prowadzą do rozwoju sepsy. Zaniedbania higieniczne w czasie chemioterapii, zwłaszcza w okresie występowania mucositis w jamie ustnej, spowodowanego cytotoksycznym działaniem leków na komórki nabłonka, zwiększają ryzyko infekcji ogólnoustrojowej. Sprzyjają także zapaleniom dziąseł i rozwojowi choroby próchnicowej (16-20).
CEL PRACY
Celem pracy jest ocena nawyków higienicznych i stanu higieny jamy ustnej u dzieci i młodzieży poddawanych terapii przeciwnowotworowej z zastosowaniem leków cytotoksycznych.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto 60 pacjentów z chorobami nowotworowymi w trakcie chemioterapii przeciwnowotworowej trwającej co najmniej 3 miesiące, w wieku od 5 do 18 lat. Przyczynami leczenia przeciwnowotworowego były: rdzeniak (n = 12), nerczak płodowy (n = 5), histiocytoza (n = 5), chłoniak Burkitta (n = 4), nerwiak płodowy (n = 4), mięsak prążkowokomórkowy (n = 4), mięsak Ewinga (n = 3), ziarnica złośliwa (n = 2) i inne (n = 25). Protokoły leczenia zawierały najczęściej: winkrystynę (n = 53), cyklofosfamid (n = 41), adriamycynę (n = 40), etopozyd (n = 39), cisplastynę (n = 26), ifosfamid (n = 25), aktynomycynę (n = 18), dakarbazynę (n = 17), metotreksat (n = 13). Średni wiek badanych wyniósł 11,24 ± 4,22 lat. Chemioterapię przeciwnowotworową rozpoczynano średnio w wieku 9,12 ± 4,44, a średni czas trwania leczenia wynosił 0,8 ± 0,3 lat.
Grupę kontrolną stanowiło 60 osób ogólnie zdrowych w tym samym przedziale wiekowym (średni wiek 12,25 ± 3,61 lat).
W obu grupach wyodrębniono 2 podgrupy liczące po 30 pacjentów: I – z uzębieniem mieszanym, II – z uzębieniem stałym.
Warunkiem przystąpienia do badań było podpisanie zgody przez badanych lub ich rodziców/opiekunów prawnych. Kryteria wyłączające z badań:
– radioterapia w obrębie głowy i szyi,
– w wywiadzie przewlekłe choroby ogólnoustrojowe inne niż nowotworowa, obecnie i w przeszłości.
Badania obejmowały wywiad dotyczący epizodów występowania mucositis w trakcie leczenia cytostatykami oraz nawyków higienicznych (częstość szczotkowania zębów w ciągu dnia, rodzaju stosowanych past i szczoteczek do zębów – ręczna/elektryczna), stosowanie płukanek) oraz ocenę stanu higieny jamy ustnej z zastosowaniem wskaźnika OHI-S (ang. Simplified Oral Hygiene Index) wg Greena i Vermilliona (21).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Adulyanon S, Vourapukjaru J, Sheiham A: Oral impacts affecting daily performance in a low disease Thai population. Community Dent Oral Epidemiol 1996; 24: 385-389. 2. Ballamy HA, Schwaleberg RH, Drum MA: Factors associated with use of preventive dental health service among U.S adolescents. J of Adolec Health 2001; 6(2): 395-405. 3. Śniarała R: Stomatologiczne zachowania prozdrowotne amerykańskiej i polskiej młodzieży akademickiej. Praca doktorska, Poznań 2011. 4. Parahitiyawa NB, Jin LJ, Leung WK et al.: Microbiology of odontogenicbeacteriemia: Beyond endocarditis. Clin Microbiol Rev 2009; 20: 46-64. 5. Azarpazhooh A, Leake JL: Systematic review of the association between respiratory diseases and oral health. J Periodontol 2006; 9(77): 1465-1482. 6. El-Sohla AA, Pietrantoni C, Bhat A et al.: Colonization of dental plaques a respiratory of respiratory pathogens for hospital – acquired pneumonia in institutionalized elders. Chest 2004; 126: 1575-1582. 7. Yoneyama T, Yoshida M, Ohrui T et al.: Oral care reduces pneumonia in older patients in nursing homes. J Am Geriatr Soc 2002; 50: 430-433. 8. Almadori G, Bastianini L, Bistoni F et al.: Microbial flora of surface versus core tonsillar cultures in recurrent tonsillitis in children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1988; 15: 157-162. 9. Parahitiyawa NB, Jin LJ, Leung WK et al.: Microbiology of odontogenicbacteriemia: Beyond endocarditis. Clin Microbiol Rev 2009; 1(22): 46-64. 10. Somma F, Castagnola R, Bollino D, Margio L: Oral inflammatory process and general health. Part 1: The focal infection and the oral inflammatory lesion. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2010; 14: 1085-1095. 11. Somma F, Castagnola R, Bollino D, Margio L: Oral inflammatory process and general health. Part 2: How does the periapicalinflammatory process compromise general health? Eur Rev Med Pharmacol Sci 2011; 15: 35-51. 12. Manjunath BC, Praveen K, Chandrashekar BR et al.: Periodontal infections: A risk factor for various systemic disease. Natl Med J India 2011; 24: 214-219. 13. Seymour RA: Is gum disease killing your patient? Br Dent J 2009; 206: 551-552. 14. Lucas VS, Gafan G, Dewhurst S, Roberts GJ: Prevalence, intensity and nature of bacteraemiaafter toothbrushing. J Dent 2008; 7: 481-487. 15. Tomas I, Diz P, Tobias A et al.: Periodontal health status and bacteraemia from daily oral activities: systematic review/meta-analysis. J Clin Periodontol 2012; 39: 213-228. 16. Olczak-Kowalczyk D, Daszkiewicz M, Daszkiewicz P i wsp.: Wybrane problemy stomatologiczne u pacjentów poddanych terapii przeciwnowotworowej na podstawie klasyfikacji CTCAE v3.0 Część I. Stom Współ 2007; Supl. 1: 20-27. 17. Olczak-Kowalczyk D, Daszkiewicz M, Daszkiewicz P i wsp.: Wybrane problemy stomatologiczne u pacjentów poddanych terapii przeciwnowotworowej na podstawie klasyfikacji CTCAE v3.0 Część II. Stom Współ 2007; 3(14): 30-37. 18. Cheng KKF, Molassiotis A, Chang AM: An oral care protocol intervention to prevent chemotherapy-induced oral mucositis in pediatric cancer patients: a pilot study. Eur J of Oncol Nurs 2002; 6(2): 66-73. 19. Cioch M: Uszkodzenie bariery śluzówkowej (Mucosalbarrierinjury – MBI) w następstwie intensywnego leczenia cytostatycznego. Onkol Pol 2001; 4(2): 85-89. 20. Dens F, Boute P, Otten J et al.: Dental caries, gingival health, and oral hygiene of long term survivors of pediatric malignant diseases. Arch Dis Child 1995; 72: 129-132. 21. Greene JC: The simplified oral hygiene index – development and uses. J Periodontol 1967; 38: 625-637. 22. Lalla RV, Peterson DE, Brennen MT, Schubert MM: Oral toxity. [in:] The chemotherapy source book. (ed.) Perry M.C, Lippincott WILLIAMS&WILKINS, PFILADELFIA 2008: 114-153. 23. Dembowska-Bagińska B: Ocena stanu zdrowia oraz problemów psychospołecznych dzieci i młodzieży po leczeniu złośliwych nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Praca habilitacyjna, IPCZD, Warszawa 2008. 24. Simon K, Dziemianko I: Obraz kliniczny zakażeń Herpesviridae w stanach obniżonej odporności u chorych po przeszczepach szpiku kostnego i narządów miąższowych. Przegl Epidemiol 2003; 58: 289-297. 25. Cheng KF, Molassiots A, Chang AM et al.: Evaluation of oral care protocol in the prevention of chemotherapy – induced oral mucositis in paediatric patients. Eur J of Cancer 2001; 37: 2056-2063. 26. Coracin FL, da Silva Santos PS, Gallottini MHC et al.: Oral health as a predictive factor of oral mucosa. Clinics (Sao Paulo) 2013; 68(6): 792-796. 27. Sabater-Recolons MM, López-López J, Rodríguez de Rivera-Campillo ME et al.: Buccodental health and oral mucositis. Clinical study in patients with hematological diseases. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2006;1: 497-502. 28. Pels E, Mielnik-Błaszczyk M: Oral hygiene in children suffering from acute lymphoblastic leukemia living in rural and urban regions. Ann Agrricul Envir Med 2012; 19(3): 529-533. 29. Olczak- Kowalczyk D, Dembowska-Bagińska B, Krasuska-Sławińska E: Potrzeby w zakresie leczenia choroby próchnicowej u dzieci niepozostających pod stałą opieką stomatologiczną po zakończeniu terapii przeciwnowotworowej. Dent Med Probl 2010; 3(47): 297-303. 30. Krasuska-Sławińska E, Olczak- Kowalczyk D, Daszkiewicz M, Dembowska-Bagińska B: Rodzaje zabiegów dentystycznych wykonywanych u dzieci z chorobami nowotworowymi w znieczuleniu ogólnym. Stom Współ 2011; 18,2: 8-14. 31. Sonis AL, Waber DP, Sallan S, Tarbell NJ: The oral health of long-term survivors of acute lymphoblastic leukemia: a comparison of three treatment modalities. Oral Oncol Eur J Cancer 1995; 4(31B): 250-252.
