© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2017, s. 9-16
Katarzyna Kocka1, Agnieszka Bartoszek1, Barbara Ślusarska1, Irena Curyła2
Sposób leczenia, czas trwania choroby oraz powikłania cukrzycy typu 2 a jakość życia osób chorych
The treatment, duration and complications of diabetes type 2 and the quality of life of the patients
1Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
2Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu, kierunek Pielęgniarstwo, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Summary
Introduction. The St. Vincent declaration indicates the necessity of conducting studies on the quality of life of diabetic patients, which is a permanent element of diabetes care determining modifications of the treatment and education methods.
Aim. The objective of the study is to present the correlation between the treatment method, the duration of the disease and complications of type 2 diabetes and the quality of life of the patients.
Material and methods. The inclusion criteria for the surveyed group were the following: diagnosed type 2 diabetes, age over 18 years, and consent for participation in the study. 103 patients were covered by the study.
The diagnostic survey method was used to collect the research material, with the following research tools: a self-designed questionnaire and the standardised WHOQOL-BREF questionnaire. The results were subjected to statistical analysis.
Results. Having analysed the duration of the disease, it was possible to conclude that the majority of the patients suffered from type 2 diabetes for 1 to 5 years (54.4%); in half of the patients (48.5%) nutrition and physical activity were modified, 37.9% received oral anti-diabetic medications, 33.0% underwent a combination therapy, and in 12.6% of the patients insulin therapy was applied. Complications of type 2 diabetes were diagnosed in over 80% of the surveyed.
Half of the respondents (50.5%) assessed their quality of life as good, with the most favourable evaluations in the area of social relations (M = 14.59) and in the psychological sphere (M = 13.76).
Conclusions. More positive assessments of a general quality of life, satisfaction with one’s health condition and higher quality of life results in all domains were obtained by patients with type 2 diabetes who did not use insulin therapy and who did not experience complications.
Wstęp
Jakość życia (ang. quality of life – QOL) jest definiowana jako obraz swoistego położenia życiowego jednostki w danym okresie – ocena danego fragmentu życia, która zachodzi pomiędzy człowiekiem a środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym (1). Terminem przyjętym w naukach medycznych jest jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia (ang. health-related quality of life – HRQOL). Zakłada ona, że podstawowym warunkiem optymalnej jakości życia jest zdrowie (2, 3). Tylko człowiek, który choruje, może określić i porównać swoją sytuację ze stanem, który pragnąłby osiągnąć. W tym celu do określenia jakości życia powinno się stosować analizę obiektywnej oceny stanu zdrowia i oceny subiektywnej pacjenta, na którą składają się komponenty fizyczne, psychiczne i społeczne. Wyniki takich badań pozwalają określić obszary funkcjonowania człowieka sprawiające najwięcej problemów, w powiązaniu z zaburzeniami stanu zdrowia (4). Dlatego też jakość życia w medycynie szczególnie w odniesieniu do chorób przewlekłych jest spójna z holistycznym podejściem do zdrowia obejmującym wszystkie wymiary ludzkiego życia (5-7).
Zmiany zachodzące i obserwowane we współczesnym społeczeństwie, do których możemy zaliczyć: wydłużanie czasu życia, starzenie populacji oraz rozpowszechnienie zjawiska hipokinezji, przyczyniają się do wzrostu zachorowań na choroby przewlekłe, w tym cukrzycy.
Według definicji Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) cukrzyca „jest przewlekłą chorobą metaboliczną, charakteryzującą się wysokim poziomem glukozy we krwi wynikającym z defektu wydzielania i/lub działania insuliny” (8). W patogenezie cukrzycy typu 2 obserwuje się dwa współistniejące, podstawowe defekty patofizjologiczne – upośledzenie wydzielania insuliny oraz spadek wrażliwości na ten hormon tkanek obwodowych (9). Rozwój oporności na insulinę warunkuje szereg czynników o charakterze zarówno genetycznym, jak i środowiskowym (10). Jak podaje WHO, choroby przewlekłe, w tym cukrzyca typu 2, powodują ogólny spadek sprawności organizmu, a nieleczone mogą znacznie pogorszyć jakość życia oraz prowadzić do groźnych powikłań, a nawet zgonu (11).
W związku z powyższym, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w literaturze przedmiotu oraz Deklaracją z St. Vincent istnieje konieczność realizacji badań dotyczących jakości życia osób chorych na cukrzycę, ponieważ jest to stały element opieki diabetologicznej warunkujący modyfikację leczenia oraz metod edukacji (12). Ponadto badanie subiektywnej oceny stanu zdrowia osób przewlekle chorych stanowi istotny czynnik poznawczy i praktyczny, który przyczynia się do podniesienia jakości opieki sprawowanej nad pacjentem (13, 14).
Cel pracy
Celem pracy jest ukazanie związku pomiędzy sposobem leczenia, czasem trwania choroby oraz powikłaniami cukrzycy typu 2 a jakością życia osób chorych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w okresie od stycznia do kwietnia 2016 roku, w czterech placówkach medycznych:
– Klinice Endokrynologii Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 4 w Lublinie,
– Przyklinicznej Przychodni Specjalistycznej przy Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie,
– Polskim Stowarzyszeniu Diabetyków Koło w Opolu Lubelskim,
– 1 Wojskowym Szpitalu Klinicznym z Polikliniką SPZOZ w Lublinie.
Uzyskano zgodę dyrekcji placówek oraz Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Badaniem objęto 103 pacjentów. Respondenci zostali poinformowani o celu badania, jego przebiegu i zachowaniu anonimowości.
Kryterium włączenia do grupy badanej stanowiły: zdiagnozowana cukrzyca typu 2, wiek osoby powyżej 18 lat oraz zgoda na udział w badaniu.
W celu zgromadzenia materiału badawczego posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, przy użyciu następujących narzędzi badawczych:
– kwestionariusza ankiety własnego autorstwa składającego się z 13 pytań dotyczących czynników socjodemograficznych grupy badanej i klinicznych charakteryzujących przebieg cukrzycy typu 2,
– standaryzowanego kwestionariusza ankiety (WHOQOL-BREF) składającego się z 26 stwierdzeń, które dotyczą ogólnej percepcji jakości życia i zdrowia respondentów oraz poszczególnych sfer ludzkiego funkcjonowania, m.in. fizycznej, psychologicznej, socjalnej oraz środowiskowej (15).
Wyniki badań poddano analizie statystycznej. Weryfikacji różnic między zmiennymi ilościowymi dokonano przy użyciu testów nieparametrycznych (oceny normalności rozkładów dokonano na podstawie testu Shapiro-Wilka). Grupy niezależne porównano za pomocą testu U Manna-Whitneya. Do porównania więcej niż dwóch grup użyto testu H Kruskala-Wallisa. Przyjęto poziom istotności p < 0,05. Obliczeń dokonano za pomocą programu IBM SPSS Statistics 21.
Wyniki badań
Charakterystyka grupy badanej
Grupa badana była zróżnicowana pod względem cech socjodemograficznych, tj. płeć, wiek, miejsce zamieszkania, aktywność zawodowa. Kobiety stanowiły 57,3% badanej populacji, zaś mężczyźni 42,7%. Najliczniejszą grupę (36,9%) stanowili respondenci w wieku od 50 do 69 lat. Większość osób to mieszkańcy miast – 62,1%, pozostali badani mieszkali na wsi – 37,9%. Ponad połowa ankietowanych (56,3%) była w związku małżeńskim, kolejnych 24,3% to osoby owdowiałe. Wśród badanych było 37,9% osób z wykształceniem średnim, 36,9% posiadało wykształcenie zawodowe lub podstawowe, zaś pozostałych 25,2% osób legitymowało się wykształceniem wyższym. Najliczniejszą grupę stanowili emeryci i renciści – 51,5%, nieco mniej było osób aktywnych zawodowo – 40,8%, zaś bezrobotnych – 5,8% badanych. Swoją sytuację materialną jako dobrą oceniło 48,5% ankietowanych, jako dostateczną niewiele mniej – 46,6%, pozostali respondenci ocenili ją jako złą (3,9%) lub bardzo dobrą (1,0%). Szczegółowe informacje dotyczące charakterystyki grupy badanej prezentuje rycina 1.
Ryc. 1. Charakterystyka badanej grupy
Charakterystyka chorobowa pacjentów z cukrzycą
Analizując czas trwania choroby, można stwierdzić, że najwięcej badanych chorowało na cukrzycę typu 2 od 1 roku do 5 lat – 54,4%, dla 29,1% czas trwania choroby wynosił 6-10 lat, zaś u 16,5% respondentów cukrzyca trwała powyżej 10 lat. Większość respondentów (69,9%) deklarowała, że w ich rodzinie występują przypadki cukrzycy typu 2, zaś pozostałych 30,1% ankietowanych odpowiedziało przeciwnie.
W badanej grupie u prawie połowy badanych (48,5%) stosowana była modyfikacja trybu życia w zakresie żywienia i aktywności fizycznej, u 37,9% chorych stosowano leczenie doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, zaś u 33,0% prowadzona była terapia skojarzona; natomiast u 12,6% osób stosowano leczenie insuliną.
Powikłania cukrzycy typu 2 zdiagnozowano u ponad 80% badanych (tab. 1). Najczęstszym powikłaniem występującym u ponad połowy badanych osób (56,3%) była retinopatia, u kolejnych 42,7% ankietowanych zdiagnozowano chorobę niedokrwienną serca, stan hiperglikemii i hipoglikemii odpowiednio u 37,9% i 36,9% badanych.
Tab. 1. Powikłania cukrzycy typu 2*
| Powikłania | Tak | Nie |
| n | % | n | % |
| Retinopatia | 58 | 56,3 | 45 | 43,7 |
| Nefropatia | 6 | 5,8 | 97 | 94,2 |
| Neuropatia | 29 | 28,2 | 74 | 71,8 |
| Hipoglikemia | 38 | 36,9 | 65 | 63,1 |
| Hiperglikemia | 39 | 37,9 | 64 | 62,1 |
| Choroba niedokrwienna serca | 44 | 42,7 | 59 | 57,3 |
| Zespół stopy cukrzycowej | 12 | 11,7 | 91 | 88,3 |
*wartości nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli wskazać na więcej niż jedną odpowiedź
Ocena jakości życia chorych na cukrzycę typu 2 według skali WHOQOL-BREF
Ocena jakości życia chorych na cukrzycę typu 2 dokonana skalą WHOQOL-BREF przedstawiała się następująco: połowa badanych (50,5%) oceniła ją jako dobrą, nieco mniej respondentów (42,7%) wskazało na ocenę „ani dobrze, ani źle”, zaś jako złą przedstawiło 5,8% ankietowanych. Ogólną jakość życia respondenci najwyżej oceniali w sferze relacji społecznych (M = 14,59) oraz w domenie psychologicznej (M = 13,76), natomiast najniższe wyniki przypisano dziedzinie funkcjonowania fizycznego (M = 12,29).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Wołowicka L: Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna, Poznań 2001.
2. Tobiasz-Adamczyk B: Jakość życia w naukach społecznych i medycynie. Sztuka Leczenia 1996; 2: 33-40.
3. Witaszka G, Stępień R, Wrońska I: Badania jakości życia w naukach medycznych. Piel XXI wieku 2004; 2: 9-13.
4. Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K: Jakość życia przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontol Pol 2006; 14(4): 185-189.
5. Ostrzyżek A, Marcinkowski JT: Jakość życia jako pozytywny wskaźnik zdrowia. Hygeia Public Health 2012; 47(4): 408-411.
6. Ostrzyżek A, Marcinkowski JT: Wymiary jakości życia w podeszłym wieku. Prob Hig Epidemiol 2009; 90(4): 465-469.
7. Trojanowska A: Znaczenie badań nad jakością życia w medycynie. Zdr Publ 2011; 121(1): 99-103.
8. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2016. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Kliniczna 2016, tom 5, suplement A.
9. LeRoith D: Beta-cell dysfunction and insulin resistance in type 2 diabetes: role of metabolic and genetic abnormalities. Am J Med 2002; 113 (suppl. 6A): 3S-11S.
10. Małecki MT: Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2. Kardiol Pol 2006; 64: 10 (supl. 6): 561-566.
11. Cukrzyca w Polsce – pierwsze kompletne i wiarygodne opracowanie. Komitet Zdrowia Publicznego PAN 2016.
12. Glińska J, Skupińska A, Lewandowska M et al.: Czynniki demograficzne a ogólna jakość życia chorych z cukrzycą typu 1 i 2. Probl Pielęg 2012; 20(3): 279-288.
13. Jaeschke R, Guyatt G, Cook D, Miller J: Określenie i mierzenie jakości życia związanej ze zdrowiem. Med Prakt 1999; 4: 155-162.
14. Sierakowska M, Krajewska Kułak E: Jakość życia w chorobach przewlekłych – nowe spojrzenie na pacjenta i problemy zdrowotne w aspekcie subiektywnej oceny. Piel XXI wieku 2004; 2: 23-27.
15. Wołowicka L, Jaracz K: Polska wersja WHOQOL 100 i WHOQOL Bref. [W:] Wołowicka L (red.): Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna, Poznań 2001.
16. Krupa A, Wleklik M, Zborowska A, Uchmanowicz I: Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia pacjentów z cukrzycą typu. Med Health Sci Rev 2015; 4: 3-11.
17. Walker AE: Multiple chronic diseases and quality of life: patterns emerging from a large national sample, Australia. Chronic Illness 2007; 3(3): 202-218.
18. Pufal J, Gierach M, Pufal M et al.: Wpływ czynników społeczno-demograficznych i klinicznych na jakość życia chorych na cukrzycę typu 2. Diabetol Dośw Klin 2004; 4: 137-143.
19. Grzeszczak W: Wpływ wyrównania glikemii na jakość życia u chorych na cukrzycę typu 1 oraz typu 2. Wiad Lek 2001; 11-12: 675-679.
20. Bradley C, Speight J: Patient perceptions of diabetes and diabetes therapy: assessing quality of life. Diabetes Metab Res Rev 2002; 18: S64-S69.
21. Kurowska K, Szomszor M: Wpływ zachowań zdrowotnych na jakość życia u osób z rozpoznaniem cukrzycy typu 2. Diabetol Prakt 2011; 4: 142-150.
22. Dąbrowska A, Jurkowska B, Nowicki G et al.: Ocena wybranych elementów psychicznej jakości życia pacjentów leczonych z powodu cukrzycy typu 2. Curr Prob Psychiatry 2012; 2: 128-133.
23. Kurpas D, Czech T, Mroczek B: Jakość życia pacjentów z cukrzycą – jakie znaczenie mają powikłania? Fam Med Prim Care Rev 2012; 14(2): 177-181.
24. Dzieciuchowicz Ł, Pawlus M, Brzeziński J, Cerkaska K: Ocena wybranych elementów jakości życia u chorych leczonych z powodu stopy cukrzycowej. Now Lek 2002; 71(6): 287-291.
25. Bac E: Jakość życia chorych na cukrzycę typu 2. Wyższa Szkoła Medyczna w Legnicy 2008: 79-89.
