Szanta to jedyny przedstawiciel roślin z rodzaju Marrubium w Polsce. Jej rodzime pochodzenie przypisywane jest obszarom irano-turańskim i śródziemnomorskim lub regionu pontyjsko-panońskiego. Niegdyś była to roślina bardzo ceniona i wykorzystywana w medycynie ludowej. Obecnie ze względów na intensywne zmiany w środowisku, a także w życiu człowieka, prawie zapomniano o jej cennych właściwościach. Między innymi powoduje ona pobudzenie wydzielania śliny, soku żołądkowego i żółci. Stosowana jest przy problemach z trawieniem, braku apetytu i nieżytach dróg oddechowych (1). W medycynie ludowej wykorzystywana była jako roślina lecznicza w chorobach płucnych (2). W Polsce została zaliczona do archeofitycznej flory i uznana za gatunek wymierający lub narażony na wyginięcie (2-6).

Szanta zaliczana jest do roślin naziemnopączkowych (hemikryptofitów). Pędy tych roślin obumierają na zimę, natomiast pączki przezimowują, chronione przed przemarznięciem przez warstwę ściółki, obumarłych i żywych liści oraz glebę. Roślina ta dorasta do 80 cm wysokości. Łodygi rozgałęziają się w górnej części, są czterokanciaste i owłosione. Liście mają kształt okrągławy w dolnej części łodygi lub sercowaty w górnej części. Liście wyrastają ułożone względem siebie naprzeciwlegle, ich brzegi są nierówno ząbkowane i na dolnej powierzchni pokryte kutnerem. Kwiaty drobne, dwuwargowe i zrostłopatkowe, wyrastające w nibyokółkach w kątach liści. Kielich ma długość do 0,8 cm i złożony jest z 10 ząbków. Korona również jest pokryta kutnerem, ma biały kolor i długość do 0,6 cm. Warga górna ma długość do 3 mm, jest wąska i w szczytowej części krótko dwułatkowa. Warga dolna z kolei jest trzyłatkowa, a jej łatka środkowa ma kształt eliptyczny. Łatka środkowa jest w szczytowej części wycięta. Łatki boczne wyraźnie mniejsze i wydłużone. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoce rośliny to rozłupina złożona z 4 rozłupek (7-9). Liście mają charakterystyczny smak i zapach piżma, który zanika podczas suszenia (10-12).

Głównym składnikiem ziela szanty jest mieszanina związków terpenowych (marubina – 0,3-1%, premarubina – 0,1%), alkoholi diterpenowych (marubenol, premarubenol, peregrinol, wulgarol) (13-15), steroli i triterpenów (kwas ursolowy 0,1%), pochodne fenolokwasów z grupy fenylopropanoidów (16-18), flawonoidów (apigenina, luteolina, kwercetyna) i ich glikozydy (19), tanin i garbników (7%), alkaloidów typu pirolidyny (betonicyna 0,3%, truicyna, cholina), olejków eterycznych (0,05%) i innych związków, takich jak kwasy organiczne, sole mineralne, saponiny (16, 20-22), hormony (gibereliny), witaminy (grup A, E, K), chromoforowe składniki purpury wzrokowej (retinina), alkoholowy składnik chlorofilów (fitol), kwasy żywiczne (np. kwas abietynowy), alkaloidy (koniina) oraz czynniki słodzące (stewiozyd). Biogeneza związków terpenowych wywodzi się od geranylogeraniolu, który powstaje w reakcji przedłużenia łańcucha prenylowego z udziałem pirofosforanu fernazylu (FPP) oraz pirofosforanu izopentynylu (IPP). Reakcję katalizuje transferaza prenylowa. Substancje z tej grupy są nielotne z parą wodną i stanowią składniki żywic i tzw. balsamów, które są bardzo złożonymi mieszaninami związków terpenowych, pochodnych fenylopropanu i wielu innych (23-26).

Niecykliczne składniki pirofosforanu geranylu (GGPP) mogą ulegać cyklizacji, przechodząc w izomeryczny pirofosforan geraniolu, który cyklizuje do dicyklicznego pirofosforanu labdanylu, a ten z kolei w wyniku dalszych przemian może tworzyć furanolabdany i ich pochodne (ryc. 1).

Dużą grupę związków zawartych w szancie stanowią sterole, m.in. β-sitosterol, kwas ursolowy (triterpen) (0,1%) (ryc. 2). Wykazują one właściwości cytotoksyczne, przeciwzapalne i zmniejszające stężenie cholesterolu we krwi (27-30).