Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2017, s. 136-142
Regina Wierzejska
Suplementy diety – panaceum na współczesne dolegliwości zdrowotne czy triumf reklamy?
Dietary supplements – panacea to contemporary health problems, or the triumph of advertisement?
Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
Summary
Dietary supplements are intensively advertised in the media, into the way promising beneficial effect in various health disorders. Many patients do not notice the difference between medicines and dietary supplements, although it is fundamental. Dietary supplement are the category of food and because of this they do not have medicinal properties. On packages of dietary supplements and in the advertisement suggesting such action is forbidden. Producers of the dietary supplement are not carrying out research about the influence of these preparations on the body, because it is not required by law. Studies conducted by independent researchers about the efficacy of dietary supplements on health are not optimistic. None of the dietary supplements is effective for weight reduction and is recommended for use. What is more some of them may contain prohibited active substances, like amphetamine. The majority of studies do not confirm that vitamin and mineral supplements lower the risk for cardiovascular diseases. Patients with cancer often use various dietary supplements, among others herbal preparations without consultation with doctor, what can lead to interactions with drugs. Dietary supplements are a good source of nutrients in case of their deficiencies. However, at first is recommended to check the level of vitamin and minerals in the body in order to unnecessarily and sometimes riskily not to take the set of vitamins and minerals.



Suplementy diety wypełniają po brzegi półki w aptekach i sklepach farmaceutycznych, a ich reklama dominuje w mediach. Farmaceuci zgłaszają, że przy okienku w aptece pacjenci chcąc nabyć preparat, powołują się na jego reklamę, która idealnie odzwierciedla ich dolegliwości.
Z prawnego punktu widzenia suplementy diety to żywność, choć bardzo specyficzna ze względu na ich formę analogiczną do leków. To właśnie jest istotą nierozumienia przez pacjentów ich funkcji i działania w organizmie. Badania wykazują, że zarówno w Polsce, jak i w innych krajach społeczeństwo postrzega suplementy diety jako leki i stosuje je z myślą o leczeniu chorób i zaburzeń stanu zdrowia (1-3). Co więcej, na brak wystarczającej wiedzy o suplementach diety, ich specyfice i działaniu wskazują także farmaceuci (4, 5). Popularność tych preparatów może być wynikiem wielu wzajemnie powiązanych elementów, w tym wzrostu świadomości na temat związków pomiędzy żywieniem a zdrowiem, zwiększonej zachorowalności na choroby dietozależne, utrudnionego dostępu do lekarza, w co idealnie wpisuje się reklama suplementów diety, obiecująca szybką ulgę w przeróżnych problemach zdrowotnych. Czasami nawet można odnieść wrażenie, że reklamy suplementów diety kreują nowe dolegliwości.
Suplementy diety przed wprowadzeniem na rynek wymagają zgłoszenia do Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS), podobnie jak np. żywność dla niemowląt czy wzbogacana w witaminy. Tak jak pozostała żywność, nie wymagają badań klinicznych, potwierdzających ich działanie, zatem ani producenci suplementów diety, ani lekarze nie dysponują wiedzą o rzeczywistym wpływie tych produktów na organizm. Proces rejestracji suplementów diety polega na analizie dokumentacji, na którą składa się deklaracja o ilości składników odżywczych, specyfikacja surowców oraz projekt etykiety. Nie przeszkadza to wcale dystrybutorom suplementów diety bezpodstawnie informować klientów, że „kuracja preparatem przeszła pozytywną weryfikację w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, co potwierdza jej 100% bezpieczeństwo”, jak można przeczytać na stronie internetowej jednej z firm. Procedura ich dopuszczania do obrotu w większości przypadków jest prosta, nieobarczona kosztami, ale obecnie już niekoniecznie szybka, ze względu na ogromne zainteresowanie producentów wprowadzeniem do obrotu nowych asortymentów. W rejestrze suplementów diety prowadzonym przez GIS znajduje się ponad 10 tys. preparatów.
Takie samo liberalne prawo, regulujące obrót suplementami diety, jest w całej Unii Europejskiej. W USA natomiast ich wprowadzenie na rynek jest jeszcze bardziej swobodne i nie wymaga żadnego zgłoszenia. Dopiero udowodnione, negatywne działanie suplementów diety może być podstawą ich wycofania z obrotu (6-8). Jednakże w odróżnieniu od prawa europejskiego na rynku amerykańskim na opakowaniu każdego suplementu, w pobliżu informacji o działaniu w organizmie musi znajdować się oświadczenie, że nie została ona oceniona przez Agencję ds. Żywności i Leków oraz że produkt nie jest przeznaczony do diagnozowania, leczenia i prewencji żadnej z chorób (9).
Działanie suplementów diety w świetle badań naukowych
Suplementy diety a odchudzanie
Szacuje się, że na rynkach światowych znajduje się około 400 suplementów diety przeznaczonych do redukcji masy ciała (10). Stosowanie takich preparatów w Polsce deklaruje ok. 40% młodych kobiet, niezależnie od masy ciała (11). W USA natomiast ponad 30% osób z nadwagą i otyłością upatruje w nich metody na skuteczne odchudzanie (7).
Z przeglądu literatury wynika, że suplementy diety nie są pomocne w redukcji masy ciała, a niektóre z nich mogą być nawet szkodliwe (7, 12, 13). Taka sytuacja miała miejsce w przypadku efedryny, która jako składnik preparatów na odchudzanie pojawiła się w USA na początku lat 90., a w 2004 roku została zakazana z powodu niepożądanych skutków sercowo-naczyniowych (7, 14). Suplementy diety wspomagające odchudzanie to najczęściej mieszanki wieloskładnikowe, do produkcji których wykorzystuje się ponad 4000 pojedynczych substancji. Szacuje się, że na rynkach zachodnich taki suplement zawiera średnio 10 składników i chociaż wiele z nich uważa się za bezpieczne, to jednak bezpieczeństwo poszczególnych składników nie oznacza bezpieczeństwa w przypadku ich mieszanin, co szczególnie dotyczy surowców botanicznych (8, 10, 12, 15).
W świetle aktualnego stanu wiedzy żaden suplement diety przeznaczony do walki z otyłością nie jest rekomendowany do stosowania, z powodu braku dowodów skuteczności oraz pełnego bezpieczeństwa dla zdrowia (14, 16). W preparatach na odchudzanie najczęściej występują: kofeina, ekstrakt z zielonej herbaty, L-karnityna, chrom, chitosan, gorzka pomarańcza (8, 11, 14). Randomizowane badania naukowe dotyczące składników takich, jak L-karnityna, Garcinia cambogia, Yerba mate, glukomannan czy zielona herbata nie wykazały żadnego działania przyspieszającego odchudzanie albo niewielkie i monitorowane w krótkim okresie czasu, co nie wystarcza do deklarowania skuteczności w okresie długoterminowym (14, 16-18). Pikolinian chromu w jednym z badań dawał słabe efekty działania (spadek masy ciała 0,08-0,2 kg na tydzień, w porównaniu do placebo), w wielu innych nie odnotowano żadnej skuteczności (7, 14, 16). Podoba sytuacja jest w przypadku chitosanu. Część randomizowanych badań klinicznych wykazała większy spadek masy ciała u pacjentów przyjmujących chitosan w porównaniu do grupy kontrolnej (19), inne równie dobre metodycznie prace nie potwierdziły efektu odchudzającego (16, 17, 20). Z metaanalizy dobrej jakości badań naukowych wynika, że przyjmowanie chitosanu ma niewielki i klinicznie nieistotny wpływ na redukcję masy ciała (rzędu 0,6 kg) (21). Częstym składnikiem preparatów, który w opinii producentów ma sprzyjać odchudzaniu, jest gorzka pomarańcza (Citrus aurantium), określana jako substytut efedryny. Stosowanie jej budzi jednak obawy zdrowotne, z uwagi na zawartość wielu alkaloidów. Jednym z lepiej poznanych jest synefryna, która podnosi ciśnienie krwi. Inne alkaloidy mogą hamować aktywność cytochromu P450 i zwiększać we krwi stężenie zażywanych przez pacjentów leków (8). Podobnie nieskuteczne w świetle badań naukowych są suplementy diety zawierające probiotyki. Z metaanalizy badań naukowych wynika, że podawanie ich pacjentom nie zmniejsza masy ciała i ilości tkanki tłuszczowej, chociaż w ostatnich latach podkreśla się dużą rolę mikroflory jelitowej w regulacji gospodarki energetycznej organizmu i w rozwoju otyłości, na co wskazują różnice w składzie bakterii jelitowych u osób szczupłych i otyłych (22).
Ze względu na to, że żaden składnik spożywczy nie przyniósł dotychczas oczekiwanych rezultatów, niektórzy producenci posuwają się do zafałszowania suplementów diety substancjami niedozwolonymi. Preparaty, szczególnie te w sprzedaży internetowej, mogą zawierać sterydy anaboliczno-androgenne, substancje przeczyszczające, a nawet amfetaminę i jej pochodne (7, 12, 23, 24). Na polskim rynku przykładem preparatu na odchudzanie, w którym w wyniku badań laboratoryjnych nie stwierdzono żadnej deklarowanej substancji pochodzenia roślinnego, a jedynie silne działające substancje syntetyczne, był chiński preparat Meizitang (25). W USA suplementy diety na odchudzanie są drugą po ziołach grupą preparatów najczęściej zgłaszaną przez pacjentów do Krajowego Departamentu Rejestru Działań Ubocznych Suplementów Diety. Obie grupy stanowią odpowiednio 66 i 26% wszystkich zgłaszanych przypadków (26). W Holandii w 2013 roku notowano 11 poważnych incydentów zdrowotnych po zażyciu suplementów diety na redukcję apetytu i masy ciała (27). W Polsce, zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, monitorowanie interakcji i działań niepożądanych suplementów diety należy do zadań Zespołu ds. Suplementów Diety, powołanego w ramach Rady Sanitarno-Epidemiologicznej przy Głównym Inspektoracie Sanitarnym. W praktyce jednak system ten na dzień dzisiejszy nie funkcjonuje. Krajowa literatura naukowa, podobnie jak w krajach zachodnich opisuje przypadki stwierdzonych działań niepożądanych. Dla przykładu negatywne objawy powodujące potrzebę hospitalizacji wystąpiły u młodej pacjentki w 3. dobie zażywania preparatu Linea Detox (zawierającego szereg składników, w tym L-karnitynę, chrom, zieloną herbatę) z powodu silnych reakcji alergicznych (15). U młodego pacjenta przyjętego na Oddział Toksykologii ostre zatrucie wystąpiło po przyjęciu dużej ilości zakupionego przez Internet suplementu wspomagającego odchudzanie Thermal Pro (12).
Reasumując, oferowane obecnie suplementy diety na odchudzanie nie wykazują skuteczności działania, a niektóre mogą powodować reakcje niekorzystne. Eksperci podkreślają zatem, że takie preparaty nie są panaceum na złą dietę, brak ruchu i tryb życia nasilający ryzyko chorób (28).
Suplementy diety a nowotwory

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rybus K, Kozłowska-Wojciechowska M: The use of dietary supplements and over-the-counter (OTC) medicines by the elderly – survey results. Czynniki Ryzyka 2010; 1: 32-37.
2. Sadovsky R, Collins N, Tighe AP, Brunton S et al.: Patient use of dietary supplements: a clinical perspective. Curr Med Res Opin 2008; 24: 1209-1216.
3. Blendon RJ, DesRoches CM, Benson JM et al.: Americans’ views on the use and regulation of dietary supplements. Arch Intern Med 2001; 161: 805-810.
4. Kwan D, Hirschkorn K, Boon H: U.S. and Canadian pharmacists’ attitudes, knowledge, and professional practice behaviors toward dietary supplements; a systematic review. BMC Complement Altern Med 2006; 19(6): 31-42.
5. Waddington F, Naunton M, Kyle G et al.: A systematic review of community pharmacist therapeutic knowledge of dietary supplements. Int J Clin Pharm 2015; 37(3): 439-446.
6. Pillitteri JL, Shiffman S, Rohay JM et al.: Use of dietary supplements for weight loss in United States: Results of a National Survey. Obesity 2008; 16(4): 790-796.
7. Manore MM: Dietary supplements for improving body composition and reducing body weight: where is the evidence? Int J Sport Nutr Exerc Metab 2012; 22(2): 139-154.
8. Dwyer J, Allison DB, Coates PM: Dietary supplements in weight reduction. J Am Diet Assoc 2005; 105(5): 80-85.
9. Miller CK, Russel T: Knowledge of dietary supplements label information among female supplements users. Patient Educ Couns 2004; 52: 291-296.
10. Sharpe PA, Granner ML, Conway JM et al.: Availability of weight-loss supplements: Results of an audit of retail outlets in a southeastern city. J Am Diet Assoc 2006; 106(12): 2045-2051.
11. Sadowska J, Szuber M: Ocena stosowania metod odchudzających oraz używania preparatów wspomagających odchudzanie przez młode kobiety. Roczn PZH 2011; 62(3): 343-350.
12. Łukasik-Grębocka M, Sommerfeld K, Teżyk A et al.: Ostre zatrucie suplementem diety wspomagającym odchudzanie fałszywie sugerujące użycie amfetaminy. Przegl Lek 2013; 70(10): 1-4.
13. Vesely JM, DeMattia LG: Obesity: drugs and dietary supplements. FP Essent 2014; 425: 16-23.
14. Saper RB, Eisenberg DM, Phillips RS: Common dietary supplements for weight loss. American Family Physician 2004; 70(9): 1731-1738.
15. Flis P, Mehrholz D, Nowicki R, Barańska-Rybak W: Reakcje anafilaktyczne spowodowane substancjami wspomagającymi odchudzanie. Opis trzech przypadków. MONZ 2015; 21(4): 369-371.
16. Pittler MH, Ernst E: Dietary supplements for body-weight reduction: a systematic review. Am J Clin Nutr 2004; 79: 529-536.
17. Esteghamati A, Mazaheri T, Vahidi Rad M, Noshad S: Complementary and alternative medicine for the treatment of obesity: a critical review. Int Endocrinol Metab 2015; 13(2): e19678.
18. Lenz TL, Hamilton WR: Supplemental products used for weight loss. J Am Pharm Assoc 2003; 44(1): 59-67.
19. Ernst E, Pittler MH: Chitosan as a treatment for body weight reduction? A meta-analysis. Perfusion 1998; 11: 461-465.
20. Pittler MH, Abbot NC, Harkness EF, Ernst E: Randomized, double-blind trial of chitosan for body weight reduction. Eur J Clin Nutr 1999; 53: 379-381.
21. Mhurchu CN, Dunshea-Mooij C, Bennett D, Rodgers A: Effect of chitosan on weight loss in overweight and obese individuals: a systematic review of randomized controlled trials. Obes Rev 2005; 6(1): 35-42.
22. Park S, Bae JH: Probiotics for weight loss: a systematic review and meta-analysis. Nutr Res 2015; 35(7): 566-575.
23. Perez-Downes J, Hritani A, Baldeo C, Antoun P: Amphetamine containing dietary supplements and acute myocardial infarction. Case Reports in Cardiology 2016. DOI: org/10.1155/2016/6404856.
24. Wróbel-Harmas M, Krysińska M, Postupolski J, Wysocki MJ: Food supplement-related risk in the light of internet and RASFF data. Przegl Epidemiol 2014; 68: 613-619.
25. Wiergowski M, Galer-Tatarowicz K, Nowak-Banasik L et al.: Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego przez nieświadome zastosowanie syntetycznej sibutraminy, sprzedawanej jako chiński preparat ziołowy Meizitanc. Przegl Lek 2007; 64(4-5): 268-272.
26. Geller AI, Shehab N, Weidle NJ et al.: Emergency department visits for adverse events related to dietary supplements. N Engl J Med 2015; 337(16): 1531-1540.
27. Bovee TF, Mol HG, Bienenmann-Ploum ME et al.: Dietary supplement for energy and reduced appetite containing the ß-agonist isopropyloctopamine leads to heart problem and hospitalisations. Food Addit Contam 2016; 33(5): 749-759.
28. Abdali D, Samson SE, Grover AK: How effective are antioxidant supplements in obesity and diabetes. Med Princ Pract 2015; 24(3): 201-215.
29. Ames BN, Wakimoto P: Are vitamin and mineral deficiencies a major cancer risk? Nat Rev Cancer 2002; 2(9): 694-704.
30. Jarosz M, Sekuła W, Rychlik E, Figurska K: Impact of diet on long-term decline in gastric cancer incidence in Poland. World J Gastroenterol 2011; 17(1): 89-97.
31. Grajek W: Rola przeciwutleniaczy w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia nowotworów i chorób układu krążenia. Żywn Nauka Technol Jakość 2004; 1(28): 3-11.
32. Huang HY, Caballero B, Chang S et al.: The efficacy and safety of multivitamin and mineral supplement use to prevent cancer and chronic disease in adults: a systematic review for a National Institutes of Health state-of-the-science conference. Ann Intern Med 2006; 145(5): 372-385.
33. Pericleous M, Mandair D, Caplin ME: Diet and supplements and their impact on colorectal cancer. J Gastrointest Oncol 2013; 4(4): 409-423.
34. Ozben T: Antioxidant supplementation on cancer risk and during cancer therapy: an update. Curr Top Med Chem 2015; 15(2): 170-178.
35. Albanes D, Heinonen O, Taylor P et al.: Alpha-tocopherol and beta-carotene supplements and lung cancer incidence in the alpha-tocopherol, beta-carotene cancer prevention study: effects of base-line characteristics and study compliance. J Natl Cancer Inst 1996; 88: 1560-1570.
36. Omenn GS, Goodman GE, Thornquist MD et al.: Effects of a combination of beta carotene and vitamin a on lung cancer and cardiovascular disease. N Engl J Med 1996; 334: 1150-1155.
37. Gröber U, Holzhauer P, Kisters K et al.: Micronutrients in oncological intervention. Nutrients 2016; 8(3): 163. DOI: 103390/nu8030163.
38. Harvie M: Nutritional supplements and cancer: potential benefits and proven harms. Am Soc Clin Oncol Educ Book 2014: e478-e486. DOI: 10.14694/EdBook_AM.2014.34.e478.
39. Kulik-Kupka K, Nowak J, Koszowska A et al.: Witaminy w walce z nowotworami. Med Rodz 2016; 1: 26-31.
40. Armitage JM, Bowman L, Clarke RJ et al.: Effects of homocysteine-lowering with folic acid plus vitamin B12 vs placebo on mortality and major morbidity in myocardial infarction survivors: a randomized trial. JAMA 2010; 303: 2486-2494.
41. Lappe JM, Travers-Gustafson D, Davies KM et al.: Vitamin D and calcium supplementation reduces cancer risk: results of a randomized trial. Am J Clin Nutr 2007; 85(6): 1586-1591.
42. Hercberg S, Galan P, Preziosi P et al.: The SU.VI.MAX Study: a randomized, placebo-controlled trial of the health effects of antioxidant vitamins and minerals. Arch Intern Med 2004; 164(21): 2335-2342.
43. Pais R, Dumitrascu DL: Do antioxidants prevent colorectal cancer? A meta-analysis. Rom J Intern Med 2013; 51(3-4): 152-163.
44. Rock Ch: Multivitamin-multimineral supplements: who uses them? Am J Clin Nutr 2007; 85(1): 277-279.
45. Schlegel-Zawadzka M, Barteczko M: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach prozdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywn Nauka Technol Jakość 2009; 4: 375-387.
46. Stoś K, Głowala A: Suplementy diety – ocena i kwalifikacja. Żyw Człow Metabol 2011; 4: 284-294.
47. Jatoi A, Williams B, Nichols F et al.: Is voluntary vitamin and mineral supplementation associated with better outcomes in non-small cell lung cancer patients? Results from the Mayo clinic lung cancer cohort. Lung Cancer 2005; 49(1): 77-84.
48. Norman HA, Butrum RR, Feldman E et al.: The role of dietary supplements during cancer therapy. J Nutr 2003; 133 (suppl. 11): 3794-3799.
49. He K, Merchant A, Rimm EB et al.: Folate, vitamin B6, and B12 intakes in relation to risk of stroke among men. Stroke 2004; 35: 169-174.
50. Albert CM, Cook NR, Gaziano JM et al.: Effect of folic acid and B vitamins on risk of cardiovascular events and total mortality among women at high risk for cardiovascular disease. JAMA 2008; 299: 2027-2036.
51. Galan P, Kesse-Guyot E, Czernichow S et al.: Effects of B vitamins and omega 3 fatty acids on cardiovascular disease: a randomized placebo controlled trial. BMJ 2010; 341: 62-73.
52. Armitage JM, Bowman L, Clarke RJ et al.: Effects of homocysteine-lowering with folic plus vitamin B12 vs placebo on mortality and major morbidity in myocardial infarction survivors: a randomized trial. JAMA 2010; 303(24): 2486-2494.
53. Vivekananthan DP, Penn MS, Sapp SK et al.: Use of antioxidant vitamins for the prevention of cardiovascular disease: meta-analysis of randomized trials. Lancet 2003; 361: 2017-2023.
54. Ashor AW, Siervo M, Lara J et al.: Effect of vitamin A and vitamin E supplementation on endothelial function: a systematic review of randomized controlled trials. Br J Nutr 2015; 113(8): 1182-1194.
55. Lonn E, Bosch J, Sheridan P et al.: Effect of long-term vitamin E supplementation on cardiovascular events and cancer: a randomized controlled trial. JAMA 2005; 293(11): 1338-1347.
56. Bielakovic G, Nikolova D, Gluud LL et al.: Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev 2012; 3: CD007176. DOI: 10.1002/14651858.CD007176.pub2.
57. National Institutes of Health: Multivitamin/mineral supplements and chronic disease prevention. Am J Clin Nutr 2007; 85 (suppl.): 257-264.
58. Binia A, Jaeger J, Hu Y et al.: Daily potassium intake and sodium-to-potassium ratio in the reduction of blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens 2015; 33(8): 1509-1520.
59. Wierzejska R: Czy reklama suplementów diety jest obiektywnym źródłem informacji o ich wpływie na zdrowie. Analiza reklam radiowo-telewizyjnych w świetle przepisów prawa żywnościowego. Wiad Lek 2016; LXIX(1): 14-18.
60. Wierzejska R, Jarosz M, Siuba M, Rambuszek M: Assessing patients’ attitude towards dietary supplements. Roczn Państw Zakl Hig 2014; 65: 263-271.
otrzymano: 2017-05-17
zaakceptowano do druku: 2017-06-07

Adres do korespondencji:
Regina Wierzejska
Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii
Instytut Żywności i Żywienia
ul. Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa
tel. +48 (22) 550-97-47
rwierzejska@izz.waw.pl

Medycyna Rodzinna 2/2017
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna