© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2018, s. 9-17
Magdalena Świątkowska1, *Paula Piekoszewska-Ziętek1, Dariusz Gozdowski2, Dorota Olczak-Kowalczyk1
Ocena przydatności analizatora Spotchem® (Arkray) w diagnostyce ryzyka chorób jamy ustnej u dzieci. Badanie pilotażowe
The usefulness of Spotchem® Analyser (Arkray) in determining the risk in oral diseases in adolescents – a pilot study
1Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
2Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki, Wydział Rolnictwa i Biologii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Kierownik Katedry: dr hab. Krzysztof Pawłowski
Streszczenie
Wstęp. Od dawna stosowanym testem oceny parametrów fizykochemicznych śliny jest test Saliva Check Buffer®, a poziomu bakterii kariogennych – CRT Bacteria®. Nowym urządzeniem oceny parametrów śliny jest analizator Spotchem®.
Cel pracy. Określenie zgodności wyników badań uzyskiwanych analizatorem Spotchem® i testami Saliva Check Buffer® i CRT Bacteria® oraz ocena korelacji uzyskanych wyników ze stanem higieny jamy ustnej, dziąseł i uzębienia w diagnostyce ryzyka chorób jamy ustnej u dzieci.
Materiał i metody. U pacjentów w wieku 12-17 lat oceniono: stan higieny jamy ustnej (%API; OHI), dziąseł (GI) i uzębienia (ICDAS II) oraz wykonano badania testami Saliva Check Buffer® (GC) i CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent) oraz analizatorem Spotchem® (Arkray). Uzyskano zgodę komisji bioetycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz pisemne zgody rodziców lub opiekunów prawnych pacjentów.
Wyniki. Zbadano 25 pacjentów (średnia wieku 13,7 ± 2,2 roku). Średnie wartości wskaźników wynosiły: OHI-S – 0,93 ± 0,43; API% – 72 ± 0,26; GI – 0,83 ± 0,61; PUWZ – 6,44 ± 4,12. Aktywne plamy próchnicowe występowały u 13 pacjentów (średnio 2,2 ± 2,92 plamy). Analiza Spearmana wykazała istotne związki pH w teście Saliva Check Buffer® i zdolności buforowej śliny (r = 0,608), jej kwasowości (r = -0,713) w badaniu Spotchem® oraz ujemną korelację buforowości i pH śliny w teście Spotchem® (r = -0,845). Wysoka liczebność bakterii Streptococcus mutans (> 105 CFU/ml) oceniana testem CRT Bacteria® istotnie korelowała z wysokim poziomem aktywności metabolicznej bakterii w badaniu analizatorem Spotchem® (r = 0,54). Potwierdzono istotne korelacje następujących parametrów: OHI i wysoka (r = 0,46) oraz średnia (r = -0,54) aktywność metaboliczna S. mutans; GI i poziom białka w ślinie (r = 0,42); obecność ubytków próchnicowych i poziom białek (r = 0,40), erytrocytów w ślinie (r = 0,47) (Spotchem®) oraz liczebność S. mutans i Lactobacillus spp. (CRT Bacteria®) (r odpowiednio 0,47 i 0,42).
Wnioski. Wyniki badania śliny analizatorem Spotchem® są skorelowane z uzyskiwanymi w znanych testach ślinowych oraz z parametrami zdrowia jamy ustnej. Jego przydatność kliniczna powinna być potwierdzona dalszymi badaniami.
Summary
Introduction. Saliva Check Buffer® has been long used for assessing saliva physical and chemical properties, while CRT Bacteria® is used for estimating the count of cariogenic bacteria. Spotchem® Analyser is a new device for the assessment of saliva properties.
Aim. To determine the consistency of results obtained using Spotchem®, Saliva Check Buffer® and CRT Bacteria® kits, as well as to evaluate the correlations between the obtained results and oral hygiene status, ICDAS II indices in the diagnosis of the risk of oral diseases in children.
Material and methods. Patients aged 12-17 years were evaluated for oral hygiene (% API, OHI), gingival inflammation (GI), and carious lesions (ICDAS II). Salivary tests using Saliva Check Buffer® (GC), CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent) and Spotchem® (Arkray) Analyser were conducted. The consent of the bioethical committee of Warsaw Medical University, as well as written consent from all the parents of all the subjects or legal guardians of all the subjects were obtained.
Results. The study included 25 patients (mean age 13.7 ± 2.2 years). The following mean index values were obtained: OHI-S – 0.93 ± 0.43; API% – 72 ± 0.26; GI – 0.83 ± 0.61; DMFt – 6.44 ± 4.12. Active white lesions were observed in 13 patients (mean number of lesions 2.2 ± 2.92). Spearman’s rank correlation coefficient showed significant correlations between pH values according to Saliva Check Buffer® and salivary buffer capacity (r = 0.608) and acidity (r = -0.713) according to Spotchem®; as well as a negative correlation between salivary buffer capacity and pH values in Spotchem® (r = -0.845). High count of S. mutans (> 105 CFU/mL) assessed by CRT Bacteria® correlated significantly with high bacteria count estimated by the Spotchem® Analyser (r = 0.54). Significant correlations were found between OHI and high (r = 0.46) and average (r = -0.54) metabolic activity of S. mutans; GI and salivary protein levels (r = 0.42); carious lesions and salivary protein levels (r = 0.40); salivary blood levels (r = 0.47) (Spotchem®) and the levels of S. mutans and Lactobacillus spp. (CRT Bacteria®) (0.47 and 0.42, respectively).
Conclusions. The parameters estimated by the Spotchem® Analyser were correlated with the results obtained with the commonly known salivary kits and oral health indices. However, its clinical relevance should be confirmed by further studies.
Wstęp
Współczesne postępowanie stomatologiczne zakłada ocenę i monitorowanie ryzyka chorób jamy ustnej, zwłaszcza choroby próchnicowej i chorób tkanek przyzębia (1, 2). Ocena ryzyka tych chorób wymaga określenia stanu równowagi między czynnikami chorobotwórczymi a obronnymi organizmu, w tym właściwości fizykochemicznych śliny i obciążenia mikrobiologicznego jamy ustnej (3-6).
Od dawna stosowane są testy komercyjne o udowodnionej przydatności klinicznej, np. zestaw Saliva Check Buffer® (GC), CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent), Dentocult SM czy Dentobuff (Orion Diagnostica). Zestaw Saliva Buffer Check® umożliwia ocenę pH śliny oraz jej zdolności buforowe. Test CRT Bacteria® określa miano bakterii z grupy Streptococcus mutans oraz Lactobacillus spp. po uprzedniej aplikacji śliny stymulowanej na podłożu SM oraz LAB-AGAR oraz inkubacji w temperaturze 37oC przez okres 48 godz. Do wysokiego ryzyka choroby próchnicowej zalicza się pacjentów z mianem bakterii > 105 CFU/ml (5, 7, 8).
Nowym testem wprowadzonym na rynek jest analizator Spotchem® firmy Arkray, który umożliwia ocenę miana bakterii S. mutans, kwasowości, zdolności buforowych śliny, zawartości białek, krwi, leukocytów i amoniaku w ślinie. Skala dla każdego testu waha się w granicach 0-100 jednostek. Analizator mierzy wartości w następujących zakresach: poziom bakterii S. mutans 106-108 CFU/mL; kwasowość pH 6,0-8,0; pojemność buforowa śliny pH 2,8-6,0; stężenie krwi w ślinie 0-0,50 mg/dL; stężenie leukocytów w ślinie 0-200 U/L; stężenie białka w ślinie 0-6 mg/dL; stężenie amoniaku w ślinie 0-10 000 N-μg/dL. Średnie wartości przedstawiają się następująco: poziom bakterii S. mutans 28-47 jednostek; kwasowość 35-52 jednostek; pojemność buforowa śliny 28-47 jednostek; stężenie krwi w ślinie 14-29 jednostek; stężenie leukocytów w ślinie 37-60 jednostek; stężenie białka w ślinie 36-53 jednostek; stężenie amoniaku w ślinie 43-83 jednostek.
Dotychczas nie opublikowano żadnych badań z wykorzystaniem tego urządzenia.
Cel pracy
Celem pracy było określenie zgodności wyników badań śliny uzyskiwanych analizatorem Spotchem® oraz testami Saliva Check Buffer® i CRT Bacteria®, a także ocena korelacji uzyskanych wyników ze stanem higieny jamy ustnej, dziąseł i uzębienia w diagnostyce ryzyka chorób jamy ustnej u dzieci.
Materiał i metody
Do badań kwalifikowano ogólnie zdrowych pacjentów z uzębieniem stałym, w wieku 12-17 lat, zgłaszających się na wizyty w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Kryteriami kwalifikującymi była pisemna zgoda na udział w badaniu i współpraca pacjenta. Z badań wykluczano osoby użytkujące aparaty ortodontyczne, z chorobami przewlekłymi w wywiadzie oraz stosujące leki wpływające na właściwości śliny. Badania zaplanowano jako pilotażowe, na które otrzymano zgodę Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, nr KB/6/2017 oraz uzyskano pisemne zgody rodziców lub opiekunów prawnych pacjentów. Obejmowały badania kliniczne oraz ocenę właściwości śliny z zastosowaniem testów komercyjnych. W badaniu klinicznym, w warunkach gabinetu stomatologicznego oceniano stan higieny jamy ustnej (aproksymalny wskaźnik płytki %API wg Lange i wsp., uproszczony wskaźnik higieny jamy ustnej OHI-S) (9, 10), dziąseł (wskaźnik GI wg Silness i Löe) (11, 12) uzębienia – obecność zmian próchnicowych (International Caries Detection and Assessment System II – ICDAS II) (13). Dokonano analizy właściwości śliny z wykorzystaniem komercyjnych testów ślinowych Saliva Check Buffer® (GC) i CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent) zgodnie z zaleceniami producentów testów oraz analizatora Spotchem® (Arkray). W testach Saliva Check Buffer® (GC) i CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent) oceniano parametry uwzględnione w badaniu analizatora Spotchem®. Testy wykonywano około 30 minut przed badaniem analizatorem. Badania śliny – stymulowanej i niestymulowanej (wg zaleceń producenta dla danego testu) – przeprowadzono w godzinach przedpołudniowych, co najmniej 2 godziny od ostatniego posiłku i zabiegu oczyszczania zębów. Podczas testu z użyciem analizatora Spotchem® pacjent otrzymywał płukankę do 10-sekundowego płukania jamy ustnej, po czym całość płynu była odpluwana do jednorazowego kubka. Popłuczyny nanoszono za pomocą pipety na pasek testowy, który umieszczany był w analizatorze podłączonym do komputera. Po upływie 260 sekund w programie komputerowym otrzymywano wynik dotyczący aktywności metabolicznej S. mutans, kwasowości, buforowości śliny, zawartości białek, krwi, leukocytów i amoniaku w ślinie (ryc. 1).
Ryc. 1. Przykładowy formularz wyników uzyskanych w analizatorze Spotchem®
W teście Saliva Check Buffer® oceniano odczyn (pH) śliny spoczynkowej oraz zdolności buforowe śliny stymulowanej. Odczyn śliny spoczynkowej uznawano za prawidłowy przy wartościach pH w zakresie 6,8-7,8; umiarkowanie kwaśny w zakresie 6,0-6,6 oraz kwaśny w zakresie 5,0-5,8. Zdolność buforową śliny oceniano po uprzednim zebraniu śliny stymulowanej przez pacjenta, podczas pięciominutowego żucia parafiny. Buforowość oceniano, posługując się skalą punktową wskaźnika barwnego (kolor zielony – 4 punkty, zielononiebieski – 3 punkty, niebieski – 2 punkty, niebieskoczerwony – 1 punkt i czerwony – 0 punktów), jako wysoką (10-12 pkt), średnią (6-9 pkt) lub niską (0-5 pkt). W teście CRT Bacteria® oceniano miano S. mutans (wynik odczytywany po 48 godz. inkubacji w temp. 37oC). Oceny dokonywano na podstawie liczby kolonii bakteryjnych obecnych na agarze. Do wysokiego ryzyka choroby próchnicowej zalicza się pacjentów z mianem bakterii > 105 CFU/ml.
Związki między badanymi zmiennymi oceniono na podstawie współczynnika korelacji rang Spearmana. Ponadto do oceny wybranych zależności wykorzystano analizę regresji prostej liniowej lub regresję logistyczną. Analizy wykonano w programie Statistica 8, do oceny istotności przyjęto poziom p ≤ 0,05.
Wyniki
Badaniami objęto 25 pacjentów pomiędzy 12. a 17. rokiem życia (średni wiek 13,7 ± 2,2 roku). Wyniki oceny stanu higieny jamy ustnej, dziąseł i uzębienia zestawiono w tabeli 1. Tabela 2 zawiera wyniki oceny śliny uzyskane z zastosowaniem testu Saliva Check Buffer® (GC) oraz analizatora Spotchem® (Arkray). Wysoką liczebność bakterii S. mutans w teście CRT Bacteria® (Ivoclar Vivadent) stwierdzono u 8 (32,0%) osób, Lactobacillus spp. u 17 (68,0%).
Tab. 1. Wyniki badania klinicznego pacjentów biorących udział w badaniu
| Parametry oceny klinicznej | Wartość |
| Stan higieny | OHI-S | średnia ± SD | 0,93 ± 0,43 |
| API% | 72 ± 0,26 |
| Stan dziąseł | GI | 0,83 ± 0,61 |
| GI > 0,1 | n/% | 21/84,0 |
| Stan uzębienia | aktywne plamy próchnicowe | n/% | 13/52,0 |
| średnia liczba ± SD | 2,2 ± 2,92 |
| PUWZ > 0 | n/% | 23/92,0 |
| PZ > 0 | 14/56,0 |
| PUWZ | średnia ± SD | 6,44 ± 4,12 |
| PUWP | 9,0 ± 6,84 |
Tab. 2. Wyniki badań śliny uzyskane z zastosowaniem testu Saliva Check Buffer® i analizatorem Spotchem®
| Cecha śliny | n/% pacjentów | Saliva Check Buffer® | Spotchem® |
| Odczyn śliny | kwaśny | n/% | 1/4,0 | 6/24,0 |
| umiarkowanie kwaśny | 10/40,0 | 5/20,0 |
| prawidłowy | 14/56,0 | 14/56,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | 6,87 ± 0,59 | 51,08 ± 20,29 |
| Zdolności buforowe | niskie | n/% | 4/16,0 | 16/64,0 |
| średnie | 18/72,0 | 5/20,0 |
| wysokie | 3/12,0 | 4/16,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | 7,12 ± 1,96 | 25,36 ± 22,34 |
| Aktywność metaboliczna S. mutans | niskia | n/% | parametry nie są oceniane w teście | 10/40,0 |
| średnia | parametry nie są oceniane w teście | 12/48,0 |
| wysoka | parametry nie są oceniane w teście | 3/12,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | parametry nie są oceniane w teście | 24,88 ± 20,79 |
| Poziom amoniaku | niski | n/% | parametry nie są oceniane w teście | 19/76,9 |
| średni | parametry nie są oceniane w teście | 3/12,0 |
| normalny | parametry nie są oceniane w teście | 3/12,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | parametry nie są oceniane w teście | 25,84 ± 28,42 |
| Poziom erytrocytów | niski | n/% | parametry nie są oceniane w teście | 7/28,0 |
| średni | parametry nie są oceniane w teście | 4/16,0 |
| normalny | parametry nie są oceniane w teście | 14/56,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | parametry nie są oceniane w teście | 37,56 ± 29,46 |
| Poziom leukocytów | niski | n/% | parametry nie są oceniane w teście | 14/56,0 |
| średni | parametry nie są oceniane w teście | 6/24,0 |
| normalny | parametry nie są oceniane w teście | 5/20,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | parametry nie są oceniane w teście | 35,08 ± 24,20 |
| Poziom białka | niski | | parametry nie są oceniane w teście | 19/76,0 |
| średni | parametry nie są oceniane w teście | 5/20,0 |
| normalny | parametry nie są oceniane w teście | 1/4,0 |
| średnia wartość w skali testu ± SD | parametry nie są oceniane w teście | 27,28 ± 12,89 |
Analiza Spearmana wykazała istotne statystycznie korelacje między pH ocenianym w teście Saliva Check Buffer® (GC) a zdolnością buforową śliny (r = 0,608) i jej kwasowością (r = -0,713) w badaniu analizatorem Spotchem® (Arkray). W badaniu Spotchem® buforowość śliny korelowała ujemnie z jej pH (r = -0,845). Współczynnik korelacji między wynikami oceny zdolności buforowania kwasów dla obu testów przyjął wartość dodatnią, jednak nie był istotny statystycznie. Wysoka liczebność kolonii bakterii S. mutans (> 105 CFU/ml) oceniana testem CRT Bacteria® była istotnie statystycznie skorelowana z wysokim poziomem aktywności metabolicznej bakterii w badaniu analizatorem Spotchem® (Arkray) (r = 0,54). Oba wyniki wskazują na duże obciążenie jamy ustnej bakteriami S. mutans i korelowały dodatnio ze stężeniem amoniaku w ślinie (odpowiednio r = 0,41 dla testu CRT Bacteria®, r = 0,45 dla badania analizatorem). Odnotowano także istotne statystyczne korelacje między liczbą erytrocytów w ślinie a liczbą leukocytów (r = 0,57) oraz stężeniem białka w ślinie (r = 0,43).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Płatny dostęp do wszystkich zasobów Czytelni Medycznej
|
Piśmiennictwo
1. Turska-Szybka A, Grudziąż-Sękowska J, Olczak-Kowalczyk D: Czynniki ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa i indywidualna ocena poziomu ryzyka na podstawie CAMBRA. Nowa Stomatol 2011; 3: 119-127.
2. American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on caries-risk assessment and management for infants, children, and adolescents. Pediatr Dent 2013; 35(5): 157-164.
3. Ferreira-Nóbilo NP, Tabchoury CP, Sousa Mda L, Cury JA: Knowledge of dental caries and salivary factors related to the disease: influence of the teaching-learning process. Braz Oral Res 2015; 29(1): 1-7.
4. Leone CW, Oppenheim FG: Physical and chemical aspects of saliva as indicators of risk for dental caries in humans. J Dent Educ 2001; 65(10): 1054-1062.
5. Wongkamhaeng K, Poachanukoon O, Koontongkaew S: Dental caries, cariogenic microorganisms and salivary properties of allergic rhinitis children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2014; 78(5): 860-865.
6. Zabokova-Bilbilova E, Sotirovska-Ivkovska A, Georgiev Z, Stefanovska E: Evaluation of buffer capacity of saliva in caries-free and caries-active children. Pril (Makedon Akad Nauk Umet Odd Med Nauki) 2013; 34(2): 151-157.
7. Gilbert K, Joseph R, Vo A et al.: Children with severe early childhood caries: streptococci genetic strains within carious and white spot lesions. J Oral Microbiol 2014; 6(1): 1-11.
8. Twetman S, Fritzon B, Jensen B et al.: Pre- and post-treatment levels of salivary mutans streptococci and lactobacilli in pre-school children. Int J Paediatr Dent 1999; 9(2): 93-98.
9. Lange DE, Plagmann HC, Eenboom A, Promsberger A: Klinische Bewertungsverfahren zur Objektivierung der Mundhygiene. Dtsch. Zahnärztl Z 1977; 32: 44-47.
10. Greene JC, Vermillion JR: The simplified oral hygiene index. JADA 1964; 68(1): 7-13.
11. Silness J, Löe H: Correlation between oral hygiene and periodontal condition. Acta Odontol Scand 1964; 22: 121-135.
12. Löe H: The gingival index, the plaque index and the retention index systems. J Periodontol 1967; 38 (suppl.): 610.
13. International Caries Detection and Assessment System (ICDAS) Coordinating Committee (2005) Criteria Manual: International Caries Detection and Assessment System (ICDAS II). www.icdas.org (data dostępu: 15.11.2008).
14. Animireddy D, Reddy Bekkem VT, Vallala P et al.: Evaluation of pH, buffering capacity, viscosity and flow rate levels of saliva in caries-free, minimal caries and nursing caries children: An in vivo study. Contemp Clin Dent 2014; 5(3): 324-328.
15. Kaur A, Kwatra KS, Kamboj P: Evaluation of non-microbial salivary caries activity parameters and salivary biochemical indicators in predicting dental caries. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2012; 30(3): 212-217.
16. Singh S, Sharma A, Sood PB et al.: Saliva as a prediction tool for dental caries: an in vivo study. J Oral Biol Craniofac Res 2015; 5(2): 59-64.
17. Kuriakose S, Sundaresan C, Mathai V et al.: A comparative study of salivary buffering capacity, flow rate, resting pH, and salivary Immunoglobulin A in children with rampant caries and caries-resistant children. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2013; 31(2): 69-73.
18. Makawi Y, El-Masry E, El-Din HM: Salivary carbonic anhydrase, pH and phosphate buffer concentrations as potential biomarkers of caries risk in children. J Unexplored Med Data 2017; 2: 9-15.
19. Bagherian A, Asadikaram G: Comparison of some salivary characteristics between children with and without early childhood caries. Indian J Dent Res 2012; 23(5): 628-632.
20. Prabhakar AS, Reshma D, Raju OS: Evaluation of flow rate, pH, buffering capacity, calcium, total protein and total antioxidant levels of saliva in caries free and caries active children – an in vivo study. Int J Clin Pediatr Dent 2009; 2(1): 9-12.
21. Preethi BP, Reshma D, Anand P: Evaluation of flow rate, pH, buffering capacity, calcium, total proteins and total antioxidant capacity levels of saliva in caries free and caries active children: an in vivo study. IJCB 2010; 25(4): 425-428.
22. Piróg A, Kalińska A, Gozdrowski D, Olczak-Kowalczyk D: Wpływ parametrów fizykochemicznych śliny na stan uzębienia, dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej u dzieci zdrowych. J Stomatol 2013; 66(2): 154-169.
23. Malekipour MR, Messripour M, Shirani F: Buffering capacity of saliva in patients with active dental caries. Asian J Biochem 2008; 3: 280-283.
24. Sakeenabi B, Hiremath SS: Dental caries experience and salivary Streptococcus mutans, lactobacilli scores, salivary flow rate, and salivary buffering capacity among 6-year-old Indian school children. J Int Soc Prev Community Dent 2011; 1(2): 45-51.
25. Gamboa F, Estupifian M, Galindo A: Presence of Streptococcus mutans in saliva and its relationship with dental caries: Antimicrobial susceptibility of the isolates. Universitas Scientiarum 2004; 9: 23-27.
26. Xu H, Hao W, Zhou Q et al.: Plaque bacterial microbiome diversity in children younger than 30 months with or without caries prior to eruption of second primary molars. PLoS One 2014; 9(2): e89269.
27. Tao Y, Zhou Y, Ouyang Y, Lin H: Dynamics of oral microbial community profiling during severe early childhood caries development monitored by PCR-DGGE. Arch Oral Biol 2013; 58(9): 1129-1138.
28. Jiang S, Jin L, Lo ECM: Salivary microbiome diversity in caries-free and caries-affected children. Int J Mol Sci 2016; 17(12): 1978.
29. Hallett K, O’Rourke P: Baseline dental plaque activity, mutans streptococci culture, and future caries experience in children. Pediatr Dent 2013; 35(7): 523-528.
30. Bendoraitienė E, Z?bienė J, Vasiliauskienė I et al.: Periodontal status in 18-year-old Lithuanian adolescents: an epidemiological study. Medicina 2017; 53(4): 253-258.
31. Fábián TK, Hermann P, Beck A et al.: Salivary Defense Proteins: Their network and role in innate and acquired oral immunity. Int J Mol Sci 2012; 13(4): 4295-4320.
32. Roa NS, Chaves M, Gómez M, Jaramillo LM: Association of salivary proteins with dental caries in a Colombian population. Acta Odontol Latinoam 2008; 21(1): 69-75.
33. Bhalla S, Tandon S, Satyamoorthy K: Salivary proteins and early childhood caries: A gel electrophoretic analysis. Contemp Clin Dent 2010; 1(1): 17-22.
34. Shu M, Morou-Bermudez E, Suárez-Pèrez E et al.: The relationship between dental caries status and dental plaque urease activity. Oral Microbiol Immunol 2007; 22(1): 61-66.
35. Nascimento MM, Gordan VV, Garvan CW et al.: Correlations of oral bacterial arginine and urea catabolism with caries experience. Oral Microbiol Immunol 2009; 24(2): 89-95.
36. Morou-Bermudez E, Elias-Boneta A, Billings RJ et al.: Urease activity in dental plaque and saliva of children during a three-year study period and its relationship with other caries risk factors. Arch Oral Biol 2011; 56(11): 1282-1289.
37. Toro E, Nascimento MM, Suarez-Perez E et al.: The effect of sucrose on plaque and saliva urease levels in vivo. Arch Oral Biol 2010; 55(3): 249-254.
