© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2015, s. 237-243
Justyna Kwitowska1, *Irena Matławska1, 2, Małgorzata Wojcińska1
Turnera diffusa Willd. ex Schult. jako roślina lecznicza
Turnera diffusa Willd. ex Schult. as medicinal plant
1Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Wiesława Bylka
2Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu
Summary
Damiana – Turnera diffusa Willd. ex Schult. (varieties: T. d. var. aphrodisiaca (Ward.) Urb. and T.d. var. diffusa Willd. ex Schult.) belongs to the family Passifloraceae (subfamily Turneroideae). It is a small shrub 1-2 m high, spread throughout Mexico, Central America, and West Indies, as well as parts of South America. Its aromatic, serrate and 10-25 cm long leaves, harvested during the flowering season, are used for medicinal purposes. The main goal of our paper is to summing up the current knowledge on the chemical composition and biological properties of this plant, which confirms its aphrodisiac, sedative, gastroprotective, antioxidant and cytotoxic activities. Damiana shows a strong, positive effect on male potency, which is comparable to the effect exerted by a synthetic drug – sildenafil. It is also worthy to note the antioxidant properties of this plant, thanks to which it can be used in prevention of many diseases.
Wstęp
Turnera diffusa Willd. ex Schult. (T. d. Willd. var. aphrodisiaca (Ward.) Urb., syn. Damiana aphrodisiaca), turnera rozpierzchła, damiana, ziele św. Damiana, należy do rodzaju Turnera, rodziny Passifloraceae – Męczennicowate (podrodzina Turneroideae). Roślina ta jest małym, osiągającym wysokość 1-2 m krzewem, o aromatycznych, ząbkowanych liściach długości 10-25 cm i drobnych, żółtych, pojawiających się od wczesnego do późnego lata kwiatach oraz małych owocach o zapachu podobnym do zapachu fig. Obszar występowania tego gatunku rozciąga się od Meksyku, poprzez Amerykę Środkową i Południową. Damiana spotykana jest też na terenie Indii i Afryki. Łacińska nazwa aphrodisiaca nawiązuje do stosowania w medycynie ludowej naparów i wyciągów alkoholowych z liści damiany (zbieranych w okresie kwitnienia), głównie jako afrodyzjaków (1). Z innych zastosowań liści damiany często wymieniane jest ich działanie wzmacniające, moczopędne, przeczyszczające, ułatwiające trawienie, przeciwwrzodowe (2), łagodzące kaszel i stany depresyjne.
W chwili obecnej na rynku są dostępne preparaty, najczęściej wieloskładnikowe, zawierające oprócz ekstraktów z liści damiany, także wyciągi z innych surowców leczniczych (np. liści miłorzębu, korzenia żeń-szenia, owoców palmy sabalowej) (3). Ponadto ekstrakty z liści stanowią składniki kosmetyków (4), a także dodatek do deserów, napojów bezalkoholowych i likierów oraz wyrobów cukierniczych, w celu poprawy ich smaku lub aromatu (5-7).
Dane naukowe na temat składu oraz aktywności biologicznej damiany są nieliczne. W jej liściach stwierdzono obecność związków należących do różnych grup chemicznych; w tym flawonoidów, a także arbutyny i olejku eterycznego. Dotychczasowe badania biologiczne potwierdziły korzystny wpływ damiany na libido, właściwości uspokajające, gastroprotekcyjne, przeciwutleniające i cytotoksyczne.
Historia stosowania damiany
Damiana ma długą historię stosowania w medycynie ludowej. W celach leczniczych została użyta po raz pierwszy prawdopodobnie przez Majów, którzy uważali ją za jedną z najważniejszych roślin – podawano ją w zaburzeniach równowagi i zawrotach głowy (8). Ludność Ameryki Środkowej i Południowej wykorzystuje ten gatunek jako afrodyzjak oraz lek w chorobach wątroby, a także jako środek wykrztuśny i wzmacniający (6). Pierwsze wzmianki o damianie dotarły do Europy w XVII wieku dzięki hiszpańskim misjonarzom, którzy obserwowali Meksykanów, stosujących napar z jej liści w celu wzmocnienia i pobudzenia organizmu, a także zmniejszenia stanów depresyjnych i lękowych, zwiększenia libido, łagodzenia zaburzeń menstruacyjnych, pobudzenia owulacji, wywołania poronienia lub w moczeniu nocnym.
Napary i wyciągi alkoholowe z liści damiany są używane w niestrawności na tle nerwowym, w celu zwiększenia apetytu, ułatwienia trawienia i usprawnienia procesów metabolicznych (m.in. w cukrzycy) oraz regulacji wypróżnień, szczególnie w zaparciach atonicznych. Ekstrakty te są także podawane w przypadku biegunek oraz jako środki moczopędne w stanach zapalnych pęcherza moczowego i nerek, w chorobach dróg oddechowych (m.in. w zapaleniu oskrzeli, chorobach płuc oraz w astmie), będących często następstwem palenia tytoniu, a nawet w leczeniu kiły i malarii. Ponadto liście damiany są stosowane w odczynach zapalnych skóry, wynikających np. z ukąszenia przez skorpiony (1, 7, 9-12).
W Meksyku oraz krajach Ameryki Południowej macerat z liści damiany (maceracja przy pomocy tequili) jest uznawany za środek halucynogenny, wywołujący stan euforii (12), natomiast British Herbal Pharmacopoeia zaleca podawanie wyciągów z liści w zaburzeniach lękowych o podłożu seksualnym, jak również w osłabieniu i depresji oraz w upośledzeniu popędu płciowego (8). W homeopatii nalewka alkoholowa z liści damiany jest zalecana w zaburzeniach czynności seksualnych i w stanach skrajnego wyczerpania nerwowego (13).
Po raz pierwszy damiana została wymieniona w piśmiennictwie naukowym jako afrodyzjak dopiero około 100 lat temu (1), choć już w 1874 roku na rynku amerykańskim pojawiły się pierwsze preparaty z wyciągami z liści tej rośliny, reklamowane jako środki pobudzające, leki na osłabienie, impotencję i zwiększające popęd płciowy, szczególnie dla osób starszych oraz zniedołężniałych (8). Eliksir i ekstrakt z Turnera diffusa znajdowały się na oficjalnej liście leków w USA (U.S. National Formulary) na przełomie XIX i XX w.; ekstrakt figurował w tym spisie do połowy lat 50. ubiegłego stulecia (12). Pomimo dużej popularności w Meksyku, damiana nie jest powszechnie stosowana w południowych stanach USA, zamieszkiwanych w dużej mierze przez ludność meksykańską (12).
Skład chemiczny liści
Najlepiej poznaną grupę związków wyizolowanych z liści Turnera diffusa stanowią flawonoidy, głównie pochodne apigeniny i luteoliny. Zidentyfikowano apigeninę, 7-O-glukozyd apigeniny, 4’-metoksyapigeninę (akacetyna) i jej 7-metylową pochodną (8), izomery Z i E 7-O-(6”-O-p-kumaroilo-β-D-glukopiranozydu) apigeniny oraz izomery Z i E 7-O-(4”-O-p-kumaroilo-β-D-glukopiranozydu) apigeniny (3, 14), a także 8-C-[ramnozylo-(1→2)-glukozyd] apigeniny (2”-O-ramnozylowiteksyna) (3, 14). Pochodne luteoliny to: 7,3’-di-O- metyloluteolina, 7,3’,4’-tri-O-metyloluteolina (8), 8-C-E-propenyloluteolina (3, 14). C-glikozydy luteoliny są reprezentowane przez 8-C-[6-deoksy-2-O-(α-L-ramnopiranozylo)-ksylo-heksopiranozylo-3-ulozyd] (3, 8), 8-C-[α-L-ramnopiranozylo-(1→2)-chinowopiranozyd] (2, 8) i 8-C-ramnozylo-(1→2)-glukozyd (=2”-O-ramnozyloorientyna) (2, 3, 8). Ponadto z surowca wyodrębniono: 7-O-glukozydy chryzoeriolu i trycyny (8), 5,7-dihydroksyflawanon (pinocembryna) (8) oraz flawonole: 3-O-[β-D-glukopiranozylo-(1→6)-β-D-glukopiranozydy] syringetyny i larycytyny (3, 8). Związkiem swoistym dla Turnera diffusa jest C- -glikozyd flawonoidowy: 8-C-β-[6-dezoksy-2-O-(α-1-ramnopyranozylo)-ksylo-heksapiranozo-3-ulozyd] luteoliny, wyodrębniony wyłącznie z tego gatunku. Dlatego ten związek może być markerem służącym do badań standardyzacyjnych, pozwalającym potwierdzić obecność liści damiany w preparatach roślinnych, w których ten składnik jest deklarowany (6).
Przeprowadzone dotychczas badania fitochemiczne ekstraktów z nadziemnych organów Turnera diffusa L. pozwoliły również na zidentyfikowanie w zielu damiany węglowodanów (glukoza, fruktoza, ramnoza, sacharoza oraz metylofruktofuranozydy), glukozydu cyjanogennego (tetrafilina B), steroidu (3-O-β-D-glukozyd sitosterolu), pironu (3-O-glukozyd maltolu), węglowodoru triterpenowego (skwalen) oraz politerpenoidu (fikapren-11-ol). Ponadto w surowcu występują: arbutyna, 4-O-β-D-glukopiranozyd kwasu p-kumarowego, garbniki, witamina C, pierwiastki śladowe (Mg, Cu, Fe, Zn), saponiny oraz białka (2-4, 8, 9, 15). W wyniku destylacji z parą wodną świeżych lub wysuszonych liści damiany otrzymano olejek eteryczny (~ 0,44%), w którym zidentyfikowano około 50 związków, z dominującymi, zależnie od chemotypu, 1,8-cyneolem (7,1%) i tymolem (5,1%) bądź tlenkiem kariofilenu (14). W wyciągach z liści T. diffusa jest również obecna kofeina (alkaloid purynowy) (10).
Aktywność biologiczna
Hamowanie aromatazy i wpływ na libido
Głównym kierunkiem badań liści T. diffusa jest ich potencjalne działanie afrodyzjakalne. Badania wpływu liści Turnera diffusa na samce szczurów impotentne lub z obniżoną sprawnością seksualną wykazały, że podanie płynnego wyciągu w dawce 1 ml/kg m.c. lub mieszaniny wyciągów z T. diffusa i Pfaffia paniculata, skutecznie usprawniało zachowania seksualne tych zwierząt, pozostając bez wpływu na szczury aktywne seksualnie. Najsilniejszy efekt obserwowano po 2 godzinach od podania wyciągów (16).
Mechanizm działania afrodyzjakalnego wyciągów z liści damiany jest wielokierunkowy, jednym z nich jest hamowanie aktywności aromatazy. Aromatyzacja jest ostatnim etapem w biosyntezie steroidów umożliwiającym konwersję androgenów (m.in. androstendionu i testosteronu) do estrogenów (estronu i estradiolu), a inhibitory aromatazy, które ograniczają szybkość tej syntezy, są obiecującymi czynnikami terapeutycznymi w leczeniu chorób estrogenozależnych, takich jak hormonozależny rak piersi. Zwiększona aktywność aromatazy pogłębia deficyt wolnego testosteronu, co przyczynia się do obniżenia libido i potencji.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Taylor L. The healing power of rainforest herbs, a guide to understanding and using herbal medicinals. Square one Publishers 2005; 259-61. 2. Piacente S, Camargo E, Zampelli A i wsp. Flavonoids and arbutin from Turnera diffusa. Z Naturforsch 2002; 57c:983-5. 3. Zhao J, Pawar RS, Ali Z i wsp. Phytochemical investigation of Turnera diffusa. J Nat Prod 2007; 70(2):289-92. 4. Soriano-Melgar LAA, Alcaraz-Melèndez L, Mèndez-Rodríguez LC i wsp. Antioxidant and trace element content of damiana (Turnera diffusa Willd) under wild and cultivated conditions in semi-arid zones. Industrial Crops Products 2012; 37(1):321-7. 5. Khan IA, Abourashed EA. Leung’s encyclopedia of common natural ingredients: Used in food, drugs, and cosmetics. 3rd ed., John Wiley and Sons, New York 2009; 237-8. 6. Pèrez-Meseguer J, Garza-Juárez A, Salazar-Aranda R i wsp. Development and validation of an HPLC-DAD analytical procedure for quality control of damiana (Turnera diffusa), using an antioxidant marker isolated from the plant. JAOAC Int 2010; 93(4):1161-8. 7. Jodarski-Helmrick L, Reiser C. Aphrodisiac properties of Turnera diffusa. J Undergraduate Res 2000; 3:109-13. 8. Zhao J, Dasmahapatra AK, Khan SI i wsp. Anti-aromatase activity of the constituents from Damiana (Turnera diffusa). J Ethnopharmacol 2008; 120(3):387-93. 9. Kumar S, Taneja R, Sharma A. Pharmacognostic standardization of Turnera aphrodisiaca Ward. J Med Food 2006; 9(2):254-60. 10. Estrada-Reyes R, Ortiz-Lopez P, Gutierrez-Ortiz J, Martinez-Mota L. Turnera diffusa Wild recovers sexual behavior in sexually exhausted males. J Ethnopharmacol 2009; 123(3):423-9. 11. Hernández T, Canales M, Avila JG i wsp. Ethnobotany and antibacterial activity of some plants used in traditional medicine of Zapotitlán de las Salinas, Puebla (Mèxico). J Ethnopharmacol 2003; 88:181-8. 12. Szewczyk K, Zidorn C. Ethnobotany, phytochemistry, and bioactivity of the genus Turnera (Passifloraceae) with a focus on damiana – Turnera diffusa. J Ethnopharmacol 2014; 152(3):424-43. 13. Kumar S, Madaan R, Sharma A. Pharmacological evaluation of bioactive principle of Turnera aphrodisiaca. Indian J Pharm Sci 2008; 70:740-4. 14. Godoi AF, Vilegas W, Godoi RH i wsp. Application of low-pressure gas chromatography-ion-trap mass spectrometry to the analysis of the essential oil of Turnera diffusa (Ward.). J Chromatogr A 2004; 1027(1-2):127-30. 15. Wang YH, Avula B, Smillie TJ i wsp. Quantitative determination of β-arbutin and seven flavonoids from Turnera diffusa (Damiana) extracts and dietary supplements claiming to contain damiana by using HPLC-UV method. Planta Med 2009; 75:75-6. 16. Arletti R, Benelli A, Cavazzuti E i wsp. Stimulating property of Turnera diffusa and Pfaffia paniculata extracts on the sexual behavior of male rats. Psychopharmacol 1999; 143:15-9. 17. Estrada-Reyes R, Carro-Juárez M, Martinez-Mota L. Pro-sexual effects of Turnera diffusa Wild. (Turneraceae) in male rats involves the nitric oxide pathway. J Ethnopharmacol 2013; 146:164-72. 18. Ito TY, Polan ML, Whipple B i wsp. The enhancement of female sexual function with ArginMax, a nutritional supplement, among women differing in menopausal status. J Sex Marital Ther 2006; 32:369-78. 19. Pèrez RM, Ocegueda A, Muñoz JL i wsp. A study of the hypoglycemic effect of some mexican plants. J Ethnopharmacol 1984; 12(3):253-62. 20. Andrade-Cetto A, Heinrich M. Review mexican plants with hypoglycaemic effect used in the treatment of diabetes. J Ethnopharmacol 2005; 99:325-48. 21. Alarcon-Aguilara FJ, Roman-Ramos R, Perez-Gutierrez S i wsp. Study of the anti-hyperglycemic effect of plants used as antidiabetics. J Ethnopharmacol 1998; 61(2):101-10. 22. Alarcon-Aguilar FJ, Roman-Ramos R, Flores-Saenz JL i wsp. Investigation on the hypoglycemic effects of extracts of four mexican medicinal plants in normal and alloxan-diabetic mice. Phythother Res 2002; 16(4):383-6. 23. Andersen T, Fogh J. Weight loss and delayed gastric emptying following a South American herbal preparation in overweight patients. J Hum Nutr Diet 2000; 14(3):243-50. 24. Taha MM, Salga MS, Ali HM i wsp. Gastroprotective activities of Turnera diffusa Willd. ex Schult. revisited: Role of arbutin. J Ethnopharmacol 2012; 141(1):273-81. 25. Garza-Juárez A, Salazar-Cavazos Mde L, Salazar-Aranda R i wsp. Correlation between chromatographic fingerprint and antioxidant activity of Turnera diffusa (Damiana). Planta Med 2011; 77(9):958-63. 26. Wong-Paz JE, Contreras-Esquivel JC, Rodríguez-Herrera R i wsp. Total phenolic content, in vitro antioxidant activity and chemical composition of plant extracts from semiarid Mexican region. Asian Pac J Trop Med 2015; 8(2):104-11. 27. Lucio-Gutièrrez JR, Garza-Juárez A, Coello J i wsp. Multi-wavelength high-performance liquid chromatographic fingerprints and chemometrics to predict the antioxidant activity of Turnera diffusa as part of its quality control. J Chromatogr A 2012; 1235:68-76. 28. Avelino-Flores Mdel C, Cruz-López Mdel C, Jimènez-Montejo FE i wsp. Cytotoxic activity of the methanolic extract of Turnera diffusa Willd on breast cancer cells. J Med Food 2015; 18(3): 299-305.
