© Borgis - Nowa Pediatria 1/2015, s. 25-30
*Anna Bednarek
Profilaktyka ospy wietrznej u dzieci – implikacje dla edukacji pielęgniarskiej
Prevention of varicella in children – implications for nursing education
Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Kierownik Katedry i Zakładu: dr hab. n. o zdr. Danuta Zarzycka
Summary
Chickenpox is one of the most infectious childhood diseases, sometimes with unpredictable course, with various complications and even mortality risk. At the same time, it is a disease that can be successfully prevented by immunization. The aim of study was discussion of selected aspects of the prevention of smallpox in children with regard to the implications for the educational role of the nurse. A review of Polish and foreign medical literature on the prevention of varicella in children in relation to nursing education. The method of critical evaluation of the literature and the technique of content analysis of the collected papers were used.
Chickenpox is commonly considered a mild disease, with not always typical and uncomplicated course. The complications may occur in both children with immunodeficiency and chronic diseases, as well as in previously healthy children. They may result in permanent multi-organ dysfunctions limiting further opportunities for proper development. An important element of effective prevention is the implementation of varicella vaccination on the largest group of children. Prevention of varicella by vaccination is mainly indicated for children because of possible complications of the disease. Health education of parents in terms of immunoprophylaxis of varicella is an important task for nurses performing vaccination.
Wstęp
Ospa wietrzna cechuje się wysoką zaraźliwością i endemicznym występowaniem na całym świecie. Charakterystyczną manifestacją kliniczną choroby jest polimorficzna wysypka z przewagą zmian grudkowo-pęcherzykowych. Najczęściej przebiega łagodnie i nie wymaga hospitalizacji. U części dzieci dynamika zmian chorobowych jest nieprzewidywalna. Zdarzają się przypadki, w których leczenie szpitalne jest konieczne z powodu ciężkiego przebiegu choroby i różnych powikłań (1).
W wielu krajach (np. Australia, Austria, Belgia, Francja, Kanada, Niemcy, Stany Zjednoczone, Włochy) ospę wietrzną uznano za ważny problem zdrowia publicznego i wprowadzono powszechne szczepienia, które spowodowały obniżenie liczby zachorowań i hospitalizacji (2-5). W Polsce obowiązkowymi szczepieniami przeciwko ospie wietrznej objęte są jedynie dzieci z grup podwyższonego ryzyka wynikającego ze stanu zdrowia oraz narażone na zakażenie ze względów środowiskowych (6).
Edukacja zdrowotna dziecka i jego rodziny należy do najważniejszych funkcji zawodowych współczesnej pielęgniarki. Jej udział w prewencji ospy wietrznej za pomocą szczepień wymaga aktualnej wiedzy medycznej, zdolności do efektywnego komunikowania się oraz tworzenia klimatu zaufania w relacjach z rodzicami (7-9).
Cel pracy
Omówienie wybranych aspektów profilaktyki ospy wietrznej u dzieci w kontekście implikacji dla edukacyjnej roli pielęgniarki.
Materiał i metody
Dokonano przeglądu polskojęzycznych i zagranicznych artykułów, indeksowanych w wyszukiwarce Polskiej Bibliografii Lekarskiej (PBL), opublikowanych w latach 1991-2013 oraz bazy publikacji PubMed od 2007-2013 roku. Przeglądu dokonano dnia 16 maja 2013 roku w oparciu o następujące słowa kluczowe i ich kombinacje: ospa wietrzna, powikłania, profilaktyka, szczepienia, dzieci, młodzież, edukacja wakcynologiczna. W wyniku automatycznego przeszukiwania bazy danych, na pierwszym etapie odnaleziono łącznie 387 rekordów, w tym 169 pozycji w zbiorze PBL oraz 191 w bazie PubMed. Kolejne fazy przeglądu tytułów opracowań pozwoliły na znaczne ograniczenie pozyskanego materiału badawczego. Metodą krytycznej oceny literatury, przy zastosowaniu techniki analizy treści zgromadzonych dokumentów, do ostatecznego opracowania całości publikacji zakwalifikowano 28 artykułów, w tym prac pochodzących z przeglądów systematycznych, wyników badań z randomizacją, badań kliniczno-kontrolnych oraz raportów danych epidemiologicznych.
Omówienie wyników przeglądu literatury medycznej w aspekcie prezentowanego zagadnienia
Kliniczna i epidemiologiczna charakterystyka ospy wietrznej u dzieci
Ospa wietrzna wywołana jest pierwotnym zakażeniem DNA wirusem Varicella-zoster virus (VZV), który należy do Herpesviridae. Pozostaje on w czuciowych zwojach nerwów czaszkowych oraz rdzeniowych, przyjmując postać latentną, a jego reaktywacja ujawnia się klinicznie jako półpasiec (1, 10, 11).
W kontaktach bezpośrednich ulega zarażeniu około 90% populacji. Możliwe jest także zakażenie przez łożysko. Noworodki i niemowlęta nie są chronione przez przeciwciała matczyne. Okres wylęgania choroby wynosi 10 do 21 dni i może się przedłużyć do 28 dni u dzieci leczonych immunosupresyjnie. U noworodków jest często krótszy niż u dzieci starszych. Zakaźność dla otoczenia rozpoczyna się 24-48 godzin przed wystąpieniem wysypki ospowej i utrzymuje się do przyschnięcia pęcherzyków, tj. około 4-7 dni. Przyjmuje się, że odporność po zakażeniu naturalnym trwa przez całe życie (12).
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia występowanie ospy wietrznej na świecie w 2013 roku dotyczyło 140 mln przypadków, w tym u 4200 tys. osób odnotowano zgon, natomiast u 4,2 mln wystąpiły powikłania i konieczność hospitalizacji (13). Zapadalność na ospę w grupie wieku < 12. miesiąca życia wynosi 1,6/1000 niemowląt rocznie. W USA przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciwko ospie wietrznej każdego roku rejestrowano około 4 miliony zachorowań, 11 tysięcy hospitalizacji i 100 zgonów (2-4).
W Polsce rocznie na ospę choruje około 200 tysięcy osób, w tym prawie 90% przypadków dotyczy pacjentów do 15. roku życia. Najwięcej zachorowań rejestruje się u dzieci w przedziale wieku 5-9 lat. Informacje na temat liczby zachorowań i hospitalizacji w wyniku ospy wietrznej w Polsce z ostatnich 5 lat oraz zapadalności w grupach wieku u dzieci i młodzieży zawarto w tabeli 1 i 2 (14).
Tabela 1. Ospa wietrzna w Polsce – liczba zachorowań i hospitalizacji w latach 2008-2012 (14).
| Rok | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 |
| Liczba zachorowań | 129 515 | 140 115 | 183 446 | 172 855 | 207 932 |
| Liczba hospitalizacji | 800 | 969 | 1007 | 1016 | - |
Tabela 2. Zapadalność na ospę wietrzną u dzieci i młodzieży (na 100 tysięcy) (14).
| Wiek w latach | Zapadalność |
| 0-4 | 3597,7 |
| 5-9 | 3708,7 |
| 10-14 | 863,9 |
| 15-19 | 179,8 |
Dane europejskiej bazy statystycznej (15, 16) dotyczące występowania ospy wietrznej za 2010 rok, opracowane na podstawie raportów poszczególnych państw, potwierdzają liczbę zachorowań dla Polski (tab. 1). Jednocześnie wskazuje się na nasz kraj wśród 15 państw, które nadesłały raporty, w grupie o najwyższej zachorowalności, obok Hiszpanii (n = 157,222) i Czech (n = 48,270).
Patomechanizm zakażenia VZV i przebieg choroby
Wirus ospy wietrznej po wniknięciu do ustroju przez błonę śluzową górnych dróg oddechowych, po 3-4 dniach ulega replikacji i dostaje się do krwi (tzw. wiremia pierwotna), gdzie namnaża się w układzie siateczkowo-śródbłonkowym. Po około 10-21 dniach od zakażenia dochodzi do wiremii wtórnej oraz szerzenia się zakażenia do skóry i błon śluzowych. W tym okresie występuje typowa manifestacja skórna choroby z polimorfizmem wykwitów. W komórkach warstwy kolczystej naskórka dochodzi do zmian martwiczych i degeneracyjnych. W uszkodzonych komórkach tworzą się początkowo plamki i grudki otoczone czerwoną obwódką, następnie pęcherzyk z wysiękiem surowiczo-włóknikowym zawierający granulocyty wielojądrowe (2).
Po kilku dniach jego zawartość mętnieje, powstaje krosta, która przysycha, tworząc strup, odpadający bez pozostawienia blizny. Zmiany skórne pojawiają się kolejno na tułowiu, piersiach, brzuchu, twarzy, owłosionej skórze głowy oraz kończynach (bez dłoni i stóp). W 10-20% przypadków obserwuje się wysiew do błon śluzowych jamy ustnej, spojówek oka i rogówki oraz do przewodu słuchowego wewnętrznego, w okolicy odbytu i narządów płciowych (1, 17).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Duszczyk E, Talarek E, Marczyńska M: Ospa wietrzna – powikłania, profilaktyka. Zakażenia 2011; 2: 136-140. 2. Liese JG, Grote V, Rosenfeld E: The burden of varicella compications bevor the introdiuction of foutine varicella vaccination in Germany. Pediatr Infect Dis J 2008; (2)27: 119-124. 3. Marshall HS: Changes in patterns of hospitalized children with varicella and of associated varicella genotypes after introduction of varicella vaccine in Australia. Pediatr Infect Dis J 2013; 32: 530-537. 4. Waye A: The impact of the universal infant varicella immunization strategy on Canadian varicella-related hospitalization rates. Vaccine 2013; 31: 4744-4748. 5. Chaves SS, Lopez AS, Watson TL. Varicella in infants after implementation of the US varicella vaccination program. Pediatrics 2011; 128(6): 1071-1077. 6. Program Szczepień Ochronnych na 2014 rok. Załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2013 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2014. (Dz. Urzęd. Min. Zdr., poz. 43). 7. Czajka H, Wysocki J: Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych. Help-Med, Kraków 2010. 8. Tarczoń I, Dromadzka E, Czajka H: Co na temat szczepień ochronnych wiedzą rodzice i pracownicy ochrony zdrowia? Przegl Lek 2009; 1-2: 27-33. 9. Kochman D, Rudzińska T: Znaczenie edukacji rodziców w kontekście szczepień obowiązkowych i zalecanych u dzieci w wieku 0-2 lat. Probl Piel 2008; 1-2: 163-172. 10. Jankowska-Folusiak J: Powikłania ospy wietrznej u dzieci. Przegl Pediatr 2011; 2: 86-89. 11. Kamboj M, Sepkowitz KA: Risk of transmission associated with live attenuated vaccines given to healthy persons caring for or residing with an immunocompromised patient. Infect Control Hosp Epidemiol 2007; 28(6): 702-706. 12. Yawn BP, Saddier P, Wollan PC, St Sauver JL: A population-based study of the incidence and complication rates of herpes zoster before zoster vaccine introduction. Mayo Clin Proc 2007; 82(11): 1341-1349. 13. Varicella and Herpes Zoster vaccines: WHO position paper, www.who.int/immunization/documents/2013. 14. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Zakład Epidemiologii Główny Inspektorat Sanitarny – Departament Zapobiegania i Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi. Szczepienia ochronne w Polsce w 2012 roku (podstawowe tablice robocze – wstępne dane) 15.06.2013 r. 15. EUVAC.NET Surveillance of Varicella and Herpes Zoster in Europe, 2010. (report) Available online at http://www.euvac.net/graphics/euvac/pdf/varicella_zoster_surveillan. 16. Eurostat. Statistical Office of the European Communities. http://epp.eurostat.ec.europa.eu. at http://www.euvac.net/graphics/euvac /varicella_zoster_surveillance.pdf. 17. Pahud BA, Glaser CA, Dekker CL et al.: Varicella zoster disease of the central nervous system: epidemiological, clinical, and laboratory features10 years after the introduction of the varicella vaccine. J Infect Dis 2011; 203(3): 316-323. 18. Grote V, von Kries R, Spronger W et al.: Varicella-related deaths in children and adolescents – Germany 2003-2004. Acta Paediatr 2008; 97(2): 187-192. 19. Dubos F, Hue V, Grandbastien B et al: Bacterial skin infections in children hospitalized with varicella: a possible negative impact of non-steroidal anti-inflammatory drugs. Acta Derm Venerol 2008; 88(1): 26-30. 20. Bozzola E: Neurological complications of varicella in childhood: case series and a systematic review of the literature. Vaccine 2012; 30: 5785-5790. 21. Persson A, Bergström T, Lindh M et al.: Varicella-zoster virus CNS disease – viral load, clinical manifestations and sequels. J Clin Virol 2009; 46(3): 249-253. 22. Gershon AA: Varicella-zoster virus infections. Pediatr Rev 2008; 29(1): 5-11. 23. Rudkowski Z. Ospa wietrzna – współczesne dane klinicznej możliwości skutecznej profilaktyki. Zakażenia 2004; 5: 78-85. 24. Bonnani P: Primary versus secondary failure after varicella vaccination: implications for interval between 2 doses. Pediatr Infect Dis J 2013; 32: 305-313. 25. Breuer J: Herpes zoster: New insights provide an important wake-up call for management of nosocomial transmission. J Infect Dis 2008; 197 (5): 635-637. 26. Sampathkumar P, Drage LA, Martin DP: Herpes zoster (shingles) and postherpetic neuralgia. Mayo Clin Proc 2009; 84(3): 274-280. 27. Wysocki J, Kędziora M: Profilaktyka ospy wietrznej. Ordynar Leków 2005; 5(11-12): 49-50. 28. Szynczewska E, Drobik-Wąsiewicz K, Żelazowska E: Realizacja szczepień ochronnych u dzieci pozostających pod opieką poradni neurologicznej. Przegl Pediatr 2009; 2: 117-121.
