Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2018, s. 252-257 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.3.252
Wioletta Mędrzycka-Dąbrowska1, Katarzyna Kwiecień-Jaguś1, Renata Piotrkowska2, Piotr Jarzynkowski2
Epidemiologia zaburzeń neuropoznawczych u pacjentów w wieku podeszłym
Epidemiology of cognitive dysfunction in the elderly
1Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki, Gdański Uniwersytet Medyczny 2Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Gdański Uniwersytet Medyczny
Summary
The phenomenon of progressive impairment of cognitive functions is characteristic for the aging process. More than half of people over 50 complain about weakening of their previous intellectual performance, reduced mood, impaired memory, psychomotor slowing down, decreased ability to concentrate and divide attention, extend reaction time and reduce motor performance. The basis of mental changes in the elderly are changes in the brain. The changes arising in the aging brain are the result of pathological processes: metabolic and altered cerebral circulation. These changes, and mainly their extent, consequently cause brain dysfunction and are manifested mainly in the deterioration of mental functions. The brain is first and foremost the material basis of a mental life. With age, slow, cumulative and irreversible morphological and functional changes occur in the human brain. This process is slow, which is why it is accompanied by a number of compensation mechanisms. This phenomenon occurs regardless of gender. The aim of this article is to present the key issues related to memory functioning in the elderly, with particular emphasis on neurocognitive impairment after surgery.



Wstęp
Badania dowodzą, że około 75. roku życia człowieka obserwuje się istotne zmniejszenie masy mózgu w porównaniu z osobami 20-30-letnimi. Dochodzi do znacznego zaniku substancji białej, spłaszczenia zakrętów i pogłębienia bruzd, poszerzenia komór bocznych i komory III, powiększenia przestrzeni podpajęczynówkowej. Obserwuje się pojawiające się także skupiska amyloidu i cechy zwyrodnienia włókienkowego (neurofibrylarnego) neuronów. Za obserwowane wraz z postępem procesu starzenia się pogorszenie sprawności motorycznej i funkcji poznawczych winą obarcza się przede wszystkim postępujące wraz ze zmianami morfologicznymi w ośrodkowym układzie nerwowym upośledzenie przewodnictwa cholinergicznego, dopaminergicznego, serotoninergicznego, zmniejszenie wydzielania melatoniny (1, 2).
Zmiany powstające w starzejącym się mózgu są następstwem patologicznych procesów: metabolicznych i zmienionego krążenia mózgowego. Zmiany te, a głównie ich rozległość, w konsekwencji powodują zaburzenia czynności mózgu i objawiają się głównie w pogorszeniu funkcji psychicznych. Badania dowodzą, że miażdżyca rozpoznawana jest w 75-79% przypadków u osób w wieku 86-91 lat. Niedostateczne ukrwienie mózgu w wyniku narastających procesów miażdżycowych jest częstą przyczyną pogorszenia zdolności umysłowych w wieku podeszłym. Ponadto mózg starszej osoby ma mniejszą zdolność adaptacji do zachodzących zmian środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Warto też podkreślić, że bardzo ważne jest i nie pozostaje bez wpływu na przebieg procesów biologicznych nastawienie psychiczne do upływającego czasu przez osoby w tej grupie wiekowej (1).
Psychologia procesów poznawczych
Rodzaje pamięci
Ze względu na rodzaj przechowywanych treści spotyka się rozmaite klasyfikacje pamięci. I tak rozróżnia się pamięć werbalną (u człowieka) i niewerbalną, wiążąc każdą z nich z odmienną lokalizacją mózgową i odmiennym sposobem kodowania. Bardzo ogólny podział ze względu na przedmiot, którego dotyczy przechowywanie informacji, wiąże się z rozróżnieniem pamięci epizodycznej i semantycznej. Pamięć epizodyczna przechowuje dane o faktach jednostkowych rozgrywających się w danym miejscu i czasie, np. opisy obserwowanych zdarzeń, dane biograficzne. Cechą rejestrowanych faktów jest ich znaczna zmienność (3).
Pamięć semantyczna wiąże się ściśle z systemem słownym i jego specyficzną funkcją znaczeniowo-wyjaśniającą w poznawaniu rzeczywistości. Dane przechowywane w tej pamięci nie ograniczają się do faktów jednostkowych, lecz informują o tym, co jest wspólne bądź odmienne; są to prawa, formuły, kategorie.
Pomiędzy pamięcią epizodyczną i semantyczną istnieje wyraźny związek, nie funkcjonują one niezależnie od siebie (1).
Inny podział według podobnego kryterium to pamięć deklaratywna i proceduralna. Pamięć deklaratywna odnosi się do procesów zapamiętywania i wydobywania z pamięci, których dokonujemy świadomie. W jej obrębie wyróżnia się zwykle pamięć epizodyczną, doświadczoną subiektywnie jako uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń, oraz pamięć semantyczną, hierarchicznie uporządkowaną, związaną z posiadaną przez osobę wiedzą. Pamięć proceduralna wiąże się z uczeniem się procedur, nawyków, adaptacji sensomotorycznych i nie musi być uświadamiana, aby przejawiać się w działaniu (3, 4).
Ze względu na trwałość przechowywania wyróżniamy pamięć krótko- i długotrwałą. Informacje docierające do człowieka na drodze zmysłowej są natychmiast grupowane na ważne i nieistotne. Te pierwsze trafiają do pamięci operacyjnej, gdzie następnie ulegają przetwarzaniu. Cechą charakterystyczną pamięci krótkotrwałej jest ograniczony czas przechowywania informacji, ze względu na który dzieli się ją dodatkowo na pamięć: ultrakrótką, bezpośrednią i wspomnianą już pamięć operacyjną (4). W celu zatrzymania nowych wiadomości niezbędne jest ich nieustanne powtarzanie. Skupienie uwagi na nieznanym dotąd problemie i stałe przywoływanie go w pamięci nazywa się powtarzaniem zachowującym. Dopiero proces wiązania nowego materiału ze zgromadzonymi w pamięci długotrwałej danymi (powtarzanie opracowujące) umożliwia pozostawienie w pamięci nowo nabytych informacji. Wiadomości zgromadzone w pamięci długotrwałej są w niej zatrzymywane na dłuższy czas. Podobnie jak pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała rozpościera się na kilka obszarów zapamiętywania (1-3). Również nastrój, który towarzyszył jakiemuś zajściu w przeszłości, zostaje utrwalony w tzw. pamięci emocjonalnej (4, 5). Przebieg ruchów, czyli tzw. wiedza motoryczna, i fakty werbalne są gromadzone i stale doskonalone na drodze ćwiczeń, w odmiennych miejscach mózgu. Stąd też wynika fakt, że możliwe jest wyuczenie się umiejętności motorycznych, przy równoczesnym, niemalże natychmiastowym zapominaniu podawanych informacji słownych. Zapominanie ma miejsce wówczas, gdy informacja wcześniej rzeczywiście istniejąca w pamięci w pewnym momencie staje się niedostępną (6).
Przechowywanie informacji
Istnieje prawie całkowita zgodność co do tego, że trwałe przechowywanie informacji związane jest z chemicznymi lub strukturalnymi zmianami w mózgu. Kora okołowęchowa, znajdująca się w płacie skroniowym, warunkuje sprawne funkcjonowanie pamięci rozpoznawczej (deklaratywnej). Kora przedczołowa, w zależności od jej obszaru, odpowiada za pamięć operacyjną (kora przedczołowa grzbietowo-boczna) lub pamięć rozpoznawczą (kora przedczołowa brzuszna). Jądra podstawy, współpracujące z wyspecjalizowanymi obszarami korowymi, są istotne dla pamięci deklaratywnej, jednakże główną ich rolą jest formowanie pamięci proceduralnej. Wśród struktur warunkujących skuteczne zapamiętywanie znajdują się również ciało migdałowate oraz hipokamp, które zlokalizowane są w przyśrodkowej części płata skroniowego (6-9).
Bezpośrednia, aktywna działalność umysłowa, procesy świadome i procesy pamięci bezpośredniej – zarówno przechowywanie informacji sensorycznych, jak i pamięć krótkotrwała – odbywają się dzięki aktywności elektrycznej (10).
Proces zapamiętywania składa się z dwóch zasadniczych faz utrwalania wrażeń zmysłowych. Pierwszą stanowi pamięć świeża, która po okresie konsolidacji zamienia się w pamięć trwałą. Świeża pamięć polega na przechowywaniu w ośrodkowym układzie nerwowym śladów po działającym bodźcu. W tej fazie impulsy krążą przez wieloneuronalne łańcuchy obejmujące: twór siatkowy pnia mózgu, podwzgórze, ciało migdałowe, hipokamp, wzgórze i korę mózgu. Trwała pamięć powstaje w wyniku wielokrotnego przejścia przez te same synapsy impulsów krążących w wieloneuronalnych łańcuchach. Po przewodzeniu przez same synapsy w krótkim odcinku czasu wielu dziesiątków tysięcy impulsów następuje utorowanie dla nich drogi, co nosi nazwę konsolidacji pamięci (5).
Bez zdolności do przechowywania, a więc zatrzymywania w pamięci treści, człowiek nie znałby i nie pamiętał przeszłości (1).
Szczególnie charakterystyczną zmianą dla podeszłego wieku jest osłabienie zdolności zapamiętywania, a co za tym idzie – gromadzenia informacji. Ogólne pogorszenie pamięci zdarza się w rozmaitych chorobach. Osoby w wieku podeszłym często potrzebują więcej czasu na przyswojenie nowych wiadomości dotąd im nieznanych lub też na wyuczenie się nowych czynności. Sprawia im to często dużo trudu i wymaga dużego wysiłku. Osłabienie pamięci dotyczy przede wszystkim zdolności przypisywania i magazynowania nowych tzw. świeżych informacji, które po początkowym zakodowaniu w pamięci ultrakrótkotrwałej zostają w niej przetransformatowane, aby być dostępne w pamięci krótkotrwałej przez następne kilka godzin czy też dni. Wraz z wiekiem zdolność do takiej transformacji nowych informacji istotnie zmniejsza się. Natomiast informacje zmagazynowane wcześniej w tzw. pamięci długotrwałej pozostają w niej zakodowane, utrwalone i dostępne, dlatego też tak często zauważalna jest u osób w wieku podeszłym dominacja przypominania sobie zdarzeń głównie z dalekiej przeszłości. Należy podkreślić znaczenie pielęgnowania i podtrzymywania stałej aktywności umysłowej chorego np. poprzez uczenie się (3).
Dominowanie pamięci długoterminowej nad pamięcią krótkotrwałą u ludzi w wieku podeszłym często związane jest z retrospektywnym odbieraniem rzeczywistości przez tych ludzi. Wielu spośród dotychczasowych wykonywanych zadań osoby te nie mogą już wykonywać, liczne obszary życia są dla nich mniej dostępne, dlatego też egzystencja ich zaczyna się ograniczać do coraz węższego kręgu zainteresowań, przestają się interesować nowymi zajęciami czy też informacjami do nich dochodzącymi (4).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Abildstrom H, Rasmussen LS, Rentowl P: Cognitive dysfunction 1-2 years after non- cardiac surgery in the elderly. Acta Anaesthesiol Scand 2000; 44: 1246-1251.
2. Gerozissis K, Rouch C, Lemierre S: A potential role of central insulin in learning and memory related to feeding cellular and molecular neurobiology. Cell Mol Neurobiol 2001; 21: 389-401.
3. Bekker AY, Weeks EJ: Cognitive function after anaesthesia in the elderly. Best Pract Res Clin Anaesthesiol 2003; 17: 259-272.
4. Bilikiewicz A, Barcikowska M, Kędzielawa D: Stanowisko grupy ekspertów w sprawie zasad diagnozowania i leczenia otępienia w Polsce (IEGRO). Rocznik Psychogeriatryczny 1999: 105-131.
5. Brodaty H, Green A, Koschera A: Meta-analysis of psychosocial interventions for caregivers of people with dementia. J Am Geriatr Soc 2003; 51: 657-664.
6. Burkhard G, Adrian W: Postoperative cognitive deficits: more questions than answers. Eur J Anaesthesiol 2004; 21: 85-88.
7. Chung F: Age-related cognitive recovery after general anesthesia. Anesth Anelg 1990; 71: 217-224.
8. Cole MG, Primeau FJ: Prognosis of delirium in elderly hospital patients. Can Me Assoc J 1993; 41: 149-150.
9. Cole MG: Delirium in elderly patients. AM J Geriatr Psychiatry 2004; 12: 7-21.
10. Dijkstra JB, Jolles J: Postoperative cognitive dysfunction versus complaints: a discrepancy in long-term findings. Neuropsychol Rev 2002; 12: 1-14.
11. Petersen RC: Mild cognitive impairment. Where are we? Alzheimer Dis Assoc Disord 2005; 19: 166-169.
12. Pinquart M, Sorensen S: Ethnic differences in stressors, resources, and psychological outcomes of family caregiving: a meta-analysis. Gerontologist 2005; 45: 90-106.
13. Rasmussen LS, Christiansen M, Rasmussen H et al.: Do blood concentrations of neurone specific enolase and S-100 beta protein reflect cognitive dysfunction after abdominal? Br J Anaesth 2000; 84: 242-244.
14. Rasmussen LS, Johnson T: Does anasthesia cause postoperative cognitive dysfunction? A randomised study of regional versus general anasthesia in 438 elderly patients. Acta Anaesthesiol Scand 2003; 47: 260-266.
15. Rasmussen LS, Siersma VD, ISPOCD Group: Postoperative cognitive dysfunction: True deterioration versus random variation. Acta Anesthesiol Scand 2004; 48: 1137-1143.
16. Rasmussen LS., Larsen K, Houx P: The assessment of postoperative cognitive function. Acta Anaesthesiol Scand 2001; 45: 275-289.
17. Richards M, Deary IJ: A life course approach to cognitive reserve: A model for cognitive aging and development? Ann Neurol 2005; 58: 617-622.
18. Richie K, Polge C, de Roquefeuil G: Impact of anesthesia on the cognitive functioning of the elderly. Int Psychogeriatr 1997; 9: 309-326.
19. Rodriguez RA, Tellier A, Grabowski J et al.: Cognitive dysfunction after total knee arthroplasty. J Arthroplasty 2005; 20: 763-771.
otrzymano: 2018-07-12
zaakceptowano do druku: 2018-08-02

Adres do korespondencji:
Piotr Jarzynkowski
Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Gdański Uniwersytet Medyczny
ul. Dębinki 7 bud. 15, 80-211 Gdańsk
tel.: +48 (58) 349-12-47
p.jarzynkowski@gumed.edu.pl

Medycyna Rodzinna 3/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna