Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2/2017, s. 99-103
Anita Tarnowska1, *Magdalena Walicka1, Edward Franek1, 2
Zaburzenia gospodarki węglowodanowej w endokrynopatiach
Disorders of carbohydrate metabolism in endocrinopathies
1Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii, Centralny Szpital Kliniczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Edward Franek
2Zespół Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa
Kierownik Zespołu: prof. dr hab. med. Monika Puzianowska-Kuźnicka
Streszczenie
Zaburzenia metabolizmu węglowodanów dość często towarzyszą różnym endokrynopatiom i mogą przybierać różne formy: od umiarkowanego stopnia nietolerancji glukozy do jawnej cukrzycy z objawową hiperglikemią. Powikłania mikronaczyniowe są rzadkie u pacjentów z cukrzycą towarzszącą endokrynopatiom. Hiperglikemia w przebiegu zaburzeń endokrynologicznych jest najczęściej wynikiem działania nadmiaru hormonów wywierających efekt antagonistyczny w stosunku do insuliny, zmniejszających jej sekrecję lub wywołujących oba te zjawiska jednocześnie. Upośledzenie tolerancji glukozy jest zwykle umiarkowane i ustępuje po skutecznym leczeniu choroby podstawowej. Pełna normalizacja glikemii zależy od wielu czynników, m.in. od: wieku chorego, czasu trwania i stopnia nasilenia zaburzeń hormonalnych, predyspozycji genetycznej. W artykule omówiono zaburzenia gospodarki węglowodanowej występujące w przebiegu: akromegalii, zespołu Cushinga, glukagonoma, somatostatynoma, guza chromochłonnego, pierwotnej nadczynności przytarczyc, nadczynności tarczycy, pierwotnego hiperaldosteronizmu.
Summary
Significant number of endocrine disorders are associated with varying degrees of glucose intolerance. The glucose imbalance occurring secondary to endocrine disorders may vary from moderate degree of glucose intolerance to overt diabetes with symptomatic hyperglycaemia. Microvascular complications are uncommon in patients with endocrine-associated diabetes. Hyperglycemia in endocrinological disorders occurs most often as a result of an excess of hormones exerting an insulin antagonistic actions, reduce the insulin secretion or cause both phenomena at the same time. Impaired glucose tolerance is usually moderate and disappears after successful treatment of the underlying disease. Full normalization of glucose metabolism depends on many parameters like the patient’s age, duration and severity of hormonal imbalance, genetic predisposition. The article discusses the disorder of carbohydrate metabolism that occur in the course of acromegaly, Cushing’s syndrome, glucagonoma, somatostatinoma, pheochromocytoma, primary hyperparathyroidism, hyperthyroidism, primary aldosteronism.
Słowa kluczowe: cukrzyca, endokrynopatie, hormony.



Wstęp
Zgodnie z klasyfikacją etiologiczną Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wyróżnia się cztery podstawowe typy cukrzycy: cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2, cukrzycę ciążową oraz inne specyficzne typy cukrzycy, w stosunku do których używa się często terminu „cukrzyca wtórna”, aby podkreślić znana? etiologie?. Do innych specyficznych typów cukrzycy zaliczamy między innymi cukrzycę w przebiegu endokrynopatii. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej w chorobach endokrynologicznych powstają najczęściej w wyniku działania nadmiaru hormonów wywierających efekt antagonistyczny w stosunku do insuliny (np. hormon wzrostu, glukokortykoidy, glukagon), zmniejszających jej sekrecję (np. somatostatyna) lub wywołujących oba te zjawiska jednocześnie (np. katecholaminy) (1). Najbardziej charakterystyczną cechą wtórnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest ich odwracalność. Objawy cukrzycy zwykle ustępują całkowicie lub ulegają znacznemu zmniejszeniu po wyleczeniu zaburzeń endokrynologicznych (2-4). Pełna normalizacja glikemii zależy od wielu czynników, m.in. od: wieku chorego, czasu trwania i stopnia nasilenia zaburzeń hormonalnych, predyspozycji genetycznej (5). Należy też zauważyć, że u chorych z cukrzycą wtórną do zaburzeń endokrynologicznych zarówno powikłania mikronaczyniowe, jak i kwasica ketonowa są bardzo rzadkie (6). Wpływ hormonów na wydzielanie insuliny i metabolizm węglowodanów przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Wpływ hormonów na wydzielanie insuliny i metabolizm węglowodanów (5, 7-9)
HormonSekrecja insulinWątrobowa produkcja glukozyWychwyt glukozy
Hormon wzrostu
Kortyzol
Tyroksyna?
Aldosteron
Parathormon?
Katecholaminy
Glukagon0
Somatostatyna??
Akromegalia
Akromegalia jest chorobą spowodowaną nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (GH) oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 (IGF-1). U ponad 95% pacjentów za nadprodukcję GH odpowiada gruczolak przysadki mózgowej wywodzący się z komórek somatotropowych (10). Hormon wzrostu wywiera działanie przeciwstawne do insuliny na metabolizm glukozy i lipidów. Hipersekrecja GH prowadzi do zmniejszenia wpływu insuliny na hamowanie wątrobowej produkcji glukozy (11) oraz do zmniejszenia utylizacji glukozy poprzez hamowanie produkcji glikogenu w mięśniach szkieletowych (12). Dodatkowo hormon wzrostu nasila lipolizę w tkance tłuszczowej oraz zwiększa uwalnianie i oksydację kwasów tłuszczowych, przez co potęguje insulinooporność. Sekrecja insuliny w akromegalii jest zwiększona (13). Częstość cukrzycy u osób z akromegalią wynosi 19-56%, natomiast upośledzoną tolerancję glukozy obserwuje się u 16-46% pacjentów (14). Czynnikami ryzyka wpływającymi na rozwój zaburzeń gospodarki węglowodanowej są: wiek, duże stężenie GH, czas trwania choroby (15), a także dodatni wywiad rodzinny w kierunku nadciśnienia tętniczego i cukrzycy (16). Należy jednak zauważyć, że niektórzy autorzy nie stwierdzali różnicy w stężeniach GH, IGF-1 czy też w czasie trwania choroby pomiędzy osobami z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej oraz z prawidłową glikemią (17-19).
Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi cukrzycy w przebiegu akromegalii mogą być również leki. Analogi somatostatyny (SSA) wpływają na metabolizm glukozy zarówno poprzez zmniejszanie sekrecji insuliny, jak i obniżanie stężenia GH i IGF-1 (20, 21).
U pacjentów z cukrzycą w przebiegu akromegalii rzadko występują powikłania mikronaczyniowe (22, 23), częstym problemem są natomiast (szczególnie przy współistniejącym nadciśnieniu tętniczym) powikłania makroangiopatyczne.
Leczenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej u pacjentów z akromegalią powinno być ukierunkowane na leczenie choroby podstawowej. Wyniki badań wskazują, że u pacjentów z akromegalią i cukrzycą po leczeniu operacyjnym gruczolaka przysadki mózgowej całkowite wyleczenie cukrzycy obserwuje się u około 70%, natomiast u 30% utrzymuje się nieprawidłowa tolerancja glukozy (15). U pacjentów z cukrzycą, która rozwinęła się w trakcie leczenia analogami somatostatyny, dobrą opcją terapeutyczną są leki zwiększające wydzielanie insuliny lub insulina egzogenna (szczególnie długo działające analogi insuliny) (22). W leczeniu akromegalii u chorych opornych na SSA stosuje się antagonistę receptora hormonu wzrostu – pegwisomant. Lek ten poprawia insulinowrażliwość i tolerancję glukozy (24) i wydaje się być szczególnie odpowiedni dla pacjentów odpornych na SSA ze współistniejącą cukrzycą (25).
Zespół Cushinga
Zespół Cushinga spowodowany jest nadprodukcją kortyzolu w warstwie pasmowatej kory nadnerczy lub stosowaniem egzogennych kortykosterydów. Nadmierne wytwarzanie kortyzolu może być pierwotne (guz kory nadnercza, obustronny rozrost kory nadnercza) lub wtórne – zależne od ACTH (nadmierna sekrecja ACTH przez gruczolaka przysadki lub ekotopowe wydzielanie przez guzy znajdujące się poza centralnym układem nerwowym). Glikortykosteroidy podobnie jak hormon wzrostu działają antagonistycznie do insuliny. Nasilają wątrobową produkcję glukozy poprzez zwiększenie aktywności enzymów szlaku glukoneogenezy. Ponadto zwiększają wrażliwość wątroby na działanie hormonów glukoneogenezy (glukagonu i epinefryny) oraz podaż substratów (aminokwasów i glicerolu) powstających w wyniku proteolizy w mięśniach i lipolizy w tkance tłuszczowej. Nasilają również syntezę i gromadzenie glikogenu w wątrobie (5, 26). Glikortykosteroidy upośledzają utylizację glukozy przez tkanki obwodowe poprzez zmniejszenie ekspresji transporterów glukozy i ograniczenie ich wewnątrzkomórkowej translokacji. Do rozwoju insulinooporności prowadzi też nasilenie lipolizy i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych. Na skutek zmniejszonej wrażliwości na insulinę dochodzi do kompensacyjnej hiperinsulinemii (1).
Częstość upośledzonej tolerancji glukozy w zespole Cushinga ocenia się na 60-70%, cukrzyca występuje u ok. 20-50% pacjentów (27, 28). Zaburzenia gospodarki węglowodanowej w hiperkortyzolemii przypominają swym obrazem klinicznym cukrzycę typu 2 i bardzo rzadko prowadzą do kwasicy ketonowej (5). Przewlekła hiperkortyzolemia powoduje otyłość centralną, prowadzi do nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii oraz zwiększa gotowość prozakrzepową. Cechy zespołu metabolicznego widoczne są praktycznie u każdego chorego z zespołem Cushinga (22).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Małecki MT, Szopa M: Inne swoiste typy cukrzycy. [W:] Milewicz A (red.): Endokrynologia kliniczna. Tom II. Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne, Wrocław 2012: 65-72.
2. Otto-Buczkowska E, Jarosz-Chobot P, Benduch M: Cukrzyca wtórna. Med Metab 2003; 7: 49-56.
3. Suzuki B. Diabetes secondary to endocrinopathies. Nippon Rinshio 1993; 54: 2709-2714.
4. Karnafel W: Zaburzenia gospodarki węglowodanowej u pacjentów z endokrynopatiamii. Przew Lek 2005; 3: 28-30.
5. Grzesiuk W, Pragacz A, Szydlarska D: Zaburzenia gospodarki we?glowodanowej u oso?b w podeszłym wieku z chorobami gruczołów wydzielania wewne?trznego. Geriatria 2008; 1: 45-54.
6. Ganda OP: Prevalence and incidence of secondary and other types of diabetes. [In:] Harris MI (ed.): Diabetes in America. 2nd ed. Bethesda, Md, National Institutes of Health 1995: 69-84.
7. Brenta G: Why Can Insulin Resistance Be a Natural Consequence of Thyroid Dysfunction? J Thyroid Res 2011; 2011: 152850.
8. Crudo V, Mulatero P, Monticone S: Diabetes in Hyperaldosteronism. [In:] Ghigo E, Porta M (eds.): Diabetes Secondary to Endocrine and Pancreatic Disorders Front Diabetes. Vol. 22. Karger, Basel 2014: 34-43.
9. Sherwin RS, Saccà L: Effect of epinephrine on glucose metabolism in humans: contribution of the liver. Am J Physiol 1984; 247(2 Pt 1): E157-165.
10. Katznelson L, Laws ER Jr, Melmed S et al.: Acromegaly: an endocrine society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2014; 99: 3933-3951.
11. Hansen I, Tsalikian E, Beaufrere B et al.: Insuline resistance in acromegaly; defects in both hepatic and extrahepatic insulin action. Am J Physiol 1986; 250: E269-273.
12. Bak JF, Moller N, Schmitz O: Effects of growth hormone on fuel utilization andmuscle glycogen synthase activity in normal humans. Am J Physiol 1991; 260: E736-742.
13. Krassowski J: Wczesna odpowiedź insulinowa po dożylnym obarczeniu gukozą w akromegalii. Pol Tyg Lek 1980; 35: 301-304.
14. Kreze A, Kreze-Spirova E, Mikulecky M: Risk factor for glucose intolerance in active acromegaly. Braz J Med Biol Res 2001; 34: 1429-1433.
15. Nabarro JD: Acromegaly. Clin Endocrinol (Oxf) 1987; 26: 481-512.
16. Kreze A, Kreze-Spirova E, Mikulecky M: Risk factors for glucose intolerance in active acromegaly. Braz J Med Biol Res 2001; 34: 1429-1433.
17. Stelmachowska-Banas M, Zdunowski P, Zgliczynski W: Abnormalities in glucose homeostasis in acromegaly. Does the prevalence of glucose intolerance depend on the level of activity of the disease and the duration of the symptoms? Endokrynologia Polska 2009; 60: 20-24.
18. Rodrigues TC, Costenaro F, Fedrizzi D: Diabetes mellitus in a cohort of patients with acromegaly. Arq Bras Endocrinol Metabol 2011; 55: 714-719.
19. Fieffe S, Morange I, Petrossians P et al.: Diabetes in acromegaly, prevalence, risk factors, and evolution: data from the French Acromegaly Registry. Eur J Endocrinol 2011; 164: 877-884.
20. Verschoor L, Lamberts SW, Uitterlinden P et al.: Glucose tolerance during long term treatment with a somatostatin analogue. BMJ 1986; 293: 1327-1328.
21. Colao A, Auriemma RS, Savastano S et al.: Glucose tolerance and somatostatin analog treatment in acromegaly: a 12-month study. J Clin Endocrinol Metab 2009; 94: 2907-2914.
22. Resmini E, Minuto F, Colao A et al.: Secondary diabetes associated with principal endocrinopathies: the impact of new treatment modalities. Acta Diabetol 2009; 46: 85-95.
23. Cambuli VM, Galdiero M, Mastinu M et al.: Glycometabolic control in acromegalic patients with diabetes: A study of the effects of different treatments for growth hormone excess and for hyperglycemia. J Endocrinol Invest 2012; 35: 154-159.
24. Jawiarczyk A, Kałużny M, Bolanowski M, Bednarek-Tupikowska G: Additional metabolic effects of adding GH receptor or antagonist to long-acting somatostatin analog In patient with active acromegaly. Neuro Endocrinol Lett 2008; 29: 571-576.
25. Barkan AL, Burman P, Clemmons DR et al.: Glucose homeostasis and safety in patients with acromegaly converted from long-acting octreotide to pegvisomant. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90: 5684-5691.
26. Donckier JE: Endocrine diseases and diabetes. [In:] Pickup JC, Williams G (eds.): Textbook of diabetes. Blackwell Publishing, Oxford 2003: 27.1-27.15.
27. Krassowski J, Godziejewska M, Kurta J, Kasperlik-Załuska A: Tolerancja glukozy w nadczynności kory nadnerczy analiza 100 przypadków. Pol Arch Med Wewn 1994; 92: 70-75.
28. Pivonello R, De Leo M, Vitale P et al.: Pathophysiology of Diabetes Mellitus in Cushing’s Syndrome. Neuroendocrinology 2010; 92 (suppl. 1): 77-81.
29. Munir A, Newell-Price J: Management of diabetes mellitus in Cushing’s syndrome. Neuroendocrinology 2010; 92 (suppl. 1): 82-85.
30. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017. Diabetologia Kliniczna 2017, suplement A, 30.
31. Schneiter P, Tappy L: Kinetics of dexamethasone-induced alterations of glucose metabolism in healthy humans. Am J Physiol 1998; 275: E806-E813.
32. Hirsch IB, Paauw DS: Diabetes management in special situations. Endocrinol Metab Cinics North Am 1997; 26: 631-645.
33. an Raalte DH, Nofrate V, Bunck MC et al.: Acute and 2-week exposure to prednisolone impair different aspects of beta-cell function in healthy men. Eur J Endocrinol 2010; 162: 729-735.
34. Canadian Diabetes Association Clinical Practice Guidelines Expert Committee: Canadian Diabetes Association 2013 clinical practice guidelines for the prevention and management of diabetes in Canada. Can J Diabetes 2013; 37 (suppl. 1): S1-S212.
35. Liu D, Ahmet A, Ward L et al.: A practical guide to the monitoring and management of the complications of systemic corticosteroid therapy. Allergy Asthma Clin Immunol 2013; 9: 30.
36. Soga J, Yakuwa Y: Glucagonomas/diabetico-dermatogenic syndrome (DDS): a statistical evaluation of 407 reported cases. J Hepatobiliary Pancreat Surg 1998; 5: 312-319.
37. O’Grady HL, Conlon KC: Pancreatic neuroendocrine tumours. Eur J Surg Oncol 2008; 34: 324-332.
38. Boden G: Glucagonomas and insulinomas. Gastroenterol Clin North Am 1989; 18: 831-845.
39. Economopoulos P, Christopoulos C: Glucagonoma. Ann Gastroenterol 2001, 14: 99-108.
40. Mansour JC, Chen H: Pancreatic endocrine tumors. J Surg Res 2004; 120: 139-161.
41. Townsend CM Jr, Thompson JC: The clinical use of gastrointestinal hormones for alimentary tract disease. Adv Surg 1996; 29: 79-92.
42. Eisenhofer G, Huynh TT, Elkahloun A et al.: Differential expression of the regulated catecholamine secretory pathway in different hereditary forms of pheochromocytoma. Am J Physiol Endocrinol Metab 2008; 295: E1223-1233.
43. Szelechowska M, Górska M, Zonenberg A: Insulinooporność w wybranych endokrynopatiach. [W:] Kinalska I (red.): Patofizjologia i następstwa kliniczne inulinooporności. WIG-Press, Warszawa 2005: 247-257.
44. Werbel SS, Ober KP: Pheochromacytoma. Update on diagnosis, localization and management. Med Clin North Am 1995; 79: 131-153.
45. Ishii C, Inoue K, Negishi K et al.: Diabetic ketoacidosis in a case of pheochromocytoma. Diabetes Res Clin Pract 2001; 31: 681-689.
46. Douma S, Petidis K, Kartali N et al.: Pheochromacytoma presenting as diabetic ketoacidosis. J Diabetes Complications 2008; 22: 295-296.
47. Taylor WH, Khaleeli AA: Coincident diabetes mellitus and primary hyperparathyroidism. Diabetes Metab Res Rev 2001; 17: 175-180.
48. Hage M, Zantout MS, Azar ST: Thyroid Disorders and Diabetes Mellitus. J Thyroid Res 2011; 2011: 439463.
49. Dimitriadis GD, Raptis SA: Thyroid hormone excess and glucose intolerance. Exp Clin Endocrinol Diabetes 2001; 109: S225-S239.
50. http://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.11.3.
51. Liamis G, Liberopoulos E, Barkas F et al.: Diabetes mellitus and electrolyte disorders. World J Clin Cases 2014; 2: 488-496.
52. Catena C, Lapenna R, Baroselli S: Insulin Sensitivity in Patients with Primary Aldosteronism: A Follow-Up Study. J Clin Endocrinol Metab 2006; 91: 3457-3463.
otrzymano: 2017-01-04
zaakceptowano do druku: 2017-01-25

Adres do korespondencji:
*Magdalena Walicka
Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii CSK MSW w Warszawie
Wołoska 137, 02-507 Warszawa
tel. +48 (22) 508-14-05
fax +48 (22) 508-14-00
m_walicka@wp.pl

Postępy Nauk Medycznych 2/2017
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych