*Karolina Gerreth
Leczenie stomatologiczne pacjentów niepełnosprawnych i przewlekle chorych – diagnostyka i terapia
Dental treatment of disabled and chronically ill patients – diagnostics and therapy
Katedra i Klinika Stomatologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. n. med. Maria Borysewicz-Lewicka
Summary
Oral health status of disabled and chronically ill patients is very often much more worse than in the healthy individuals. One may notice numerous teeth with active caries as well as missing teeth which is caused by, inter alia, diagnostic and therapeutic difficulties. Frequently, despite the great treatment needs of this group, therapy cannot be carried out in conditions of normally equipped dental surgery. Therapy is difficult because of the lack of the patient’s cooperation or problems in communication between dentist and person with disability which affects diagnostics or treatment. However, equipment limitations could be of high significance. The paper discusses alternative methods of conservative dentistry and prosthodontic treatment in people with special needs, including those with limited cooperation. It also describes the problems that occur in the case of performing therapeutic procedures in patients with diseases of the nervous system. The dentists should enhance knowledge of diagnostic and treatment methods of persons with disabilities since their number is increasing due to the development of medical sciences.
Jak podają dane z piśmiennictwa polskiego oraz światowego stan zdrowia jamy ustnej pacjentów niepełnosprawnych i przewlekle chorych jest w wielu populacjach gorszy aniżeli w zdrowej części społeczeństwa (1, 2). Głównie spostrzega się występowanie licznych zębów z aktywną próchnicą, co wiąże się między innymi z zaniedbaniami w zakresie diagnostyki oraz trudnościami w przeprowadzaniu terapii (2, 3). Gerreth i Borysewicz-Lewicka na podstawie badań przeprowadzonych wśród 112 dzieci niepełnosprawnych intelektualnie z uzębieniem mieszanym oraz 255 ze stałym, uczęszczających do szkół specjalnych na terenie miasta Poznania, stwierdziły występowanie choroby próchnicowej odpowiednio u 91,96 i 89,02% uczniów. Intensywność próchnicy u dzieci młodszych wynosiła 4,95, a u starszych 4,85 (2). Dowiedziono też, że współwystępowanie przewlekłej choroby ogólnoustrojowej ma wpływ na zwiększone potrzeby rehabilitacji w zakresie protetyki i estetyki (4).
Z badań Borysewicz-Lewickiej i wsp. przeprowadzonych wśród 414 osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych w wieku 18-20 lat, z czterech województw Polski, wiadomo, iż u 12,3% ogółu badanych stwierdzono występowanie pojedynczych, natomiast u 8,5% mnogich braków w uzębieniu (4). Znaczne zaawansowanie ubytków próchnicowych oraz ograniczenia w ich leczeniu powodują, że tracone są liczne zęby na skutek powikłań choroby próchnicowej. Autorzy odnotowali potrzebę leczenia protetycznego u 32,6% ogółu badanych, zarówno na skutek utraty zębów z powodu powikłań choroby próchnicowej, jak i hipodoncji, złamania korony czy też hipoplazji szkliwa. Podkreślić trzeba, że tylko u jednego pacjenta odnotowano obecność uzupełnień protetycznych. Z porównania danych z trzech badanych grup dzieci wynika, że największe potrzeby protetyczne występowały wśród niepełnosprawnych intelektualnie (35,7%), a następnie u osób z chorobami centralnego układu nerwowego (padaczka i dziecięce porażenie mózgowe – 22,8%) oraz niedowidzących i niewidomych (22,8%).
U pacjentów chorujących na padaczkę częściej niż u zdrowych występują urazowe uszkodzenia w obrębie zębów oraz części twarzowej czaszki (5). Károlyházy i wsp. odnotowali częstsze występowanie braków zębowych u pacjentów chorujących na padaczkę w porównaniu z osobami zdrowymi, przy czym rzadziej byli oni zaopatrywani protetycznie (3). Problem przede wszystkim dotyczy osób z częstymi napadami drgawek. W populacji osób obciążonych dziecięcym porażeniem mózgowym ponadto częściej odnotowuje się patologiczne starcie koron zębów (6). Niepełnosprawności intelektualnej oraz wielu zespołom chorobowym towarzyszyć też mogą zaburzenia rozwojowe tkanek zmineralizowanych zębów (4).
Celem tej pracy było przedstawienie, na podstawie dostępnego piśmiennictwa, zalecanych stomatologicznych metod diagnostycznych i leczniczych ułatwiających przeprowadzenie zabiegów terapeutycznych w populacji pacjentów niepełnosprawnych oraz z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.
U pacjentów niepełnosprawnych, zwłaszcza w stopniu znacznym i głębokim, napotyka się na duże problemy w trakcie badania i diagnostyki. Niejednokrotnie wykonanie szczegółowego badania klinicznego jamy ustnej jest niemożliwe do wykonania w warunkach ambulatoryjnych. Czasami przeprowadzane zostaje na początku zabiegu w znieczuleniu ogólnym tuż przed rozpoczęciem leczenia.
Ponadto duże trudności napotyka się w trakcie radiologicznej diagnostyki obrazowej. Problem w największym stopniu dotyczy zdjęć pantomograficznych, przede wszystkim ze względu na relatywnie długi czas, wynoszący do 20 sekund, w trakcie którego pacjent musi kooperować i pozostawać w bezruchu w wymuszonej pozycji. Stąd też ich wykonanie u chorych z obniżoną sprawnością intelektualną, zwłaszcza w stopniu znacznym i głębokim, nie jest realne (7). Ze względu na brak satysfakcjonującej współpracy, często nie jest możliwe także wykonanie serii 18-20 zdjęć okołowierzchołkowych oraz skrzydłowo-zgryzowych w celu zobrazowania wszystkich zębów pacjenta i diagnostyki ewentualnych patologii. Proponowane są więc modyfikacje zezwalające na otrzymanie zdjęć dobrej jakości i będących znaczną pomocą diagnostyczną. Zdjęcia te skracają czas, w którym pacjent jest bezpośrednio zaangażowany w badanie i umożliwiają zmniejszenie dawki promieniowania (7, 8). Strickland i wsp. dokonali porównania efektywności diagnostycznej zdjęć rentgenowskich wykonanych metodą konwencjonalną z wykorzystaniem 18 zdjęć okołowierzchołkowych z obrazem zawartym jedynie na 8 zdjęciach. Badanie przeprowadzono wśród 80 niepełnosprawnych pacjentów, w wieku od 13. do 60. roku życia, posiadających uzębienie stałe (8). Lekarze dentyści poddani kalibracji otrzymywali do oceny komplet 18 zdjęć wykonanych u każdego z pacjentów. Następnie, po okresie 2-3 miesięcy ponownie wręczono im 8 zdjęć każdego z badanych, które zostały wybrane z kompletu oryginalnych 18 wcześniej prezentowanych. Wyboru zdjęć dokonywano uwzględniając obecność znacznej liczby widocznych i możliwych do oceny zębów. Należy podkreślić, iż u 78 z 80 pacjentów poddanych analizie stwierdzono występowanie przynajmniej jednej patologii przy wykorzystaniu serii 18 zdjęć, natomiast z zastosowaniem serii 8 zdjęć zmiany takie zaobserwowano u 74 osób. Farman i wsp. ocenili wartość diagnostyczną 6 zdjęć okołowierzchołkowych (4 odcinków bocznych i 2 przednich łuków zębowych), wykonanych u 72 pacjentów z wykorzystaniem czujnika cyfrowego do zdjęć zębowych (7). Żadna z osób nie otrzymała przed badaniem leków sedacyjnych. Jednakże zaangażowane w badanie były trzy osoby odpowiedzialne za unieruchomienie i stabilizację pacjenta, utrzymanie detektora oraz obsługę sprzętu. Przeprowadzenie całej procedury zajmowało średnio około 45 minut u pacjenta, przy czym jedna na trzy ekspozycje musiała zostać powtórzona, najczęściej ze względu na poruszenie się pacjenta. Stąd też, w celu otrzymania 6 dobrych jakościowo zdjęć, pacjenta poddawano 8 ekspozycjom. Otrzymane wyniki wykazały, iż w badaniu klinicznym u jednej badanej osoby stwierdzono obecność średnio 22,2 zęba, natomiast na zdjęciach uwidocznionych zostało średnio 20,4 zęba. Dodatkowo, łącząc wyniki obu badań – klinicznego oraz radiologicznego – analizie można było poddać 22,7 zęba, biorąc pod uwagę zęby niewyrznięte oraz zatrzymane. Uwzględniając aspekty techniczne, jakość 65% zdjęć została oceniona jako znakomita, a 26% jako satysfakcjonująca. Należy nadmienić, iż u wszystkich badanych pacjentów dzięki badaniu radiologicznemu stwierdzono obecność zmian, które nie zostały zdiagnozowane podczas badania klinicznego. U 44 osób (61%) zmiany te miały wpływ na ustalenie planu leczenia.
Pomimo dużych stomatologicznych potrzeb leczniczych u pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie oraz z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi, obok trudności z przeprowadzeniem prawidłowej oceny diagnostycznej dodatkowym problemem jest fakt, że zabiegi terapeutyczne niejednokrotnie nie mogą zostać wykonane w warunkach standardowo wyposażonego gabinetu stomatologicznego. Terapia jest utrudniona ze względu na brak możliwości nawiązania współpracy ze strony pacjenta bądź niewystarczające wyposażenie. Károlyházy i wsp. spostrzegli, że w tej sytuacji lekarze z różnych powodów wybierają prostsze, a zarazem zajmujące mniej czasu metody leczenia niż w przypadku pacjentów zdrowych, co skutkuje większą liczbą zębów usuniętych i tym samym wcześniejszym występowaniem bezzębia w tej populacji (3). Przyczyn tego stanu autorzy dopatrują się między innymi w braku wiedzy personelu medycznego na temat choroby oraz lęku przed potencjalnym atakiem padaczki czy występowaniem ruchów mimowolnych utrudniających leczenie.
W piśmiennictwie sugerowana jest możliwość wykorzystania magnetoterapii w celu przygotowania pacjenta z mózgowym porażeniem dziecięcym do zabiegu stomatologicznego przeprowadzanego w warunkach ambulatoryjnych. Magnetostymulacja, mająca zastosowanie w medycynie, wywiera wpływ na zróżnicowane procesy fizjologiczne w organizmie, w tym na procesy elektroosmotyczne czy normalizację potencjałów błon komórkowych, co prowadzi do poprawy czynności układu nerwowego (9). Po wykonanych zabiegach elektrostymulacji dochodzi do zwiększenia aktywności enzymatycznej, a także procesów oksydoredukcyjnych powiązanych z ATP, co wpływa na stymulację procesów życiowych na poziomie komórkowym. Zabiegi magnetostymulacji mają działanie między innymi stabilizujące błony komórkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, przeciwkurczowe, relaksacyjne oraz rozszerzające naczynia (10). Jankowska i wsp. opisali zastosowanie kolejno metody „powiedz–pokaż–zrób” Addelsona, a następnie magnetostymulacji przed przeprowadzeniem badania oraz leczenia stomatologicznego u pacjentów z dziecięcym porażeniem mózgowym (9). Autorzy podsumowali wyniki jako korzystne w procesie adaptacji osób obciążonych tą chorobą ogólnoustrojową do leczenia stomatologicznego przeprowadzanego w warunkach ambulatoryjnych.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Pezzementi ML, Fisher MA: Oral health status of people with intellectual disabilities in the southeastern United States. J Am Dent Assoc 2005; 136: 903-912. 2. Gerreth K, Borysewicz-Lewicka M: Dental caries occurrence in special-care schoolchildren with varying degree of intellectual disability. Pol J Environ Stud 2008; 17: 68-72. 3. Károlyházy K, Kovács E, Kivovics P et al.: Dental Status and Oral Health of Patients with Epilepsy: An Epidemiologic Study. Epilepsia 2003; 44: 1103-1108. 4. Borysewicz-Lewicka M, Gerreth K, Wochna-Sobańska M et al.: Potrzeby lecznicze w zakresie protetyki stomatologicznej u młodzieży niepełnosprawnej i przewlekle chorej. Protet Stomatol 2011; 61: 482-489. 5. Nonato ER, Borges MA: Oral and maxillofacial trauma in patients with epilepsy: prospective study based on an outpatient population. Arq Neuropsiquiatr 2011; 69: 491-495. 6. Carmagnani FG, Gonçalves GK, Corrêa MS, dos Santos MT: Occlusal characteristics in cerebral palsy patients. J Dent Child 2007; 74: 41-45. 7. Farman AG, Horsley B, Warr E et al.: Outcomes of digital X-ray mini-panel examinations for patients having mental retardation and developmental disability. Dentomaxillofac Radiol 2003; 32: 15-20. 8. Strickland M, Canin RL, Mahevich RA et al.: Use of dental radiographic minipanel series in disabled adults in a university-based special care dental clinic. Quintessence Int 2011; 42: 323-329. 9. Jankowska K, Kaczmarek U, Sołtan E et al.: Efficacy of magnetic stimulation in adaptation of dental treatment of cerebral palsy young patients. Dent Med Probl 2008; 45: 361-368. 10. Jankowska K, Wrzyszcz-Kowalczyk A, Pregiel B, Sołtan E: Leczenie stomatologiczne sióstr z zespołem Seckela. Implantoprotetyka 2009; 10: 26-29. 11. Molina GF, Kultje C: Atraumatic restorative treatment (ART) with Carisolv in intellectually disabled patients. Journal of Disability & Oral Health 2003; 4: 15-18. 12. Gerreth K: Zastosowanie metody ART u chorych na trąd w Puri. Stomat Współ 2003; 4: 25-29. 13. Gerreth K: Ocena kliniczna wypełnień w zębach leczonych metodą ART w Indiach. Poradnik Stomat 2005; 5: 24-27. 14. Szczepańska J, Pawłowska E: Cechy kliniczne i morfologia części twarzowej czaszki u dzieci z zespołem Williamsa – opis dwóch przypadków. Czas Stomatol 2008; 61: 401-408. 15. Molina GF, Faulks D, Frencken JE: Suitability of ART approach for managing caries lesions in people with disability – Experts’ opinion. Acta Odontol Scand 2013; 71: 1430-1435. 16. Topouzeli N, Kotsiomiti E, Arhakis A: An alternative impression technique for individuals with special care needs. Spec Care Dentist 2010; 30: 266-270. 17. Waldman HB, Swerdloff M, Perlman SP: Children with mental retardation and epilepsy: demographics and general concerns. ASDC J Dent Child 2000; 67: 268-274. 18. Mehmet Y, Senem Ö, Sülün T, Hümeyra K: Management of epileptic patients in dentistry. Surgical Science 2012; 3: 47-52. 19. Károlyházy K, Kivovics P, Fejerdy P, Aranyi Z: Prosthodontic status and recommended care of patients with epilepsy. J Prosthet Dent 2005; 93: 177-182. 20. Kosyfaki P, Woerner W, Att W: Prosthodontic treatment in a partially edentulous patient with a complex medical history of epilepsy and deep vein thrombosis: A case report. Quintessence Int 2011; 42: 365-373. 21. Borsuk-Nastaj B, Tomera K, Wróbel K et al.: Rehabilitacja protetyczna pacjentów chorych na padaczkę. Opis przypadku. Nowa Stomatologia 2008; 4: 141-146. 22. Inada M, Yamazaki T, Shinozuka O, Sekiguchi G et al.: Complete denture treatments for a cerebral palsy patient by using a treatment denture. A case report. J Med Dent Sci 2002; 49: 171-177. 23. Rogers JO: Implant stabilized complete mandibular denture for a patient with cerebral palsy. Dental Update 1995; 22: 23-26. 24. Marukawa Y, Akiyama S, Morisaki I: Clinical application of dental prosthesis with magnetic attachment to a patient with cerebral palsy. J Osaka Univ Dent Sch 1994; 34: 45-49. 25. Gerreth K: Sprzęt wykorzystywany podczas leczenia stomatologicznego pacjentów niepełnosprawnych i przewlekle chorych – przegląd piśmiennictwa. Mag Stomat 2013; 2: 158-162 (online). 26. Dziedzic A: System domowej i mobilnej opieki stomatologicznej w Wielkiej Brytanii. Mag Stomat 2009; 19: 141-148.
