Renata Grzywacz1, Jan Krupa2, Izabela Cichocka3
Rola psychologicznych aspektów odchudzania się na przykładzie klientek rzeszowskiego fitness clubu
The role of psychological aspects of slimming down among female clients of a Rzeszów fitness club
1Wydział Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Rzeszowski
2Katedra Turystyki i Rekreacji, Wydział Medyczny, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
3Katedra Metod Ilościowych w Ekonomii, Wydział Ekonomiczny, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
Summary
Introduction. A conscious process of slimming down involves not only an appropriate diet and physical activity but a change of lifestyle in general. It requires actions on two levels, physical as well as mental. A sense of self-discipline plays an important role, too, since it affects whether the diet is followed consistently.
Aim. The aim of the research was to establish the knowledge and awareness of psychological aspects of slimming down among women who declared willingness to reduce body weight as well as comparison of motivations and methods practiced in this process.
Method and methods. A survey was carried out from April to May 2016 on a sample of ninety women, clients of a Rzeszów fitness club. The results of the survey were processed using both chi-square test of independence and correspondence analysis.
Results. It turned out that age was the factor determining reasons for obesity and the desire to slim down. Dwelling place influenced willpower, which is crucial in making decision to slim down and essential for its success. Marital status is related to the absence of weight loss, the eagerness to take up physical activity, but also the pride and joy resulting from effects in the process of slimming down.
Conclusions. Lack of awareness leads to wrong choices of methods and motivation. Individuals with low levels of such awareness tend to use other people’s opinion and think that e.g. slimming down will make them more attractive to their partners. The research has not indicated how the awareness of psychological aspects affecting the process of slimming down is related to the method used to achieve the aim. Nonetheless, it is worth noticing that a lot of respondents notice the fact that it is not only the diet and physical activity that determines the effects of slimming down but the change in the way one thinks, too.
Wprowadzenie
We współczesnym społeczeństwie nadwaga i otyłość stanowią ogromny problem zarówno dla osób, których dotyczą, jak i dla organizacji zajmujących się zdrowiem publicznym. Osoby z nadwagą często niczego bardziej nie pragną niż wreszcie schudnąć. Wierzą, że schudnięcie diametralnie odmieni ich życie. Mimo podejmowania wielu wysiłków, tego celu wciąż nie udaje im się osiągnąć.
Odchudzanie to dążenie do poprawienia wyglądu i zdrowia, tak więc jest to praca nad swoim ciałem. Jednak tak naprawdę zaczyna się ona „w głowie”. Zrzucanie zbędnych kilogramów musi rozpocząć się od chęci wprowadzenia zmian i konsekwencji w działaniu (1). Świadomy proces odchudzania czy też pracy nad atrakcyjną sylwetką to nie tylko stosowanie odpowiedniej diety lub zestawu ćwiczeń fizycznych, ale także zmiana całego stylu życia (2). Często osoby z nadwagą to te, które nie potrafią skutecznie radzić sobie z emocjami, zwłaszcza z poczuciem winy, lękiem, złością, jak również te, które wchodzą w toksyczne relacje, nie akceptują swojego wyglądu czy mają niskie poczucie własnej wartości. W procesie odchudzania ważne są motywacja i konsekwencja w działaniu. Ogromne znaczenie ma uświadomienie sobie, skąd pochodzi chęć schudnięcia, dla kogo chce się to zrobić i czy jest się gotowym przeznaczyć wystarczającą ilość czasu wyłącznie dla siebie.
Chcąc opisać i zrozumieć psychologiczne aspekty odchudzania, nie sposób pominąć tematu pokrewnego, jakim są psychologiczne uwarunkowania otyłości. Wśród nich można wyróżnić m.in.: zaburzenia mechanizmu samoregulacji, cechy osobowości, przekonania i oczekiwania jednostki oraz metody radzenia sobie ze stresem i przeżywanymi emocjami.
Świadomy proces odchudzania wymaga działań w dwóch sferach: ciała (za pośrednictwem diety, ćwiczeń, masaży) oraz psychiki (praca nad własnymi ograniczeniami i przeżywanymi emocjami) (3). Rozmiar problemu nadwagi i otyłości oraz to, że jego skala wciąż wzrasta, wskazują na celowość, a nawet konieczność zarówno prowadzenia prac badawczych, jak i analizy wiedzy dotyczącej tego zagadnienia.
Dla wielu osób, szczególnie kobiet, odchudzanie odgrywa niezwykle ważną rolę w życiu. Oczywiście, stosowane kuracje odchudzające nie są celem samym w sobie. Dążenie do zmniejszenia masy ciała wynika przede wszystkim z poczucia braku satysfakcji z własnego wyglądu, chęci zachowania i poprawy zdrowia, zwiększenia sprawności fizycznej czy też potrzeby lepszego samopoczucia. Zubrzycka podaje, iż 90-95% osób, które schudły po zastosowaniu diety, w ciągu roku odzyskuje od 1/3 do 2/3 straconych kilogramów, a w ciągu 5 lat poprzednią wagę w całości (4). Doświadczenie wskazuje, że liczne diety, stosowane jako środek przeciw nadwadze, w wielu przypadkach stają się jej przyczyną. Powstrzymywanie się od jedzenia najczęściej prowadzi do przejadania się, a to zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania większej masy ciała niż przed odchudzaniem. Sytuacja taka rodzi frustrację, poczucie słabości i zmniejsza motywację jednostki do podejmowania dalszych wysiłków zredukowania nadmiaru kilogramów (5). U kobiet obserwuje się większą tendencję do powrotu do nieodpowiednich nawyków żywieniowych, a przyczyną tego stanu rzeczy jest motywacja do krótkotrwałych działań (nastawienie się na szybkie schudnięcie) (6, 7).
W ujęciu psychologicznym do redukcji masy ciała niezbędna jest modyfikacja pewnych zachowań. W literaturze opisano kilka modeli zachowań ludzkich, wśród których można wyróżnić m.in. model racjonalny. Zakłada on, iż zachowanie człowieka jako istoty racjonalnej jest wynikiem procesów logicznego myślenia. Punktem wyjścia jest więc dostarczenie osobie wiedzy na temat zagrożeń i zachowań zwiększających ryzyko zachorowania. Jeden z wariantów podejścia racjonalnego wynika z modelu przekonań zdrowotnych, który przyjmuje, że spostrzeganie własnego zdrowia wpływa na zmiany w zachowaniach zdrowotnych. Podstawowym problemem, wynikającym z podejścia opartego na dostarczaniu informacji, jest brak zdolności oceny własnych zachowań oraz wyboru informacji najbardziej pożądanych. Podejście to nie jest więc efektywną metodą zmiany zachowań (5). Z powyższego wynika, iż wiedza jest potrzebna do modyfikacji zachowań, ale nie może ona być jedynym warunkiem tej zmiany. Ważnymi czynnikami są także motywacja do zmiany oraz umiejętności niezbędne do wprowadzenia i utrzymania tej zmiany.
Kolejnym opisywanym modelem jest model społecznego uczenia się. Zakłada on, iż jednostka angażuje się w zachowania szkodliwe dla zdrowia, ponieważ nauczyła się, że są one akceptowanym sposobem radzenia sobie lub też formą gratyfikacji społecznej. Interwencje oparte na tym modelu koncentrują się bezpośrednio na zachowaniu. Teoria społecznego uczenia się zakłada, że otyłość jest wynikiem uczenia się nieprawidłowych nawyków żywieniowych (8). Należy przyswoić sobie nie tylko wiedzę z zakresu odżywiania i wydatkowania energii, ale także umiejętności, które pomogą w kontrolowaniu oddziaływań środowiskowych oraz wzmocnień zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Interwencje oparte na modelu społecznego uczenia się przynoszą dobre rezultaty. Modyfikacja zachowań związanych z odżywianiem jest obiecującą alternatywą wobec różnych diet i stała się w ostatnich latach ważnym elementem programów kontroli wagi. Przeprowadzone badania długofalowe dowodzą, że modyfikacja zachowań nie chroni jednakże przed ponownym przybieraniem na wadze. Mimo to taki sposób modyfikacji zachowań pozostaje jednym z lepszych sposobów redukowania nadmiernej masy ciała (5).
By odnieść sukces w redukcji nadwagi i otyłości, należy nauczyć się samokontroli, odpowiedzialności i wytrwałości. W tym celu wykorzystuje się techniki uczące optymizmu i wiary w siebie, co przyczynia się do osiągnięcia sukcesu w postaci uzyskania pożądanej masy ciała. Konieczne jest również znalezienie sposobów umożliwiających wytrwanie w dążeniu do celu. Czynnikiem prowadzącym do pozytywnej zmiany stylu życia jest świadomość, że w każdej chwili można dokonać wyborów. Największą barierą dla indywidualnego rozwoju jest natomiast poczucie bezradności i niemocy. Pogrążając się w cierpieniu, rozpaczy, przygnębieniu i żalu nad sobą, jednostka nieustannie skazuje się na porażkę. Uczucia negatywne nie budują charakteru człowieka, wyczerpują jedynie jego energię. Myślenie wpływa na emocje i reakcję organizmu. Myśl może przybierać formę słów lub obrazów. Zdolność skupiania się na myślach wybranych przez siebie i nieuleganie sugestiom innych to klucz do ćwiczenia siły woli. Wykorzystanie myśli w postaci obrazów, czyli wyobrażeń, to ogromna siła w walce z nadwagą. Polega ono na kreowaniu w wyobraźni obrazu takich wydarzeń lub sytuacji, które powinny rozwijać się w kierunku zgodnym z naszymi oczekiwaniami. Wyobrażenia działają często na zasadzie samospełniającej się przepowiedni (5).
By zwiększyć prawdopodobieństwo sukcesu w procesie redukcji nadmiernej masy ciała należy nie tylko nauczyć się samokontroli, odpowiedzialności, wytrwałości, ale także wierzyć w osiągnięcie sukcesu. Optymistyczne oczekiwania wobec wyników własnych działań i wiara we własne możliwości sprzyjają osiągnięciu zamierzonych celów. Osoby z wysokim poziomem poczucia własnej wartości i wysokim natężeniem optymizmu są bardziej wytrwałe w swoich działaniach i bardziej odporne na przeszkody. Istotną rolę w procesie redukcji nadmiernej masy ciała pełni także poczucie kontroli osobistej, które może wpływać zarówno na przestrzeganie diety, jak i sprzyjać lepszemu radzeniu sobie ze stresem (9).
Najistotniejszą kwestią psychodietetyki jest przeprowadzenie osoby odchudzającej się przez psychologiczny proces zmiany, wzmacnianie i budowanie motywacji na każdym z jego etapów, tak aby zapobiec przerwaniu kuracji. Przejście przez proces zmiany wiąże się nie tylko ze zmianą sposobu żywienia i nawyków, ale przede wszystkim ze zmianą sposobu myślenia o jedzeniu. Według założeń psychodietetyki, pracę nad zbędnymi kilogramami należy rozpocząć w umyśle osoby odchudzającej się. Jadłospis czy rozkład ćwiczeń nie jest priorytetem. Na początek trzeba zmienić swój sposób myślenia. To właśnie tutaj leży klucz do sukcesu. To nieodpowiednie myślenie i niewłaściwe nastawienie są powodem powtarzającej się porażki. Jeśli nastąpi zmiana sposobu myślenia, to zmiana nawyków żywieniowych, wprowadzenie ćwiczeń i aktywnego trybu życia stają się łatwiejsze (10).
Cel pracy
Głównym celem badań, których wyniki przedstawiono w niniejszej pracy, było określenie stopnia świadomości wpływu psychiki na procesy redukcji masy ciała. Celem szczegółowym było określenie stanu wiedzy i świadomości w tym temacie wśród kobiet deklarujących chęć zredukowania masy ciała oraz porównanie motywacji i metod stosowanych podczas odchudzania. Poza tym skupiono się na ustaleniu, czy sposób myślenia ma znaczący wpływ na powodzenie w procesie odchudzania wśród osób badanych i czy właściwa dieta oraz ćwiczenia fizyczne są wystarczające dla osiągnięcia zamierzonej masy ciała.
Materiał i metody
Zastosowaną w pracy metodą badawczą była ankieta, z wykorzystaniem kwestionariusza zawierającego pytania zamknięte, z możliwością wyboru jednej bądź kilku odpowiedzi. Pytania dotyczyły m.in.: stylu życia przed rozpoczęciem procesu odchudzania, nawyków żywieniowych w trakcie tego procesu, jak również przekonań respondentów odnoszących się do psychologicznych aspektów odchudzania. Ponadto w badaniach zastosowano obserwację uczestniczącą pomocną przy wyborze odpowiedniego zestawu ćwiczeń, masaży lub treningu grupowego. Pozwoliła ona na dokonanie dokładniejszej analizy sytuacji, w jakiej znajduje się osoba z grupy badawczej, oraz określenie, jakie czynniki miały wpływ na dobór różnych form wspomagających odchudzanie. Obserwacja np. podczas treningu personalnego czy masażu pozwoliła na wskazanie m.in. podstawowego motywu, jakim kierowała się osoba badana przy rozpoczęciu odchudzania.
Badania ankietowe przeprowadzono w okresie kwiecień-maj 2016 roku, na terenie rzeszowskiego fitness clubu, w którym odbywają się zarówno zajęcia grupowe (aerobik, spinning), jak również treningi personalne pod okiem wykwalifikowanego trenera, z wykorzystaniem urządzeń aerobowych i siłowych. Klub dysponuje również własnym gabinetem masażu, w którym wykonywane są zabiegi wspomagające odchudzanie.
Badania przeprowadzono w grupie 90 kobiet w wieku powyżej 20 lat, które deklarowały odchudzanie się. Wybór kobiet jako badanej grupy był uwarunkowany faktem, iż to właśnie one częściej podejmują starania na rzecz redukcji masy ciała (11). Wśród badanych znalazły się osoby zarówno szczupłe, jak i posiadające nadwagę; po przebytym procesie odchudzania bądź w jego trakcie. Dobór takiej właśnie grupy pozwolił na ukazanie różnych sposobów myślenia i podejścia do redukcji masy ciała oraz metod radzenia sobie z problemem nadwagi.
Wyniki
Charakterystykę badanej populacji przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Charakterystyka respondentów
| Wyszczególnienie cech | Liczebność | % |
| Wiek | 20-30 lat | 21 | 23,3 |
| 31-40 lat | 46 | 51,1 |
| powyżej 40 lat | 23 | 25,6 |
| Miejsce zamieszkania | wieś | 24 | 26,7 |
| miasto do 100 tys. | 28 | 31,1 |
| miasto powyżej 100 tys. | 38 | 42,2 |
| Wykształcenie | zawodowe lub średnie | 18 | 20,0 |
| wyższe | 72 | 80,0 |
| Sytuacja materialna | przeciętna | 19 | 21,1 |
| dobra | 57 | 63,3 |
| bardzo dobra | 14 | 15,6 |
| Stan cywilny | zamężna | 57 | 63,3 |
| wolna | 33 | 36,7 |
Źródło: opracowanie własne
Najliczniejszą grupę ankietowanych stanowiły kobiety w wieku 31-40 lat, zamężne, mieszkające w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, z wykształceniem wyższym, określające swoją sytuację materialną jako dobrą.
Respondentkom zadano pytania m.in. o powody rozpoczęcia odchudzania się, czynniki warunkujące sukces odchudzania się, a także przyczyny nadwagi i otyłości.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Szerstiennikow N: Psychologia odchudzania. KOS, Katowice 2005.
2. Jezierska-Kazberuk M: Zarządzanie zmianą masy ciała. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010; 1(1): 31-36.
3. Spangle L: Odchudzanie zaczyna się w głowie. Świat Książki, Warszawa 2010.
4. Zubrzycka E: Schudnąć bez diety. Mity na temat nadwagi. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
5. Ogińska-Bulik N: Psychologia nadmiernego jedzenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
6. Szulińska M, Bogdański P, Bryl W et al.: Wpływ różnych wzorców zachowań na efekty terapii odchudzającej u otyłych pacjentów. Prob Hig Epidemiol 2005; 86(2): 109-111.
7. Kryska S: Częstość podejmowania działań zmierzających do redukcji masy ciała przez studentki z nadwagą i otyłością pochodzące z górnośląskich uczelni. Med Og Nauk Zdr 2014; 20(4): 439-443.
8. Łuszczyńska A: Nadwaga i otyłość. Interwencje psychologiczne. PWN, Warszawa 2007.
9. Wielgosz M: Odchudzanie z pasją. Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice 2007.
10. http://psychodietetyk.org/czytelnia/artykuly (dostęp: 12.04.2016).
11. Morawska E, Kulczycka K, Stychno E et al.: Czynniki motywujące osoby otyłe w procesie odchudzania. Prob Hig Epidemiol 2015; 96(1): 293-297.
12. Bąk-Sosnowska M: Między ciałem a umysłem. Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2009.
13. Szymocha M, Bryła M, Maniecka-Bryła I: Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdrowie Publiczne 2009; 119(2): 207-212.
14. Hollis J: Nadwaga jest sprawą rodziny. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
15. Baumeister RF, Tierney J: Siła woli. Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2013.
16. Ogińska-Bulik N, Chanduszko-Salska J: Lęk, gniew i radzenie sobie ze stresem u kobiet z nadwagą. Mat. 10 European Symposium of Psychosomatic Education, Kraków 2000.
17. Somer E: Wpływ jedzenia na nastrój. Wydawnictwo Amber, Warszawa 1998.
18. Lipetz P: Dieta dobrych kalorii. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006.
19. Hanh TN, Cheung L: Smak. Świadome odżywianie. Świadome życie. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2011.
20. Marszałek N: Motywacja bez granic. Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice 2007.
21. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z: Osobowość, stres a zdrowie. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010.
22. Wansing B: Beztroskie jedzenie. Wydawnictwo MIND, Podkowa Leśna 2010.
23. Hawkins DR: Przywracanie zdrowia. Wydawnictwo Virgo, Warszawa 2012.
