© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2014, s. 150-154
*Romuald Mordalski, Wojciech A. Kucharski, Agnieszka Gryszczyńska, Waldemar Buchwald
Ocena wpływu rozstawy rzędów na plon ziela Chelidonium majus L. oraz wartość biologiczną surowca**
Impact of raw spacing on the yield of Chelidonium majus L. herb and biological value of raw material
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
The studies were carried out in 2011-2013. The experimental factor was the variable row spacing influencing the amount of seed per unit area: a) 20 cm (seeding rate 10 kg·ha-1), b) 30 cm (7.5 kg·ha-1), c) 40 cm (5 kg·ha-1). The yield of fresh and dry weight of herb (after drying in the chamber dryer) harvested twice during growing season was determined. The content of alkaloids (expressed as chelidonine) in the raw material was quantified.
High variability of yield of Chelidonium majus in the first year of cultivation was observed. Its height depended on row spacing. The highest total yield (1st + 2nd crop) was obtained at the smallest row spacing (20 cm). The increase in the row spacing to 40 and 30 cm resulted in decrease of dry mass of herb of about 35 to 60%. In the second year of cultivation, yield was on average about 40% higher as compared to the first year. Row spacing of 30 and 40 cm resulted in a reduction in the yield of raw material of about 35 and 50%, as compared to the 20 cm spacing. There was no correlation between the levels of alkaloids in raw material and row spacing.
Wstęp
Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) z rodziny Makowatych (Papaveraceae Juss.) to gatunek szeroko rozpowszechniony na świecie, mający długą tradycję stosowania leczniczego. Zielarze od wieków stosowali go do odrobaczania przewodu pokarmowego (niekiedy nawet jako panaceum na dolegliwości przewodu pokarmowego) oraz przeciw chorobom dermatologicznym. W przeszłości nie wszystkie zastosowania wynikały z udowodnionych właściwości leczniczych, natomiast obecnie w aptekach można spotkać wiele preparatów opartych na tej roślinie dobrze sprawdzonych pod względem działania na organizm człowieka (1).
Zasięg geograficzny występowania glistnika pokrywa się ze strefą oddziaływania klimatu umiarkowanego na obszarze Eurazji. W Polsce powszechnie występuje na całym obszarze nizinnym. Porasta zarośla na obrzeżach lasów, przydroża, rumowiska i wysypiska odpadów (2). Glistnik wyróżnia się dużą zawartością alkaloidów – w ilości 0,5-4%, przy czym w zielu jest ich 0,5-1,5%, natomiast w korzeniach i niedojrzałych owocach ich zawartość może wynosić 3-4%. Główny alkaloid – chelidoninę (C20H19NO5), izoluje się z rośliny i używa jako składnika niektórych leków.
Surowcem farmakopealnym jest ziele glistnika (Chelidonii herba) zbierane w czasie kwitnienia – powinno zawierać nie mniej niż 0,6% alkaloidów w przeliczeniu na chelidoninę. Ziele powinno się zbierać przed i w czasie kwitnienia (do lipca). Najbardziej wartościowe jest ziele majowe i czerwcowe – zbierane później żółknie i brunatnieje w trakcie suszenia. Pomimo że glistnik jest rośliną dobrze poznaną pod względem chemicznym, wciąż jest obiektem licznych badań laboratoryjnych. Według ostatnich doniesień pomarańczowy sok wydostający się z uszkodzonych tkanek różnych części rośliny zawiera aż ok. 40 alkaloidów, a efekt fitoterapeutyczny Chelidonii herba jest wypadkową ich pojedynczych działań (3). Przedmiotem obecnie prowadzonych badań fitochemicznych, są m.in. metody izolacji z materiału roślinnego nowych związków oraz nowe szybkie i wydajne metody ich identyfikacji (4, 5).
Alkaloidy glistnika można podzielić na kilka grup chemicznych: pochodne benzofenantrydyny (chelidonina, homochelidonina, metoksychelidonina, chelitrydyna, sangwinaryna, chelerytryna; pochodne porfiny (magnofloryna, korydyna, narkorydyna); pochodne protopiny (protopina, α- i β-allokryptopina); pochodne protoberberyny (berberyna, koptyzyna, stylopina) i alkaloidy chinolizydynowe (sparteina) (3). Działanie fitochemiczne surowca na organizmy żywe jest prawdopodobnie także uzależnione od obecności białek (6). W badaniach laboratoryjnych można było w soku mlecznym glistnika zidentyfikować 21 różnego rodzaju białek. Autorzy badań uważają, że większość z nich może być ściśle powiązana ze swoistymi reakcjami obronnymi rośliny (np. wobec drobnoustrojów chorobotwórczych) i sugeruje ważną rolę tych białek dla całej fizjologii glistnika. W soku mlecznym stwierdzono m.in. występowanie glikoprotein (enzym DNA-za, lektyna, CM-Aia o właściwościach immunostymulujących i cytotoksycznych), peroksydazy oraz chelidocysteiny (3).
Bogaty skład chemiczny glistnika sprawia, że Chelidonii herba wykazuje wielokierunkowe działanie na organizm człowieka: uspokajające, przeciwbólowe, rozkurczowe, żółciopędne, przeciwalergiczne, obniżające ciśnienie krwi, rozszerzające naczynia wieńcowe i inne. Wyciągi z ziela Chelidonium majus odznaczają się działaniem przeciwdrobnoustrojowym: przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i przeciwpierwotniakowym (chelidonina, chelerytryna, berberyna, a zwłaszca sangwinaryna) oraz przeciwwirusowym (alkaloidy i substancje białkowe: poliglikozaminoglikan) (7). Piśmiennictwo podaje, że takie samo działanie wykazują rośliny glistnika hodowane in vitro, a autorzy badań sugerują, że mogą one całkowicie zastąpić rośliny zbierane ze stanu naturalnego (8). Może to mieć duże znaczenie dla praktyki, ponieważ z hodowli uzyskuje się duże partie surowca jednolitego, zarówno pod względem fazy rozwojowej rośliny, jak i zawartości substancji biologicznie czynnych.
W przeszłości, w wyniku prac hodowlanych uzyskiwano różne formy tetraploidalne (4n = 24) glistnika o zmienionych cechach morfologicznych i większej zawartości alkaloidów w liściach (o ok. 50%) w stosunku do form diploidanych (2n = 12), które nie doczekały wdrożenia do produkcji (9). W Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich (obecnie Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich) wyhodowano odmianę Cynober (zarejestrowana w 1976 r.), która do dzisiaj jest w Polsce wiodącą odmianą w produkcji polowej glistnika. Zawartość alkaloidów w przeliczeniu na chelidoninę u tej odmiany dochodzi do 2,9% (ze stanu dzikiego od 0,50 do 1,95%) (10).
Glistnik jaskółcze ziele jest gatunkiem o małych wymaganiach w stosunku do stanowiska, a jego uprawa jest stosunkowo łatwa do prowadzenia. Najlepiej rośnie na glebach żyznych i próchnicznych. Preferuje gleby bogate w azot, o odczynie obojętnym (11, 12). Z siewu nasion do gruntu glistnik rozpoczyna kiełkowanie, w zależności od warunków pogodowych, po 20-60 dniach. Do obsiania 1 ha potrzeba ok. 5 kg nasion (zachowują zdolność do kiełkowania przez 4 lata). W okresie zimowym nie zamiera, jak inne byliny, lecz pod śniegiem zachowuje zieloną barwę (poprzez zdolność gromadzenia w tkankach glikogenu). W kolejnym roku rozwoju roślina dorasta do 50-70 cm wysokości. W doświadczeniach polowych z najlepszym skutkiem wysiewano glistnika do gruntu w listopadzie i w kwietniu w rzędy o rozstawie 40-50 cm. Rośliny dobrze rosną zarówno w półcieniu, jak i na stanowiskach w pełni oświetlonych. Z upraw polowych zbiera się od 1 do 1,5 tony suchego ziela (12). Obecnie brak jest jednak zaleceń agrotechnicznych, opartych na wynikach doświadczeń krajowych, w uprawie ukierunkowanej na uzyskiwanie maksymalnej wydajności alkaloidów (wysoka biomasa z jednostki powierzchni) dla przemysłu przetwórczego. W związku z tym, w Zespole Botaniki i Agrotechniki Roślin Zielarskich IWNiRZ w Plewiskach, przeprowadzono w tym kierunku badania. Wykonano doświadczenia poletkowe w warunkach uprawy polowej w pierwszym oraz drugim roku wegetacji glistnika jaskółcze ziele.
Cel pracy
Celem badań była analiza wpływu zróżnicowanej rozstawy rzędów i gęstości siewu glistnika na zmienność plonowania i wartość chemiczną surowca w warunkach uprawy konwencjonalnej.
Materiał i metody
Poletka doświadczalne pod uprawy glistnika zakładano (lata: 2011 i 2012) na glebie płowej wytworzonej z moreny dennej o składzie mechanicznym piasków gliniastych lekkich. Zawartość w warstwie ornej azotu mineralnego wynosiła 8-11 mg/kg, przyswajalnych form P2O5, K2O i Mg odpowiednio: 146-148; 135-150; 67-69 mg/kg gleby, a pH wynosiło 7,6-7,8. W każdym roku doświadczeń przedplonem była gorczyca biała uprawiana w plonie głównym na zielony nawóz. Nasiona odmiany Cynober wysiewano wprost do gruntu w terminie wiosennym (kwiecień), siewnikiem poletkowym jednorzędowym (o stałej nastawie gęstości siewu w rzędzie), w ilości odpowiadającej poszczególnym obiektom.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Ożarowski A (red.). Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. PZWL, Warszawa 1980; p.102. 2. Mowszowicz J. Pospolite rośliny naczyniowe Polski. PWN, Warszawa 1979; 111. 3. Kędzia B, Łożykowska K, Gryszczyńska A. Skład chemiczny i zawartość substancji biologicznie aktywnych w Chelidonium majus L. Post Fitoter 2013; (3):174-81. 4. Kursinszki L, Sárközi Á, Kèry Á i wsp. Improved RP-HPLC method for analysis of isoquinoline alkaloids in extracts of Chelidonium majus. Chromatogr Suppl 2006; 63:131-5. 5. Sárközi Á, Janicsák G, Kursinszki L i wsp. Alkaloid composition of Chelidonium majus L. studied by different chromatographic techniques. Chromatogr Suppl 2006; 63:81-3. 6. Nawrot R, Kalinowski A, Goździcka-Józefiak A. Proteomic analysis of Chelidonium majus milky sap using two-dimensional gel electrophoresis and tandem mass spectrometry. Phytochem 2007; 68:1612-22. 7. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E, Goździcka-Jozefiak A i wsp. Przeciwdrobnoustrojowe działanie Chelidonium majus L. Post Fitoter 2013; (4):236-43. 8. Ćirić A, Vinterhalter B, Šavikin-Fodulović K i wsp. Chemical analysis and antimicrobial activity of methanol extracts of celandine (Chelidonium majus L.) plants growing in nature and cultured in vitro. Arch Biol Sci 2008; 60(1):7-8. 9. Rumińska A. Rośliny lecznicze. PWN, Warszawa 1981; 131. 10. Kucharski W, Załęcki R. Wpływ terminów siewu i sadzenia na plon i wartość surowca glistnika jaskółczego ziela (Chelidonium majus L.). Herba Pol 1988; 34(4):221-30. 11. Mowszowicz J. Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. WSiP, Warszawa 1986; 145. 12. Rumińska A (red.). Poradnik plantatora ziół. PWRiL, Warszawa 1991; 152. 13. Farmakopea Polska IX. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2011; 1239.
