*Elżbieta Pels1, Angelika Kobylińska2, Magdalena Kukurba-Setkowicz3, Anna Szulik4, Renata Chałas5
Profilaktyka stomatologiczna i postępowanie lecznicze u kobiet w ciąży. Stanowisko grupy roboczej ds. profilaktyki stomatologicznej u kobiet w ciąży Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy
Dental prophylaxis and treatment in pregnant women. Opinion of the working group of the Polish Alliance for a Cavity-Free Future on dental prophylaxis in pregnant women
1Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Katedra Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Maria Mielnik-Błaszczak
2Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
3Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Dentist, Kraków
4Praktyka Stomatologiczna Uśmiech w Zabrzu
5Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Barbara Tymczyna-Borowicz
Streszczenie
Wstęp. Ciąża jest szczególnym okresem w życiu kobiety, w którym powinna dbać o zdrowie swoje i przyszłego potomka. Pod pojęciem „opieka prenatalna” kryje się kompleksowa i wielospecjalistyczna opieka zdrowotna nad kobietą ciężarną, rozwijającym się płodem, a następnie noworodkiem. Profilaktyka próchnicy w okresie ciąży ma za zadanie nie tylko chronić przyszłą matkę przed powstaniem ubytków próchnicowych, ale również jest profilaktyką próchnicy zębów u nienarodzonego jeszcze dziecka.
Cel pracy. Przedstawienie zaleceń na temat stomatologicznego postępowania profilaktyczno-leczniczego u kobiet w ciąży w odniesieniu do chorób jamy ustnej występujących u matki i dziecka.
Materiał i metody. Elektroniczne wyszukanie piśmiennictwa w medycznych bazach danych (Pubmed, EMBASE, MEDLINE) oraz ręczne cytowanego piśmiennictwa dotyczącego profilaktyki pierwotnie pierwotnej choroby próchnicowej i opieki stomatologicznej w czasie ciąży.
Wyniki. Dostępne piśmiennictwo wskazuje na bezpieczeństwo prowadzenia działań profilaktyczno-leczniczych w czasie ciąży, w tym stosowania środków znieczulenia miejscowego i stomatologicznej diagnostyki radiologicznej. Leczenie stomatologiczne wymaga modyfikacji uwzględniających zmiany zachodzące w ciąży, jednak może być prowadzone z korzyścią dla zdrowia matki i dziecka.
Wnioski. Opieka stomatologiczna nad kobietą ciężarną powinna obejmować przede wszystkim edukację, działania profilaktyczne oraz lecznicze, jeśli zajdzie taka konieczność. Przyszłym matkom należy uświadomić, że już w okresie płodowym można i trzeba dbać o zdrowie jamy ustnej dziecka.
Summary
Introduction. Pregnancy is a special period in the life of a woman, when she cares not only for her own health, but also for that of her unborn child. Prenatal care is defined as comprehensive and multidisciplinary care provided to a pregnant woman, developing foetus, and then a newborn. The aim of caries prevention in pregnancy is not only to protect the future mother from caries, but also to prevent the disease in the child.
Aim. The aim of the paper was to present the recommendations on preventive and therapeutic dental management in pregnant women with regard to oral diseases in the mother and her child.
Material and methods. Electronic search for literature in medical databases (Pubmed, EMBASE, MEDLINE) and manual search for literature on primary-primary prevention of dental caries and dental care in pregnancy.
Results. The available literature indicates the safety of preventive and therapeutic activities during pregnancy, including the use of local anaesthesia and dental diagnostic radiology. Although dental treatment requires some modifications due to pregnancy-related changes, it may be safely used for the benefit of the mother’s and the child’s health.
Conclusions. Dental care in pregnancy should be primarily dedicated to education, prevention and treatment, if needed. Future mothers should be made aware that the child’s oral health can and should be taken care of already in the prenatal period.
Wstęp
Liczne badania nad zjawiskiem kolonizacji jamy ustnej dziecka przez pro?chnicogenne szczepy bakterii wykazały, że z?ro?dłem transmisji bakterii próchnicotwórczych kolonizujących jamę ustną dziecka są jego opiekunowie, najczęs?ciej matka. Stwierdzono, że obecnos?c? licznych ognisk pro?chnicy zębo?w w jamie ustnej matki zwiększa ryzyko wystąpienia pro?chnicy wczesnego dzieciństwa (1-3). Ryzyko rozwoju zmian pro?chnicowych zwiększa wczesna kolonizacja jamy ustnej i słabo zmineralizowanych zębo?w mlecznych przez Streptococcus mutans (2).
Na podstawie tych obserwacji opracowano zagadnienia „pierwotnie pierwotnej profilaktyki pro?chnicy zębo?w” czy też „preprofilaktyki pro?chnicy”, definiujące zabiegi i instruktaże przeprowadzane u kobiety ciężarnej celem ograniczenia w przyszłos?ci intensywnos?ci pro?chnicy zębo?w u jej nienarodzonego dziecka. Ryzyko infekcji u dziecka oszacowac? można, wykonując u matki ocenę stanu zdrowia i higieny jamy ustnej, szczego?lnie intensywnos?ci pro?chnicy z uwzględnieniem liczby aktywnych ognisk próchnicy (pierwotnej i wto?rnej), a także zbierając szczegółowy wywiad odnos?nie jej nawyko?w dietetycznych i higienicznych. Pomocne tu mogą byc? testy s?linowe oceniające miano bakterii pro?chnicotwo?rczych w s?linie matki oraz wybarwianie płytki nazębnej (1).
W organizmie kobiety ciężarnej dochodzi do licznych zmian, głównie w układzie hormonalnym, immunologicznym oraz nawykach żywieniowych i zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Zwiększają one ryzyko wystąpienia chorób w obrębie jamy ustnej i wpływają na sposób stomatologicznego postępowania leczniczego (4-10). Najbardziej korzystne dla przyszłej matki i jej potomstwa jest poddanie się kompleksowemu leczeniu stomatologicznemu w okresie poprzedzającym poczęcie. W opiece stomatologicznej u kobiet w wieku rozrodczym należy zatem uwzględnić przygotowanie ich do zmian, jakie zachodzą w środowisku jamy ustnej w czasie ciąży, poprzez działania edukacyjne i profilaktyczno-lecznicze oraz przekazać informacje niezbędne do sprawowania opieki nad zdrowiem jamy ustnej potomstwa po porodzie. Udzielanie informacji na temat zasad dotyczących profilaktyki przeciwpróchnicowej oraz chorób przyzębia powinno spoczywać na lekarzu dentyście lub higienistce stomatologicznej, natomiast wprowadzenie w życie i stosowanie ich w codziennych zabiegach zależą od stopnia zrozumienia problemu oraz sumienności pacjentek (11-13). Wśród czynników wpływających na zgłaszalność się do dentysty na świecie wymieniane są: regularne korzystanie z opieki stomatologa przed ciążą, poziom wiedzy o zdrowiu jamy ustnej i jego wpływie na przebieg ciąży i dziecko oraz poczucie, że leczenie stomatologiczne w ciąży jest bezpieczne (14-18).
Cel pracy
Celem pracy było przedstawienie wytycznych na temat stomatologicznego postępowania profilaktyczno-leczniczego u kobiet w ciąży w odniesieniu do chorób zębów występujących u matki i dziecka.
Materiał i metody
Dokonano przeglądu piśmiennictwa oraz zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia i zespołów ekspertów w odniesieniu do opieki stomatologicznej kobiet w ciąży. Przeszukano medyczne bazy: Pubmed, EMBASE, MEDLINE, wpisując hasła: „primary-primary prevention”, „dental care in pregnan”, „oral health in pregnan”, „dental treatment in pregnan”. Jako filtry zastosowano: język angielski i polski, prace oryginalne, poglądowe, zalecenia, wytyczne. Na podstawie analizy zgromadzonej literatury opracowano zalecenia dla kobiet w ciąży dotyczące zasad profilaktyki i stomatologicznego postępowania terapeutycznego. Przeglądu piśmiennictwa dokonała Grupa Robocza ds. profilaktyki stomatologicznej u kobiet w ciąży Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy.
Wyniki
Opieka stomatologiczna kobiety w ciąży obejmuje trzy najważniejsze aspekty: działania profilaktyczne, postępowanie terapeutyczne i promocję zdrowia.
Naczelną zasadą opieki nad kobietą ciężarną powinna być współpraca między lekarzem ginekologiem i lekarzem dentystą, gdyż ochrona zdrowia kobiety w ciąży wymaga stałej opieki stomatologicznej w połączeniu z okresowymi badaniami ciężarnych. Badania ankietowe 3439 Polek w okresie 5 lat od porodu pokazały, jak ważna jest rola lekarza prowadzącego ciążę w zwiększaniu odsetka kobiet ciężarnych korzystających z opieki stomatologicznej – skierowanie przez ginekologa znacząco zwiększało szanse zgłoszenia się do lekarza dentysty (OR = 5,20 (4,05-6,67); p < 0,001). Jeszcze większą skuteczność wykazano przy jednoczesnym żądaniu od lekarza dentysty pisemnej odpowiedzi zwrotnej o stanie zdrowia jamy ustnej (OR = 2,19 (1,3-3,66); p = 0,003) (17, 18). Równie ważna jest edukacja prozdrowotna kobiet, która wpływa na zmianę niewłaściwych zachowań pacjentek sprzyjających próchnicy zębów oraz chorobom przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej zarówno u kobiet, jak i u przyszłego potomstwa. Kobiety ciężarne powinny być jak najwcześniej poinformowane o tym fakcie, przez co możliwe jest osiągnięcie odpowiedniego poziomu świadomości i motywacji do poprawy higieny jamy ustnej (16, 19, 20).
W przypadku stwierdzenia obecności istnienia ognisk zapalnych w obrębie jamy ustnej, należy dążyc? do ich eliminacji już przed okresem ciąży oraz w czasie jej trwania.
Aspekty stomatologiczne, które należy wziąć pod uwagę przy planowaniu ciąży, dotyczą:
– likwidacji ognisk infekcji – zęby pozbawione żywej miazgi powinny być prawidłowo przeleczone endodontycznie lub usunięte,
– eliminacji aktywnych zmian próchnicowych (przy wysokiej aktywności poprzez zastosowanie materiałów uwalniających fluor – cementów szkłojonomerowych, jako wypełnień tymczasowych długoterminowych),
– likwidacji zmian zapalnych w obrębie dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej,
– profesjonalnego usunięcia złogów nazębnych,
– wprowadzenia działań z zakresu profilaktyki fluorkowej,
– wdrożenia prawidłowych nawyków żywieniowych i higienizacyjnych.
Działania profilaktyczne
Profilaktyka stomatologiczna u kobiet w ciąży obejmuje zapobieganie próchnicy zębów, kwasowej erozji szkliwa i chorobom przyzębia (4, 6, 13, 21-23).
Działania profilaktyczne w czasie ciąży mają na celu obniżenie poziomu bakterii próchnicotwórczych i opóźnienie kolonizacji jamy ustnej dziecka kariopatogenami poprzez:
– płukanie jamy ustnej przez 2 tyg. 0,12% roztworem chlorheksydyny, 10-15 ml, 2 razy dziennie, przez 30 sek.,
– stosowanie miejscowo związków fluoru (dwukrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów pastą z fluorem 1450 ppm F, codzienne płukanie jamy ustnej płukanką z fluorem 225 ppm F (0,05% NaF) – nie zaleca się wdrażania endogennych metod fluoryzacji (23),
– stosowanie miękkich szczotek do zębów i łagodnych środków czyszczących,
– oczyszczanie powierzchni języka (gromadzący się na nim nalot zawiera drobnoustroje i złuszczone komórki nabłonka, które stanowią rezerwuar płytki nazębnej),
– żucie gumy z ksylitolem, 2-3 razy dziennie po posiłkach, przez 5 min (24),
– promocję zachowań prozdrowotnych, m.in. unikanie zachowań obarczonych ryzykiem transmisji bakterii próchnicotwórczych do jamy ustnej dziecka,
– zabiegi profesjonalne: usunięcie złogów nazębnych, aplikacja lakieru z chlorheksydyną lub związków fluoru (pianki, lakiery, żele),
– wdrożenie prawidłowych nawyków żywieniowych i higienizacyjnych,
– stosowanie płukanek alkalicznych oraz preparatów remineralizujących szkliwo w celu obniżenia ryzyka kwasowej erozji szkliwa zębów.
Leczenie stomatologiczne kobiety w czasie ciąży
Wizyta w gabinecie stomatologicznym powinna odbyć się co najmniej 2 razy w okresie ciąży przy braku potrzeb leczniczych i co 6 miesięcy po narodzinach dziecka. Termin pierwszej wizyty najkorzystniej ustalić na 3.-4. miesiąc ciąży, drugiej zaś w 8. miesiącu ciąży.
Mając na uwadze ryzyko szkodliwego oddziaływania na płód niektórych leków podczas organogenezy oraz ze względu na samopoczucie ciężarnej (senność, nudności, wymioty) w I trymestrze ciąży (do 12.-13. tygodnia), zaleca się przeprowadzenie oceny stanu zdrowia jamy ustnej, ryzyka rozwoju próchnicy i oszacowanie potrzeb leczniczych pacjentki. Jest to również odpowiedni czas na edukację na temat zmian zachodzących w jej organizmie, instruktażu higienicznego i kontroli płytki nazębnej, a także działania profilaktyczne w obrębie przyzębia i stosowanie miejscowo związków fluoru.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Dacyna N, Trzaska M, Zawadzka A et al.: Wskaźniki wysokiej liczebności bakterii kariogennych u kobiet ciężarnych. Nowa Stomatol 2017; 22: 63-72.
2. Mitchell SC, Ruby JD, Moser S et al.: Maternal transmission of mutans Streptococci in severe-early childhood caries. Pediatr Dent 2009; 31(3): 193-201.
3. Finlayson TL, Gupta A, Ramos-Gomez FJ: Prenatal Maternal Factors, Intergenerational Transmission of Disease, and Child Oral Health Outcomes. Dent Clin North Am 2017; 61(3): 483-518.
4. Oral Health During Pregnancy and Early Childhood: Evidence-Based Guidelines for Health Professionals. February 2010; http://www.cdafoundation.org/portals/0/pdfs/poh_guidelines.pdf (data dostępu: 10.09.2018).
5. Gon?czowski K, Gandurska-Dyga M, Go?rnik N et al.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet ciężarnych. Analiza wybranych wskaz?niko?w. Por Stomat 2005; 10: 27-32.
6. California Dental Association Foundation; American College of Obstetricians and Gynecologists, District IX: Oral health during pregnancy and early childhood: evidence-based guidelines for health professionals. J Calif Dent Assoc 2010; 38: 391-440.
7. Kalińska A, Olczak-Kowalczyk D: Opieka stomatologiczna w czasie ciąży. Med Dypl 2014; 3: 33-43.
8. Barak S, Oettinger-Barak O, Oettinger M et al.: Common oral manifestations during pregnancy: a review. Obstet Gynecol Surv 2003; 58: 624-628.
9. Podsiadło-Urban G, Kiernicka M, Wysokińska-Miszczuk J: Wpływ estrogenów i progesteronu na stan przyzębia w poszczególnych okresach życia kobiety – przegląd piśmiennictwa. Dent Med Probl 2010; 47: 89-96.
10. Naseem M, Khurshid Z, Ali Khan H et al.: Oral health challenges in pregnant women: Recommendations for dental care professionals. SJDR 2016; 7: 138-146.
11. Opydo-Szymaczek J, Borysewicz- Lewicka M: Opieka stomatologiczna nad kobietą w aspekcie profilaktyki próchnicy – na podstawie piśmiennictwa. Czas Stomatol 2005; 58: 188-193.
12. Mędrala-Kuder E: Wybrane zwyczaje żywieniowe kobiet w ciąży. Roczn PZH 2006; 57: 389-395.
13. American Academy of Pediatric Dentistry, AAPD: Guideline on Perinatal Oral Health Care. Chicago, Illinois: American Academy of Pediatric Dentistry, 2011; http://www.aapd.org/media/Policies_Guidelines/G_PerinatalOralHealthCare.pdf (data dostępu: 10.09.2018).
14. Saddki N, Yusoff A, Hwang YL: Factors associated with dental visit and barriers to utilisation of oral health care services in a sample of antenatal mothers in Hospital Universiti Sains Malaysia. BMC Public Health 2010; 10: 75.
15. Keirse MJNC, Plutzer K: Women’s attitudes to and perceptions of oral health and dental care during pregnancy. J Perinat Med 2010; 38: 3-8.
16. Thomas N, Middleton P, Crowther C: Oral and dental health care practices in pregnant women in Australia: a postnatal survey. BMC Pregnancy Childbirth 2008; 8: 13.
17. Kobylińska A, Sochacki-Wójcicka N, Dacyna N et al.: The role of the gynaecologist in the promotion and maintenance of oral health during pregnancy. Ginekol Pol 2018; 89(3): 120-124.
18. Kobylińska A, Sochacki-Wójcicka N, Gozdowski D et al.: Opieka stomatologiczna w czasie ciąży w Polsce. Postnatalne badanie ankietowe. Nowa Stomatol 2018; 23(1): 18-24.
19. Boggess KA, Urlaub DM, Massey KE et al.: Oral hygiene practices and dental service utilization among pregnant women. J Am Dent Assoc 2010; 141(5): 553-561.
20. Al Khamis S, Asimakopoulou K, Newton T, Daly B: The effect of dental health ducation on pregnant women’s adherence with toothbrushing and flossing – A randomized control trial. Community Dent Oral Epidemiol 2017; 45: 469-477.
21. Olczak-Kowalczyk D, Wagner L: Zapobieganie i leczenie choroby próchnicowej u dzieci. Borgis, Warszawa 2013: 25-32.
22. Kumar J, Samelson R: Oral health care during pregnancy recommendations for oral health professionals. N Y State Dent J 2009; 75: 29-33.
23. Takahashi R, Ota E, Hoshi K et al.: Fluoride supplementation (with tablets, drops, lozenges or chewing gum) in pregnant women for preventing dental caries in the primary teeth of their children. Cochrane Database Syst Rev 2017; 10: CD011850.
24. Nakai Y, Shinga-Ishihara C, Kaji M et al.: Xylitol gum and maternal transmission of mutans streptococci. J Dent Res 2010; 89(1): 56-60.
25. Kurien S, Kattimani VS, Sriram R et al.: Management of Pregnant Patient in Dentistry. J Int Oral Health 2013; 5: 88-97.
26. Gończowski K: Leki stosowane do znieczuleń miejscowych w stomatologii. e-Dentico 2014; 4: 24-33.
27. American Academy of Pediatrics Committee on Drugs: Transfer of drugs and another chemicals into human milk. Pediatrics 2001; 108: 776-789.
28. Cengiz SB: The pregnant patient: considerations for dental management and drug use. Quintessence Int 2007; 38: e133-142.
29. Wu M, Chen SW, Su WL et al.: Sex Hormones Enhance Gingival Inflammation without Affecting IL-1β and TNF-α in Periodontally Healthy Women during Pregnancy. Mediators Inflamm 2016; 2016: 4897890.
30. Food and Drug Administration: Labeling and prescription drug advertising: Content and format for labeling for human prescription drugs. Fed Regist 1979; 44: 37434-37467.
31. American Dental Association Council on Scientific Affairs, U.S. Department of Health and Human Services; Public Health Service Food and Drug Administration: Dental radiographic examinations: recommendations for patient selection and limiting radiation exposure. Revised 2012; https://www.fda.gov/radiation-emittingproducts/radiationemittingproductsandprocedures/medicalimaging/medicalx-rays/ucm116504.htm (data dostępu: 10.09.2018).
32. Michalowicz BS, DiAngelis AJ, Novak MJ et al.: Examining the safety of dental treatment in pregnant women. J Am Dent Assoc 2008; 139(6): 685-695.
