© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2014, s. 48-53
*Justyna Baraniak, Małgorzata Kania
Surowce roślinne i inne wybrane składniki preparatów prozdrowotnych przeznaczone do stosowania u dzieci
Herbal substances and other components of pro-health products dedicated to children
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
A lot of parents ask pediatricians for advice concerning the safety and efficacy of herbal products for children. Herbal medicines very often are regarded as effective and less toxic than conventional drugs because they have natural origin. Herbal remedies also occur as natural option for treating various illness. They can be easily buy as pills, powders, syrups or prepared as tea and are available in pharmacies or grocery stores. Many pharmaceuticals are derived from natural plant sources, others are produced by chemical synthesis. Among herbal products for children we can find for example spasmolytic substances or different activators of the immune system, which enhance resistance to infections or many others. Other pro-health components present in products designed for children are vitamins, probiotics or polyunsaturated fatty acids obtained from fish oil. The main question is if they are helpful in treatment of children diseases. Moreover it should be well known that herbs and herbal products except beneficial effects may give adverse effects or be responsible for unexpected toxicity.
Spośród tysięcy różnych produktów obecnych na rynku, w tym produktów zawierających w składzie surowce roślinne, istotne miejsce zajmują preparaty przeznaczone do stosowania u dzieci. Bardzo często stanowią one alternatywę dla syntetycznych leków OTC. Stosuje się je na przykład w celach profilaktycznych; do takich środków należą na przykład produkty na poprawę odporności. Wiele z nich uważa się za leki na różne dolegliwości – zakażenia górnych dróg oddechowych, problemy skórne i gastryczne, alergie i wiele innych. Bardzo często podawane są one dzieciom bez wiedzy lekarza, w ramach leczenia domowego. Poniżej przedstawiono wybrane surowce roślinne oraz inne składniki preparatów prozdrowotnych, które znaleźć można w funkcjonujących na rynku produktach przeznaczonych do stosowania u dzieci.
Surowce roślinne o działaniu wspierającym odporność organizmu
Drobnoustroje chorobotwórcze stanowią poważne zagrożenie dla organizmu człowieka, zwłaszcza przy osłabionej odporności. Ich atak ułatwia niewłaściwa dieta, brak wypoczynku oraz osłabiona kondycja, co wpływa znacząco na spadek odporności organizmu. Dzieje się tak często jesienią, zimą oraz z nadejściem wiosny. Odporność to aktywność organizmu, mająca na celu obronę przed zakażeniami. Zależy ona od właściwego funkcjonowania układu immunologicznego. Obecnie, coraz większym zainteresowaniem w celu wspomagania odporności u dzieci, cieszą się naturalne produkty lecznicze, bądź suplementy diety pochodzenia roślinnego. W ich składzie można znaleźć różnorakie surowce zielarskie zawierające substancje czynne, które odpowiadają za działanie danego surowca. Istotnymi dla organizmu substancjami pochodzenia roślinnego są polisacharydy, flawonoidy, polifenole, garbniki, laktony i wiele innych. Związki te wykorzystywane są w biosyntezie komórek odpornościowych. Wspomagają zatem pracę układu odpornościowego. Najczęściej w produktach obecnych na rynku polskim, zalecanych do stosowania u dzieci w celu poprawienia odporności, znajdują się takie surowce, jak aloes drzewiasty Aloë barbadensis Mill, jeżówka purpurowa Echinacea purpurea (L.) Moench oraz bez czarny Sambucus nigra L.
Aloes zwyczajny (aloes barbadoski, Aloë barbadensis Mill. – syn. Aloë vulgaris Lam., Aloë vera L.) należy do sukulentów z rodziny Złotogłowowatych (Asphodelaceae). Surowcem leczniczym jest liść aloesu. Wytwarza się z niego alonę, żel aloesowy oraz miazgę aloesową. Surowiec zawiera wiele związków czynnych. Należą do nich głównie antrazwiązki, pochodne α-pironu, glikoproteiny, białka, substancje śluzowe oraz składniki mineralne. Szczególnie ważne we wspomaganiu odporności są polisacharydy zawarte w surowcu. Ich frakcja wykazuje aktywność immunostymulującą i wzmacniającą. Badano wpływ ekstraktu z aloesu i poszczególnych jego frakcji na zakażone C. albicans makrofagi, które stanowią ważną linię obrony organizmu przeciwko atakującym go patogenom. W badaniu wykazano, że ekstrakt z aloesu i jego frakcje znacząco zwiększały żywotność zakażonych komórek. Wyniki prac są obiecujące i być może stanowią podwaliny do wyjaśnienia mechanizmu działania tego surowca na układ immunologiczny (1). Zgodnie z monografią ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) produkty z aloesu zwyczajnego nie powinny być podawane dzieciom poniżej 10 roku życia (2), a według EMEA (European Medicines Agency) poniżej 12 roku życia (3).
Popularną rośliną leczniczą, wykorzystywaną jako lek o wielokierunkowym spektrum działania w medycynie ludowej, jest jeżówka purpurowa. Roślina ta (ziele i korzeń) jest głównym składnikiem preparatów immunostymulujących, ponieważ uważa się, że podnosi naturalną odporność organizmu (4). Przetwory z jeżówki działają też przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie. Surowiec zawiera polisacharydy, polifenolokwasy (pochodne kwasu kawowego i ich połączenia), izobutyloamidy, flawonoidy, glikoproteiny, olejki eteryczne, aminy i poliacetyleny. Za najsilniejsze działanie immunostymulujące odpowiedzialne są polisacharydy oraz izobutyloamidy. Aktywują one komórki układu odpornościowego. Odbywa się to poprzez wzrost liczby leukocytów i nasilenie fagocytozy makrofagów i granulocytów. Związki te odpowiadają też za hamowanie tworzenia się prostaglandyn i leukotrienów, stanowiących mediatory stanu zapalnego oraz indukcję cytokin pro- i przeciwzapalnych (5). W badaniach naukowych opisano, że lipofilne amidy, alkamidy i pochodne kwasu kawowego, z alkoholowego ekstraktu jeżówki, wpływają na układ immunologiczny poprzez stymulowanie fagocytozy neutrofili wielojądrzastych. Wiele produktów przeznaczonych dla dzieci zawiera sok z jeżówki. Zalecane są one jednak do stosowania u dzieci powyżej 4 lub 12 roku życia.
Inną, dobrze znaną rośliną stosowaną w celu wspomagania odporności u dzieci jest bez czarny. Roślina ta należy do Przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Jako surowiec leczniczy wykorzystuje się kwiaty, korę, liście i owoce. Owoce bzu czarnego należą do surowców flawonowych. Zawierają one antocyjany, olejki eteryczne, garbniki, pektyny, flawonoidy (m.in. rutynę i kwercetynę) i sterole. Bogate są także w kwasy organiczne oraz witaminy (A, C, B6). Występuje w nich także aglutynina Sambucus nigra III (SNA-III) (6). Owoce bzu czarnego mają status GRAS (Generally recognized as safe for use in foods). Wykazują one aktywność łagodnie przeczyszczającą, moczopędną, przeciwbólową, napotną, a także ściągającą (6). Obecnie dużym zainteresowaniem cieszą się prace naukowe dotyczące przeciwdrobnoustrojowych (przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych) oraz przeciwzapalnych właściwości ekstraktu z owoców bzu czarnego. Istnieją doniesienia o zdolności tego ekstraktu do aktywowania układu immunologicznego w przypadku wystąpienia stanu zapalnego (7, 8). Wysunięto hipotezę, że za potencjalny mechanizm działania ekstraktu odpowiedzialne są prawdopodobnie flawonoidy, które stymulują układ odpornościowy do zwiększonego wytwarzania cytokin przez monocyty. Owoc bzu czarnego, tak jak i kwiatostan lipy, czy owoc maliny, należy również do surowców roślinnych o działaniu przeciwgorączkowym i napotnym.
Popularne produkty dla dzieci do podawania w celu zwiększenia odporności zawierają standaryzowane ekstrakty z owoców czarnego bzu. W większości sklepów spożywczych można też nabyć soki, czy syropy z bzu czarnego.
Surowce roślinne o działaniu spazmolitycznym
Na polskim rynku istnieje wiele granulowanych herbatek dla dzieci i niemowląt, zalecanych do stosowania w przypadku bolesnych kolek i innych problemów gastrycznych. Produkty te są powszechnie reklamowane, jednak zamiast sięgać po sztuczne granulaty, herbatkę ziołową można przygotować we własnym zakresie. Wykorzystać można do tego suszone zioła i owoce, powszechnie dostępne w aptekach i sklepach zielarskich. Dodatkową ich zaletą jest brak środków konserwujących, sztucznych barwników, czy aromatów. Nie są one również dosładzane. Do dobrze znanych roślin o właściwościach wiatropędnych oraz przeciwskurczowych, które stosowane są u dzieci, należy koper włoski (Foeniculum vulgare Mill.), biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum L.) oraz kminek zwyczajny (Carum carvi L.).
Koper włoski (syn. fenkuł włoski) jest byliną z rodziny Selerowatych (Apiaceae). Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, jest uprawiany w wielu krajach, również w Polsce. Surowcem zielarskim jest owoc kopru włoskiego (Foeniculi fructus) oraz olejek koprowy (Foeniculi oleum). Owoce zawierają 2-6% olejku, flawonoidy, stigmasterol, olej tłusty, białko, cukry. Surowiec wykazuje działanie wykrztuśne, rozkurczające i wiatropędne. Według Komisji E (Komisja Ekspertów niemieckiego Ministra Zdrowia) zakres stosowania kopru włoskiego dotyczy dolegliwości kurczowych żołądka i jelit, niestrawności, wzdęć oraz nieżytów górnych dróg oddechowych (9). U dzieci, w celu osłabienia przykrych objawów gastrycznych, stosuje się koper włoski pod postacią herbatki. Nie zaleca się stosowania olejku koprowego u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia, ze względu na jego działanie estrogenowe (obecność estragolu) (10).
Kolejną rośliną o działaniu spazmolitycznym obecną w produktach przeznaczonych dla dzieci jest biedrzeniec anyż (anyż, anyżek), należący do rodziny Selerowatych (Apiaceae). Owoc anyżu, a także otrzymywany z niego olejek anyżowy, zawierają wiele cennych biologicznie aktywnych substancji czynnych. Anyż powszechnie używany jest również jako przyprawa do ciast, mięs, warzyw oraz wyrobów alkoholowych. Według Komisji E owoc anyżu wykazuje działanie wykrztuśne, przeciwbakteryjne i słabe przeciwskurczowe. Zakres jego stosowania to między innymi dolegliwości trawienne (11). Herbatki przyrządzone z anyżku, ze względu na działanie spazmolityczne, są pomocne w zwalczaniu kolek u niemowląt.
Kminek lekarski (kminek zwyczajny) należy do rodziny Selerowatych (Apiaceae), Uprawiany jest w wielu krajach świata, także w Polsce. Owoc kminku jest przede wszystkim popularną przyprawą stosowaną do mięs, warzyw, pieczywa, serów i alkoholi. Surowcem zielarskim jest owoc kminku i otrzymywany z niego olejek kminkowy. Owoce zawierają olejek, olej tłusty, białka, poliacetyleny, flawonoidy i cukry. Olejek wykazuje działanie rozkurczające jelita, wiatropędne oraz wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, ponadto wykazuje właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Owoc kminku stosowany jest w zaburzeniach trawienia, takich jak słabe kurczowe dolegliwości przewodu pokarmowego, wzdęcia i uczucie pełności (12). Napary sporządzane z owoców kminku wspomagają naturalne wydzielanie soków trawiennych, przez co regulują procesy pokarmowe. W celach rozkurczowych najczęściej podaje się dzieciom herbatki z kopru włoskiego z kminkiem lub owoc kminku w postaci ziół do zaparzania.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Farahnejad Z, Ghazanfari T, Yaraee R. Immunomodulatory effects of Aloe vera and its fractions on response of macrophages against Candida albicans. Immunopharmacol Immunotoxicol 2011; 33(4):676-81. 2. ESCOP Monographs. The Scientific Foundation for Herbal Medicinal Products. Aloe barbadensis (Barbados aloes). Second Ed. Supplement 2009; 6-10. 3. EMEA. Community herbal monograph on Aloe barbadensis Miller and on Aloe. 2006; 1-9. 4. Yamada K, Hung P, Park TK. A comparison of the immunostimulatory effects of the medicinal herbs Echinacea, Ashwagandha and Brahmi. J Ethnopharmacol 2011; 37(1):231-5. 5. Kapai NA, Anisimova NY, Kiselevskii MV. Selective cytokine-inducing effects of low dose Echinacea. Bull Exp Biol Med 2011; 150(6):711-3. 6. Monograph – Sambucus nigra. Altern Med Rev 2005; 10(1):51-5. 7. Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw 2001; 12(2):290-5. 8. Barak V, Birkenfeld S, Halperin T. The effect of herbal remedies on the production of human inflammatory and anti-inflammatory cytokines. IMAJ 2002; 4(Suppl):919-22. 9. Komisja E. Foeniculi fructus (owoc kopru włoskiego) Bundesanzeiger nr 74 z 19.04.1991. [W:] Rośliny lecznicze w fitoterapii. Kompendium roślin leczniczych uszeregowanych według zakresów stosowania na podstawie monografii opracowanych przez Komisję E Federalnego Urzędu Zdrowia RFN. IRiPZ. Poznań 2000. 10. EMEA. Community herbal monograph on Foeniculum vulgare Miller subsp. vulgare var. vulgare. Aetheroleum. 2007; 1-5. 11. Komisja E. Anisi fructus (owoc anyżu) Bundesanzeiger nr 122 z 06.07.1988. [W:] Rośliny lecznicze w fitoterapii. Kompendium roślin leczniczych uszeregowanych według zakresów stosowania na podstawie monografii opracowanych przez Komisję E Federalnego Urzędu Zdrowia RFN. IRiPZ, Poznań 2000. 12. Komisja E. Carvi fructus (owoc kminku) Bundesanzeiger nr 22 z 01.02.1990. [W:] Rośliny lecznicze w fitoterapii. Kompendium roślin leczniczych uszeregowanych według zakresów stosowania na podstawie monografii opracowanych przez Komisję E Federalnego Urzędu Zdrowia RFN. IRiPZ, Poznań 2000. 13. Yamashita F, De Toledo-Benassi M, Tonzar AC i wsp. Produtos de acerola: estudo da estabilidade de vitamina C. Cienc Tecnol Aliment, Campinas 2003; 23(1):92-4. 14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (Dz. U. Nr 180, poz. 1214). 15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności (Dz. U. Nr 174, poz. 1184). 16. Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1925/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji. 17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 maja 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz. U. Nr 91, poz. 596). 18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz. U. poz. 138). 19. FAO/WHO Report 2001. Health and nutritional properties probiotics in food including powder milk with live lactic acid bacteria. October 1-4, Cordoba 2001. 20. Cichy W, Gałęcka M, Szachta P. Probiotyki jako alternatywne rozwiązanie i wsparcie terapii tradycyjnych. Zakażenia 2010; (6):2-8. 21. Szajewska H, Skórka A, Ruszczyński M i wsp. Meta-analysis: Lactobacillis GG for treating acute diarrhoea in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25:871-81. 22. Szajewska H, Skórka A, Dyląg M. Meta-analysis: Saccharomyces boulardii for treating acute diarrhoea in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25:257-64. 23. Kamińska E. Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania probiotyków na podstawie badań klinicznych przeprowadzonych u dzieci. Med Wieku Rozwoj 2012; 16(3):240-51. 24. Vanderplas Y, Brunser O, Szajewska H. Saccharomyces boulardii in childhood. Eur J Pediatr 2009; 168:253-65. 25. Ivory K, Chambers SK, Pin C i wsp. Oral delivery of Lactobacillus casei Shirota modifies allergen-induced immune responses in allergic rhinitis. Clin Exper Allergy 2008; 38(8):1282-9. 26. Szajewska H. Probiotyki w Polsce – kiedy, jakie i dlaczego? Gastroenterol Klin 2010; 2(1):1-9. 27. Sanders TAB. Marine oils-metabolic effects and role in human nutrition. Proc Nutr Soc 1993; 52(3):457. 28. Marciniak-Łukasiak K. Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3. Żywn Nauka Technol Jakość 2011; 6(79): 24-35. 29. Labeling reference intake values for n-3 and n-6 polyunsaturated fatty acids. The EFSA J 2009; 1176:1-11.
