© Borgis - Nowa Pediatria 2/2015, s. 68-75
*Elżbieta Szczepańska1, Nicola Szeja2, Izabela Dudzik2, Anna Kołdon2, Karolina Jędzura2, Ewelina Pochopień2, Monika Oleszko2
Zachowania żywieniowe a wiedza żywieniowa uczniów wybranych szkół na terenie Górnego Śląska w zależności od wskaźnika wagowo-wzrostowego BMI
Eating behaviours and nutrition knowledge of students from selected schools of the Upper Silesian region, depending on the Body Mass Index
1Zakład Żywienia Człowieka, Katedra Dietetyki, Wydział Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
Kierownik Zakładu: dr hab. farm. Elżbieta Grochowska-Niedworok
2Studenckie Koło Naukowe Młodych Edukatorów, Zakład Żywienia Człowieka, Katedra Dietetyki, Wydział Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
Opiekun Koła: dr n. med. Elżbieta Szczepańska
Summary
Introduction. Eating behaviours are determined by cultural, demographic, social as well as environmental factors, including nutrition knowledge gained at different stages of life.
Aim. The aim of the study was to assess eating behaviours and nutrition knowledge of students.
Material and methods. 884 school students from the Upper Silesian region in Poland participated in the study. The research materials included questionnaires prepared by the author of the study.
Results. The consumption of 4-5 meals daily was declared by 56.5% of the underweight respondents, 58.9% of those with normal weight and 48.4% of overweight or obese students. The question about recommended number of meals which should be eaten a day was answered correctly by 70.4% of the underweight students, 69.5% of those having normal weight and 62.1% of the overweight respondents. Milk and/or milk drinks as well as meat and/or cold meat were eaten at least once a day by 58.3 and 57.8% of the underweight respondents, 56.2 and 62% of those with normal weight and 51.7 and 67.3% of overweight students respectively. Vegetables and fruit were consumed at least once a day by 67.3 and 71.2% of the underweight respondents, 59 and 64.5% of those with normal weight and 63.9 and 63.9% of overweight students respectively. The correct answers to the question about how often one should consume vegetables were provided by 55.2% of the underweight students, 55.9% of those having normal weight and 53.4% of the overweight respondents.
Conclusions. Eating behaviours of the surveyed students were unsatisfying, however, nutrition knowledge was sufficient. Discrepancies were observed between the respondents’ nutrition knowledge and the application of it in everyday life.
Wstęp
Wyniki prowadzonych badań zwracają uwagę na niewłaściwe zachowania żywieniowe młodzieży szkolnej, przejawiające się m.in. nieregularnym spożywaniem posiłków lub ich pomijaniem, pojadaniem pomiędzy posiłkami, jak również nadmiernym spożyciem słodyczy, produktów typu fast-food, napojów słodzonych, w tym także napojów energetyzujących. Badania wskazują także na fakt, iż młodzież stosuje diety mało urozmaicone, źle zbilansowane, o nieodpowiedniej wartości energetycznej, co może skutkować nieprawidłowym rozwojem i zaburzeniami odżywiania (1-4).
Zachowania żywieniowe to wybory żywieniowe uważane za jeden z głównych czynników kształtujących zdrowie (5). Duży wpływ na zachowania żywieniowe wywierają: czynniki środowiskowe, kulturowe, demograficzne, społeczne (poziom wykształcenia czy przynależność do grupy społeczno-ekonomicznej), jak również wiedza żywieniowa zdobyta na różnych etapach życia (6). Wśród czynników środowiskowych możemy wyróżnić otoczenie bliższe, do którego zaliczamy rodzinę i szkołę, oraz otoczenie dalsze, które stanowią m.in. środki masowego przekazu (5). Niepodważalny wpływ na zachowania żywieniowe oraz styl życia młodzieży mają zwyczaje żywieniowe nabyte w dzieciństwie. Dzieci i młodzież pozyskują wiedzę dotyczącą żywienia w domu poprzez obserwację zachowań rodziny, jak również dzięki informacjom przekazywanym w sposób zamierzony przez rodziców (7). Według Jeżewskiej-Zychowicz nawyki żywieniowe rodziny mają znaczący wpływ na poziom wiedzy żywieniowej młodzieży, a ten skutkuje podejmowaniem różnych wyborów żywieniowych (8). Szczególny wpływ na kształtowanie zachowań żywieniowych mają także grupy rówieśnicze, w których często mamy do czynienia ze zjawiskiem naśladownictwa prowadzącym do zmian nawyków żywieniowych na niekorzystne.
Cel pracy
Celem badania była ocena zachowań żywieniowych oraz wiedzy żywieniowej badanej grupy uczniów w zależności od wartości wskaźnika wagowo-wzrostowego BMI.
Materiał i metody
W badaniach uczestniczyło 884 uczniów uczęszczających do szkół na terenie Górnego Śląska. Obejmowały one kilka etapów. Pierwszym z nich było opracowanie autorskiego kwestionariusza ankiety, składającego się z metryczki oraz części zawierającej pytania dotyczące nawyków żywieniowych, częstości spożycia poszczególnych grup produktów spożywczych w ciągu ostatnich 30 dni oraz wiedzy żywieniowej. Drugi etap to badanie pilotażowe, polegające na przeprowadzeniu badania ankietowego wśród 20 osób, mającego na celu sprawdzenie, czy pytania zawarte w ankiecie są zrozumiałe dla respondentów. Kolejnym etapem było przeprowadzenie badania właściwego, poszerzonego o dokonanie pomiarów antropometrycznych (wzrostu i masy ciała) oraz obliczenie na tej podstawie wskaźnika wagowo-wzrostowego BMI. Ostatni etap to przygotowanie bazy danych oraz analiza wyników. Uzyskane dane zebrano w programie Microsoft Office Excel 2007. Analizę statystyczną przeprowadzono z wykorzystaniem programu StatSoft, Inc. Statistica version 10.0. Do oceny różnic pomiędzy badanymi cechami wykorzystano test niezależności Chi2. Za istotny statystycznie przyjęto poziom p ≤ 0,05.
Wyniki
Charakterystyka grupy
Tabela 1 przedstawia charakterystykę badanej grupy.
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy młodzieży.
| Cecha | n = 884 | % |
| Poziom BMI | niedobór masy ciała | 223 | 25,2 |
| prawidłowa masa ciała | 603 | 68,2 |
| nadwaga i otyłość | 58 | 6,6 |
| Stopień szkoły | gimnazjum | 465 | 52,6 |
| liceum | 419 | 47,4 |
| Płeć | dziewczęta | 508 | 57,5 |
| chłopcy | 376 | 42,5 |
| Wiek | 13-15 | 375 | 42,4 |
| 16-18 | 477 | 54,0 |
| powyżej 18 | 32 | 3,6 |
| Liczba godzin najczęściej spędzanych w szkole | mniej niż 6 godzin lekcyjnych | 18 | 2,0 |
| 6-8 godzin lekcyjnych | 800 | 90,5 |
| więcej niż 8 godzin lekcyjnych | 66 | 7,5 |
Spośród badanych osób niedobór masy ciała stwierdzono u 223 (25,2%), prawidłową masę ciała – u 603 (68,2%), a nadwagę i otyłość u 58 (6,6%) uczniów. 465 (52,6%) osób uczęszczało do szkół gimnazjalnych, a 419 (47,4%) do szkół licealnych. Wśród badanych dziewczęta stanowiły 57,5%, natomiast chłopcy 42,5%.
Zachowania żywieniowe badanej grupy
Tabela 2 przedstawia porównanie wybranych zachowań żywieniowych badanych uczniów.
Tabela 2. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych.
| Pytanie | Możliwe odpowiedzi | Niedobór masy ciała | Norma | Nadwaga i otyłość | p* |
| n = 223 | % | n = 603 | % | n = 58 | % |
| Ile posiłków najczęściej spożywasz w ciągu dnia? | mniej niż 3 | 25 | 11,2 | 52 | 8,6 | 3 | 5,2 | 0,08 |
| 3 | 51 | 22,9 | 162 | 26,9 | 20 | 34,4 |
| 4 | 87 | 39,0 | 230 | 38,1 | 21 | 36,4 |
| 5 | 39 | 17,5 | 125 | 20,8 | 7 | 12,0 |
| więcej niż 5 | 21 | 9,4 | 34 | 5,6 | 7 | 12,0 |
| Ile czasu po przebudzeniu najczęściej spożywasz śniadanie? | do 30 minut | 123 | 55,2 | 349 | 57,9 | 28 | 48,4 | 0,69 |
| do godziny | 29 | 13,0 | 86 | 14,3 | 8 | 13,8 |
| do 2 godzin | 20 | 9,0 | 55 | 9,1 | 6 | 10,3 |
| do 3 godzin | 16 | 7,2 | 33 | 5,5 | 4 | 6,9 |
| nie jadam śniadań | 35 | 15,6 | 80 | 13,2 | 12 | 20,6 |
| Ile czasu przed snem najczęściej spożywasz ostatni posiłek? | najpóźniej o 18:00 | 21 | 9,4 | 77 | 12,8 | 9 | 15,5 | 0,05 |
| 2-3 godziny przed snem | 97 | 43,5 | 283 | 46,9 | 28 | 48,4 |
| godzinę przed snem | 63 | 28,3 | 157 | 26,0 | 9 | 15,5 |
| tuż przed snem | 26 | 11,6 | 40 | 6,6 | 6 | 10,3 |
| nie jadam kolacji | 16 | 7,2 | 46 | 7,7 | 6 | 10,3 |
*test Chi2
Respondenci najczęściej wskazywali na spożywanie czterech posiłków dziennie – takiej odpowiedzi udzieliło 39,0% osób z niedoborem masy ciała, 38,1% o prawidłowej masie ciała i 36,4% z nadwagą i otyłością.
55,2% spośród osób z niedoborem masy ciała odpowiadało, iż je śniadanie najczęściej do 30 minut po przebudzeniu, podobnie postępowali uczniowie z prawidłową masą ciała oraz z nadwagą i otyłością (odpowiednio 57,9 i 48,4% uczniów). Warto zwrócić uwagę na fakt, iż 20,6% osób z nadwagą i otyłością nie spożywało śniadania w ogóle.
Na pytanie „Ile czasu przed snem najczęściej spożywasz ostatni posiłek” najwięcej osób odpowiedziało, że 2-3 godziny przed snem. Takiej odpowiedzi udzieliło 43,5% osób z niedoborem masy ciała, 46,9% o prawidłowej masie ciała i 48,4% z nadwagą i otyłością.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Gronowska-Senger A: Współczesne problemy żywieniowe dzieci szkolnych w Polsce. Żywność 2001, 3: 28-35. 2. Bajerska J, Woźniewicz M, Jeszka J, Wierzejska E: Frequency of energy drinks intake vs. physical activity and incidence of overweight and obesity among high school students. Food. Science. Technology. Quality 2009; 4(65): 211-217. 3. Iyadurai SJP, Chung SS: New onset seizures in adults: possibile association with consumption popular energy drinks. Epilepsy Behavior 2007; 10(3): 504-508. 4. Nitsch-Osuch A, Kędzierska M, Topczewska-Cabanek A et al.: Nawyki żywieniowe młodzieży w wieku gimnazjalnym – co nastolatki jedzą w szkole? Fam Med Prim Care Rev 2009; 11(3): 433-436. 5. Gawęcki J, Roszkowski W: Żywienie człowieka a zdrowie publiczne. Wydawnictwo PWN, Warszawa 2009. 6. Socha J, Stolarczyk A, Socha P: Zachowania żywieniowe – od genetyki do środowiska społeczno-kulturowego. Nowa Pediatria 2002; 3: 212-217. 7. Zalewska M, Maciorkowska E: Rola edukacji żywieniowej w populacji dzieci i młodzieży. MONZ 2013; 19(3): 375-378. 8. Jeżewska-Zychowicz M: Ocena poziomu wiedzy żywieniowej młodzieży w wieku 13-15 lat w perspektywie prewencji chorób dietozależnych. Żyw Człow Metab 2004; 31 (supl. 2, cz. II): 86-97. 9. Narodowy program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej na lata 2007-2011. Ministerstwo Zdrowia, Departament Polityki Zdrowotnej. 10. Bryl W, Hoffman K, Miczke A, Pupek-Musialik D: Otyłość w młodym wieku – epidemiologia, konsekwencje zdrowotne, konieczność prewencji. Przew Lek 2006; 9: 91-95. 11. Klemarczyk W: Różne aspekty problemu niedożywienia dzieci w Polsce. [W:] Niedożywienie dzieci w Polsce – na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia. Danone 2007: 7-8. 12. Goodman E, Hinden BR, Khandelwal S: Accuracy of teen and parental reports of obesity and body mass index. Pediatrics 2000; 106(1): 52-58. 13. Jarosz M, Wolnicka K, Rychlik E et al.: Żywienie zbiorowe i aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w szkołach w Polsce. [W:] Jarosz M (red.): Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna Polaków. IŻŻ, Warszawa 2006. 14. Jarosz M, Wolnicka K, Kłosowska J: Czynniki środowiskowe związane z występowaniem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Postępy Nauk Medycznych 2011; 9: 770-777. 15. Wojtaś M, Kołłajtis-Dołowy A: Zachowania żywieniowe wybranej grupy uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych w Warszawie. Probl Hig Epidemiol 2011; 92(4): 947-950. 16. Szymańska-Pomorska G, Felińczak A, Misiak K, Zimoch M: Sposób odżywiania i preferencje żywieniowe młodzieży gimnazjalnej. Piel Zdr Publ 2013; 3(3): 273-280. 17. Kozłowska-Wojciechowska M: Mleko i jego przetwory – niezbędne produkty w zachowaniu zdrowia. Rada promocji Zdrowego Żywienia Człowieka, Warszawa 2007. 18. Szczepańska E, Bielaszka A, Mikoda M, Kiciak A: Ocena spożycia wapnia i żelaza w jadłospisach licealistek zamieszkałych na wsi i w mieście na terenie województwa śląskiego. Hygeia Public Health 2011; 46(2): 266-272. 19. Bortnowska G, Grotowska L, Goluch-Koniuszy Z: Spożycie potraw i/lub przekąsek rybnych przez młodzież szkolną z Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego. Rocz Panstw Zakl Hig 2011; 62(3): 325-333. 20. Bojar I, Wojtyła A, Biliński P, Wojtyła K: Zwyczaje żywieniowe młodzieży w Polsce. MONZ 2010; 16(4): 548-557. 21. Jahns L, Siega-Riz AM, Popkin BM: The increasing prevalence of snacking amoung US children. J Pediatr 2001; 138: 493-498. 22. Wierzbicka E, Stosio A: Spożycie produktów typu „fast food” przez wybraną grupę młodzieży szkolnej z rejonu Warszawy. Żyw Człow Metab 2007; 34(1-2): 182-187. 23. Wojtyła-Buciora P, Marcinowski JT: Sposób żywienia, zadowolenie z własnego wyglądu i wyobrażenie o idealnej sylwetce młodzieży licealnej. Prob Hig Epidemiol 2010; 91(2): 227-232. 24. Podsumowanie wyników badania TNS OBOP przeprowadzonego na zlecenie marki Winiary: Gimnazjaliści o żywieniu. http://konkurs.kampaniespoleczne.pl/kk_files/jsiz_opis_badania_tns_obop.pdf.
