© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2015, s. 153-156
*Anna Parus
Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) – właściwości biologiczne i lecznicze
Chickweed (Stellaria media Vill.) – biological and therapeutic activity
Zakład Chemii Organicznej, Politechnika Poznańska
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. inż. Adam Voelkel
Summary
Chickweed (Stellaria media Vill.) is a cosmopolitan cool-season annual weed widely spread in Europe, Northern America and Asia except Arctic. Due to high nutritional value it is used as a leaf vegetable, often raw in salads. Has always been the bane of gardeners, as only a very low temperature inhibits its development. It is very much an expansive plant. Its stems grow very quickly. It has enormous energies of life, which is reflected in the rapid growth, as well as the fact that he can grow even under the snow. In folk medicine S. media is used to cure inflammation, skin diseases, arthritis, bronchitis, asthma, etc. It contains vitamin E, rutin, niacin, riboflavin, thiamin, ascorbic acid, beta-carotene, flavonoids, gamma-linolenic acid, and mineral compounds, especially potassium. Today it is a valuable material for herbalists and phytotherapy. Formerly appreciated as a herb with many medicinal properties, but mainly accounted for poultry feed, and sometimes became a food, especially in winter.
Wprowadzenie
Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) kiedyś nazywana była mokrzycą, z powodu stale wilgotnych łodyg, lub kurzyśladem. Kłopotliwa dla ogrodników, ponieważ jedynie bardzo niska temperatura powoduje zahamowanie jej rozwoju. Jest rośliną bardzo ekspansywną. Jej łodygi rozrastają się szybko, tworząc dywany. Wystarczy, że łodyga dotknie podłoża, a już w tym miejscu ukorzenia się. Ma wyjątkowo dużą energię życiową, co odzwierciedla się w szybkim wzroście, a także w tym, iż potrafi rosnąć nawet pod śniegiem. Obecnie jest cennym materiałem dla zielarzy i fitoterapeutów. Dawniej była ceniona jako ziele o wielu właściwościach leczniczych, ale przede wszystkim stanowiła paszę dla drobiu, a niekiedy stawała się środkiem spożywczym także dla ludzi, szczególnie w okresie zimowym (1-4).
Morfologia
Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) należy do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). To gatunek kosmopolityczny, zasiedlający niemal cały świat. W Polsce rozpowszechniony jako uporczywy chwast ogrodów. Jest niską jednoroczną lub dwuletnią rośliną o drobnych, jajowatych, ostro zakończonych liściach. Jej łodygi płożą się po ziemi, tworząc gęste skupienia. Na szczycie łodygi umieszczone są niepozorne kwiaty, które kwitną na biało. Kwitnie od maja do października, czasami nawet przez cały rok. Jedna roślina wydaje od kilku do kilkunastu tysięcy nasion (1-4).
Skład
Ziele gwiazdnicy pospolitej zawiera saponiny, flawonoidy (rutynę), białko, witaminę C oraz prowitaminę A – β-karoten, witaminy: E, PP (niacynę), B2 (ryboflawinę), B1 (tiaminę), kwas para-aminobenzoesowy (PABA), a także sole mineralne, między innymi związki fosforu, potasu, żelaza, magnezu, cynku, manganu, miedzi, chromu, selenu, jodu oraz krzemu (5-8).
Ziele gwiazdnicy jest bogate w łatwo przyswajalną witaminę C – ok. 200-300 mg/100 g, prowitaminę A – ok. 35 mg, witaminę F (kwas linolenowy), witaminę PP – ok. 0,5 mg, a także hydroksykumaryny, flawonoidy w formie glikozydowej, saponiny, fitosterole, glikozydy triterpenowe, a także alkohole cukrowe (pinitol). Saponiny występujące w zielu gwiazdnicy mają budowę triterpenową oraz sterydową (5).
Vanhaecke i wsp. (7) wykazali, że ziele gwiazdnicy zawiera wiele oligosacharydów z rodziny rafinoz, które pełnią różne ważne funkcje w roślinach, m.in. biorą udział w translokacji, wykorzystaniu węgla oraz spełniają funkcje ochronne przed stresem abiotycznym wywołanym przez mróz, suszę lub obecność soli w podłożu. Zespół ten, zajmując się analizą składu chemicznego pozyskanego ekstraktu, znalazł następujące oligosacharydy: rafinozę, stachiozę i lichnozę (ryc. 1).
Ryc. 1. Struktury oligosacharydów występujących w gwiazdnicy (7): A – rafinoza, B – stachioza, C – lichnoza.
Zastosowanie w medycynie ludowej
Gwiazdnica znana jest od najdawniejszych czasów. Była cenioną rośliną na obu półkulach. W średniowieczu uważano ją za roślinę chłodzącą i oczyszczającą. Robiono z niej wodne ekstrakty i maści (na tłuszczu gęsim lub pozyskanym z jeża), stosowane w chorobach skóry. Słynny XVI-wieczny lekarz Gerald zalecał gotowane w occie i soli ziele gwiazdnicy na świerzb. Inny lekarz, Culpeper, stosował gwiazdnicę na wszelkiego rodzaju wysypki skórne.
Ziele stosowano w postaci naparu w zaflegmieniu płuc, kaszlu i krwiopluciu, nawet przy gruźlicy. Kąpiele w mocnym naparze zalecane były również przy obrzękach nóg, natomiast okłady – przy łamaniu w kościach, zapaleniu korzonków nerwowych i naciągnięciu więzadeł. Sporządzano również nalewki alkoholowe zalecane w chorobach serca i bólach wątroby, a także jako środek moczopędny i przeciwkrwotoczny, zwłaszcza w krwawieniach hemoroidalnych. Bolące stawy nacierano nalewką z gwiazdnicy, a ostrogi piętowe leczono chodząc w butach napełnionych świeżym zielem. Do dziś w Rosji, a także w Chinach używa się gwiazdnicy do leczenia ran, a także jako środka przeciwbólowego i przeciwnowotworowego (9-18).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Stichmann-Marny U, Kretzschmar E. Przewodnik. Rośliny i zwierzęta. Multico, Warszawa 1997. 2. Bańkowski C, Serwatka J. O chwastach i ich zastosowaniu. PZWL, Warszawa 1972. 3. Matuszkiewicz W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2006. 4. Sharma R. Medicinal Plants of India: an Encyclopaedia. Daya Publ House, Delhi 2003. 5. Różański H. Medycyna dawna i współczesna. www.rozanski.li. 6. Vanhaecke M, Ende WVD, Laere AV i wsp. Complete NMR characterization of lychnose from Stellaria media (L.) Vill. Carbohydrate Res 2006; 341:2744-50. 7. Vanhaecke M, Ende WVD, Lescrinier E i wsp. Isolation and characterization of a pentasaccharide from Stellaria media. J Nat Prod 2008; 71:1833-6. 8. Hu YM, Wang H, Ye WC i wsp. New triterpenoid from Stellaria media (L.) Cyr. Nat Prod Res 2009; 23(14):1274-8. 9. Duke JA, Godwin MJB, Duke PAK. Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press, New York 2002. 10. Howard M. Traditional folk remedies: a comprehensive herbal. Century Publ, London 1987. 11. Hu YM, Ye WC, Li Q i wsp. C-glycosylflavones from Stellaria media. Chin J Nat Med 2006; 4:420-4. 12. Morikawa T, Sun B, Matsuda H i wsp. Bioactive constituents from Chinese natural medicines. XIV. New glycosides of β-carboline-type alkaloid, neolignan, and phenylpropanoid from Stellaria dichotoma L. var. lanceolata and their antiallergic activities. Chem Pharm Bull 2004; 52:1194-9. 13. Slavokhotova AA, Odintsova TI, Rogozhin EA i wsp. Isolation, molecular cloning and antimicrobial activity of novel defensins from common chickweed (Stellaria media L.) seeds. Biochim 2011; 93:450-6. 14. Konesni M. Mandi’s Herbal Handbook. Mandi Konesni, Victoria (Canada) 2010. 15. Tang NH, Zhou J. Plant Chemotaxonomy. [In:] Zhou RH, Duan JA (eds.). Caryophyllaceae. Sci Technol Press, Szanghaj 2005; 565-82. 16. Chen XR, Hu YM, Wang H i wsp. Studies on chemical constituents of Stellaria media. Res Prac Chin Med 2005; 19:41-4. 17. Pande A, Shukla YN, Tripathi AK. Lipid constituents from Stellaria media. Phytochem 1995; 39:709-11. 18. Hu YM, Wang H, Ye WC i wsp. Aqueous constituents from Stellaria media (L.) Cyr. J Chin Pharm Univ 2005; 36:523-5. 19. Lavanchy D. Worldwide epidemiology of HBV infection, disease burden, and vaccine prevention. J Clin Virol 2005; 34:1-3. 20. Ma L, Song J, Shi Y i wsp. Anti-Hepatitis B Virus Activity of Chickweed (Stellaria media (L.) Vill.) Extracts in HepG2.2.15 Cells. Molecules 2012; 17:8638646. 21. Shan Y, Zheng Y, Guan F i wsp. Purification and characterization of a novel anti-HSV-2 protein with antiproliferative and peroxidase activities from Stellaria media. Acta Biochim Biophys Sin 2013; 45:649-55. 22. Mokdad AH, Ford ES, Bowman BA i wsp. Prevalence of obesity, diabetes, and obesity-related health risk factors. J Am Med Assoc 2003; 289:76-9. 23. Rani N, Vasudeva N, Sharma SK. Quality assessment and anti-obesity activity of Stellaria media (L.) Vill. BMC Complement Altern Med 2012; 12:145-53.
