Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Pediatria 1/2019, s. 21-33 | DOI: 10.25121/NP.2019.23.1.21
*Marek W. Karwacki1, 2
Racjonalne przesłanki do wyłączenia nerwiakowłókniakowatości z rodziny RASopatii i fakomatoz – podstawy projektu zarządzania chorobą w ramach koordynowanej opieki medycznej
Rational behind the exclusion of neurofibromatoses from either phacomatoses or RASopathies – background for coordinated medical care project of disease management
1Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. n. med. Michał Matysiak
2Centrum Koordynowanej Opieki Medycznej nad pacjentami z neurofibromatozami i pochodnymi im RASopatiami, Dziecięcy Szpital Kliniczny, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Koordynator Kliniczny: dr n. med. Marek W. Karwacki
Summary
Term neurofibromatoses (NF) comprises three distinct medical entities of different clinical course with overlapping symptomatology and different molecular pathology. NF-1 and its allelic and mosaic forms is one of the most frequent monogenic disorders and together with Legius syndrome belongs to RASopathies. Remaining two, NF-2 and schwannomatosis (NF-3), are ultra-rare diseases and do not belong to RASopathies. Symptomatology, diagnostic and therapeutic requirements as well as complications of NF course are so different from those observed in other RASopathies and phacomatoses, that neurofibromatoses should constitute a separate classification group with distinct program of care. The crucial argument behind this thesis is that NFs are primary neoplasia syndromes, as benign tumors arise in all patients lifelong and a risk of malignancy significantly exceed populational risk in NF patients. Primary diagnostic problems, especially in small children with multiple cafè-au-lait spots required differentiation among almost 80 clinical entities, divers tumors and potential malignancies, varied multiorgan oncological and non-oncological complications of disease course, warrant not only complex multi-specialty consultations and comprehensive supervision, but the coordinated medical care in general. Proofs confirming title’s thesis are the subject of this article.



Wprowadzenie
Nozologicznie nerwiakowłókniakowatość (ang. neurofibromatosis – NF) obejmuje trzy odmienne jednostki chorobowe: NF-1 (dawniej określaną jako choroba von Recklinghausena), NF-2 i NF-3 (lub schwannomatoza). Różnią się one przebiegiem klinicznym oraz podłożem molekularnym, jednak nakładające się na siebie, wspólne objawy kliniczne, w tym zwłaszcza dominujące guzy łagodne obwodowego układu nerwowego i wyższe niż populacyjne ryzyko powstawania nowotworów złośliwych oraz liczne powikłania wieloukładowe, a także duża ogólna częstość występowania powodują, że na świecie i w Polsce powstały samorzutnie tzw. centra doskonałości klinicznej oferujące tym chorym ukierunkowaną opiekę kompleksową i skoordynowaną (1-7). Historycznie wszystkie te choroby były zaliczane do bardzo szerokiej grupy fakomatoz, przez co zwyczajowo pacjenci byli kierowani do neurologów (4, 5, 8-11). I o ile dla większości pozostałych fakomatoz (zwłaszcza stwardnienia guzowatego najczęściej różnicowanego z NF) problemy neurologiczne dominują w obrazie klinicznym, to w przypadku NF lekarz neurolog jest tylko konsultantem i to najczęściej rzadko wzywanym do pacjenta.
Mutacje genowe odpowiadające za wystąpienie NF pojawiają się w określonych genach hamujących nowotworzenie (tab. 1), a wszystkie opisywane choroby dziedziczą się jako cecha autosomalna dominująca (12-14). Objawy NF-1 pojawiają się w konsekwencji różnego rodzaju mutacji lub delecji genu Nf1 (locus 17q11.2), kodującego neurofibrominę – ważne białko regulatorowe szlaku sygnałowego RAS/MAP-kinazowego (2, 3). Z tego powodu NF-1 wraz z innymi zaburzeniami tego szlaku zaliczana jest do RASopatii. Drugą RASoptią z rodziny NF niemal nieodróżnialną klinicznie od NF-1 (stąd m.in. jej angielska nazwa neurofibromatosis like syndrome – NFLS) jest zespół Legiusa (15).
Tab. 1. Charakterystyka epidemiologiczna grupy neurofibromatoz oraz pochodnych im RASopatii
ChorobaZmutowany genICD-10Kod OrphaSzacunkowa częstość populacyjnaSzacunkowa liczba chorych w Polsce
Choroby z rodziny neurofibromatoz należące do grupy RASopatii
Neurofibromatoza typu 1 NF-1Nf1Q85.063623/100 tys.
(1:2,5-3 tys. żywych urodzeń)
Ok.
15-20 000
Neurofibromatoza segmentalna sNFNf1
(postać mozaikowa)
Brak
(636)
Nieznana
(choroba ultrarzadka)
Nieznana
Rodzinna neurofibromatoza kręgosłupowa fsNFNf1
(postać mozaikowa?)
Brak
Zespół NF-Noonan NF-NSNf1
(+ współistniejące?)
638
Zespół Watsona WSNf1
(choroba alleliczna)
3444
Zespół Legiusa NF-LSSPRED-1137605Nieznana (~ 200)
(szacunkowo ~2% przypadków NF1; 1200 rodzin opisanych w lit. światowej)
Zespół Jaffe-Campanaci JCSNf1 (?)
(ch. alleliczna?)
M89.22029Nieznana
Choroby z rodziny neurofibromatoz nienależące do grupy RASopatii
Neurofibromatoza typu 2 NF-2Nf2Q85.06371,7/100 tys.
(1:30-40 tys. żywych urodzeń)
Ok. 1000
Schwannomatoza NF-3SMARCB1, LZTR193921Nieznana
(ch. ultrarzadka)
Nieznana
Obie pozostałe choroby (NF-2 i NF-3) nie należą do RASopatii. Za objawy NF-2 odpowiadają nieprawidłowości budowy lub brak białka merliny, naturalnego produktu genu Nf2 (6). Współcześnie rozpoznanie NF-3 polega na molekularnym wykluczeniu mutacji w genie Nf2 u pacjenta z licznymi guzami nerwów obwodowych typu schwannoma (SCM) (7). W NF-3 zidentyfikowano dotychczas sprawcze mutacje germinalne tylko w dwóch genach: SMARCB1 i LZTR1, jakkolwiek znanych jest kilka dalszych genów-kandydatów wymagających jeszcze potwierdzenia (7). Zarówno gen Nf2, jak i SMARCB1 oraz LZTR1 znajdują się na tym samym chromosomie i sąsiadują ze sobą (odpowiednio w locus 22q12.2 oraz 22q11.23 i 22q11.21). Dlatego prawdopodobnie wskutek wzajemnych interakcji na poziomie molekularnym, wspólną cechą NF-2 i NF-3 jest właśnie występowanie SCM (6, 7).
Diagnostykę kliniczną znacząco komplikują także postaci mozaikowe każdej z tych chorób, gdzie mutacja genowa, a więc i objawy kliniczne, występuje tylko w określonym regionie ciała ludzkiego, a nie w komórkach całego organizmu (2, 9, 11).
Nowotworzenie w neurofibromatozach
Wszystkie omówione powyżej geny należą do grupy antyonkogenów i odpowiadają za kontrolę kluczowych etapów regulacji różnych szlaków przesyłania sygnału, nadzorujących życiowo ważne procesy ustrojowe (12-14). Nawet u chorych bez objawów klinicznych NF, a więc przy braku mutacji patogennych powstających w komórkach rozrodczych tworzących po połączeniu organizm człowieka, homozygotyczne mutacje omawianych genów występują w nowotworowych komórkach somatycznych bardzo wielu guzów złośliwych, takich jak: sporadyczny rak płuc, pęcherza moczowego, jelita grubego, endometrium czy niektóre postaci ostrych białaczek i wiele innych (13). Dowodzi to znaczenia tych genów w onkogenezie, gdzie „wypadnięcie” funkcji genów hamujących nowotworzenie przyczynia się do szeregu zmian genomu komórki prowadzących do jej „zezłośliwienia”.
Z drugiej strony, zachodząca w komórkach germinalnych heterozygotyczna mutacja tych genów, typowa dla cechy dziedziczonej autosomalnie dominująco, warunkuje pojawienie się objawów neurofibromatozy i prowadzi w konsekwencji do powstawania typowych dla każdego z tych schorzeń nowotworów łagodnych (11, 12). Należą do nich nerwiako-włókniaki (ang. neurofibroma – NFM) i nerwiakowłókniaki splotowate (ang. plexiform neurofibroma – PNF) typowe dla NF-1 oraz wspomniane SCM, pojawiające się typowo u chorych z NF-3 i rzadko z NF-2. Ta dziedziczona i wrodzona, pierwsza mutacja wszystkich komórek somatycznych organizmu chorych (heterozygotyczna mutacja spustowa: Nf1+/- lub Nf2+/-) ułatwia wystąpienie drugiej mutacji (homozygotyczna mutacja tzw. drugiego uderzenia wg teorii Knudsona, np. Nf1+/+ lub Nf2+/+) odpowiadającej za rozwój wspomnianych NFM/PNF lub SCM oraz kolejnych, powodujących już tak poważne zaburzenie szlaku przesyłania sygnału, że w konsekwencji dochodzi do transformacji złośliwej łagodnego guza (6, 7, 12, 13). W ten sposób PNF w NF-1 lub SCM w NF-3 i NF-2 transformują w złośliwy guz z komórek osłonkowych nerwów obwodowych (ang. malignant peripheral nerve sheath tumor – MPNST). Ze względu na to uznajemy obecnie, że każda z trzech neurofibromatoz stanowi pierwotny, wrodzony zespół nowotworowy, bowiem najczęstszymi i rozpoznawczymi objawami choroby u niemal wszystkich pacjentów są nowotwory (choć łagodne) (12).
Podstawowymi i diagnostycznymi nowotworami występującymi u chorych z NF-1 są łagodne guzy osłonek nerwów obwodowych (NFM i PNF), a także obecne tylko u niektórych chorych glejaki drogi wzrokowej o małym stopniu złośliwości (gwiaździaki włosowatokomórkowe Io złośliwości wg WHO) (13, 16). Ryzyko wystąpienia nowotworów pierwotnie złośliwych w NF-1 oszacowano średnio na 5% podczas całego życia pacjenta (13, 14, 16). Największe ryzyko (6-10%) dotyczy rozwijających się we wnętrzu ciała lub wewnątrzprzedziałowych PNF transformujących do MPNST (13, 16). To PNF sprawiają także największe problemy u chorych z NF-1, powodując dolegliwości bólowe o typie neuropatycznym wynikające z niszczenia zajętego procesem nerwu lub nawet splotu nerwowego. Nagłe powiększanie objętości takich guzów, bóle i dokuczliwy świąd (czasami uogólniony!) mogą stanowić zwiastun transformacji złośliwej PNF. Guzy takie stanowią również duże ryzyko wznowy miejscowej po wycięciu chirurgicznym, zwłaszcza oszczędzającym nerw. Próby chirurgicznego leczenia radykalnego guza z nerwem kończą się najczęściej znaczną niepełnosprawnością z porażeniem wiotkim danej okolicy, np. kończyny (13, 17). Pomimo wielokrotnie podejmowanych prób, łącznie z terapiami celowanymi (3, 18, 19), poza chirurgią nie istnieje do dzisiaj żaden sposób skutecznego (radykalnego) leczenia takich „łagodnych” nowotworów. Czasami lepiej jest pozostawić nawet znaczną masę guza niż podejmować heroiczne zabiegi narażające chorego na jeszcze większe powikłania (samego zabiegu i wielokrotnych prób jego powtarzania), w konsekwencji mogące tylko przyspieszyć transformację złośliwą (17). Ostatnio, u wybranych pacjentów próbuje się radykalnego wycięcia guza z następczym przeszczepem nerwu obwodowego (20). Spośród wielu leków testowanych w badaniach klinicznych dotychczas tylko Selumetinib został dopuszczony do leczenia chorych z PNF w przebiegu NF-1 (21, 22A, B). Powoduje nawet znaczące zmniejszenie rozmiarów guza, jednak jego rzeczywista skuteczność wymaga dopiero potwierdzenia i może przynieść rozczarowanie, jak wiele dotychczas stosowanych terapii. Powyższe uwagi dotyczą także obwodowych SCM w przebiegu NF-2 i NF-3, choć do tej pory poza chirurgią nie zarejestrowano u nich żadnej terapii farmakologicznej, pomimo podejmowania wielu prób (6, 7).
U pacjentów z NF-1 istnieje zależne od wieku chorego, istotnie większe niż populacyjne ryzyko rozwoju białaczek (zwłaszcza szpikowych), raka piersi, guzów mózgu (dominują glejaki I/IIo złośliwości WHO), nowotworów podścieliskowych przewodu pokarmowego (GIST), mięśniakomięsaka prążkowanokomórkowego (RMS), guza chromochłonnego (pheochomocytoma) i innych (tab. 2) (13, 14).
Tab. 2. Ryzyko nowotworzenia w NF-1
Rodzaj nowotworuRyzyko wystąpienia przez całe życie
(odsetkowo lub w stosunku do populacji)
Nerwiakowłókniaki skórne > 99%
Nerwiakowłókniaki splotowate30% (jawne); 50% (utajone)
Glejak drogi wzrokowej 15-20%
Złośliwe guzy otoczkowe nerwów obwodowych (MPNST)6-10%
Nowotwory podścieliskowe przewodu pokarmowego (GIST) (dorośli!)4-25%
Białaczki (głównie szpikowe)siedmiokrotnie częstsze
Inne guzy mózgu (łagodne glejaki!)pięciokrotnie częstsze
Rak piersi pięciokrotnie częstszy
Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy (RMS)1,4-6%
Guz chromochłonny0,1-5,7
Neuroendokrynny guz dwunastnicy (rakowiak)1%
U małych dzieci z NF-1 współwystępowanie żółtakoziarniniakowatości dziecięcej (ang. juvenile xanthogranulomatosis – JXG) najprawdopodobniej wiąże się z ryzykiem wystąpienia młodzieńczej postaci ostrej białaczki mielomonocytowej (ang. juvenile myelomonocytic leukemia – JMML) (23-26). Ryzyko to oceniano wcześniej na 20-32-krotność tego, które występuje u pozostałych pacjentów z NF-1 (25); obecnie opinia ta wydaje się nieuzasadniona (24). Tak czy inaczej, choćby 14% wyższe w stosunku do populacji ogólnej ryzyko wystąpienia JMML (i białaczek nielimfoblastycznych) w NF-1 wymaga wnikliwej i aktywnej obserwacji takich chorych oraz regularnego wykonywania kontrolnych morfologii krwi (13). U kobiet z NF-1 istnieje ok. > 8% ryzyko występowania raka piersi w młodszym wieku i o cięższym przebiegu niż w pozostałej populacji (27, 28). Z tego powodu począwszy od 20.-25. r.ż. wymagają one okresowych badań USG (najlepiej z kontrastem) oraz MR (nie mammografia) (28). Podział na grupy wiekowe i wartość ryzyka dla występowania pozostałych najczęstszych nowotworów złośliwych w NF-1 zawarto w tabeli 2.
W przypadku NF-2 chorobę tę określa się również akronimem MISME (ang. multiple inherited schwannomas, meningiomas and ependymomas), a to ze względu na wybiórcze, choć powszechne występowanie określonych nowotworów OUN (6). W przeszłości dla odróżnienia od NF-1 (nazywanej obwodową NF), w której guzy OUN występują względnie rzadko, NF-2 określano jako „centralna NF”, bowiem występowanie guzów mózgu, opon i rdzenia kręgowego jest objawem stałym (6, 29). W NF-2 najczęściej stwierdzane są obustronne nerwiaki osłonkowe nerwów słuchowych (diagnostyczne schwannoma, wcześniej określane też jako neurilemmoma) oraz rzadziej nerwów czaszkowych i obwodowych, oponiaki mózgu i rdzenia kręgowego, gwiaździaki i wyściółczaki (29). Różnice w obrazie podścieliska i dominacji poszczególnych elementów komórkowych osłonki w guzie wyraźnie odróżnia schwannoma od charakterystycznych tylko dla NF-1 nerwiakowłókniaków (NFM i PNF) (16, 29).
Przesłanki, dla których zachodzi konieczność stworzenia odrębnej grupy taksonomicznej dla neurofibromatoz
Częstość występowania NF-1, szacowana obecnie na 1:2,5-3 tys. żywych urodzeń (chorobowość 1-5/10 tys. ludności) powoduje, że niezależnie od rasy i pochodzenia geograficznego jest to jedna z najczęstszych chorób monogenowych człowieka, z prawdopodobną liczbą 15-20 tys. chorych w Polsce (tab. 1) (2, 11, 30). Wyróżniającymi objawami NF-1 są zmiany barwnikowe skóry określane jako plamy „kawy z mlekiem” (ang. cafè au lait – CAL) oraz nerwiakowłókniaki (NFM lub PNF), występujące wspólnie u niemal 100% chorych (tab. 2 i 3). Najważniejsze dla pediatry plamy CAL rozpoznawczo pojawiają się już w okresie niemowlęcym, a ich liczba wzrasta wraz z wiekiem chorego najczęściej do ponad 10 (ale może znacznie przekraczać 100) (31). Z klinicznego punktu widzenia stanowią one wyłącznie defekt kosmetyczny i nie transformują do czerniaka. Jednak to właśnie plamy CAL sprawiają najwięcej problemów diagnostycznych, bowiem w liczbie 1-2 są obecne niemal u 60% zdrowych osób populacji kaukaskiej, a do tego stanowią objaw diagnostyczny lub poboczny ponad 80 jednostek nozologicznych wchodzących w zakres diagnostyki różnicowej NF (32-36).
Tab. 3. Kliniczne kryteria rozpoznania NF-1 wg NIH-CC-88
1. Co najmniej:
5 lub więcej plam kawy z mlekiem o średnicy ≥ 5 mm przed okresem dojrzewania lub
6 plam o średnicy ≥ 15 mm w późniejszym okresie.
2. Dwa lub więcej nerwiakowłókniaków skórnych lub jeden nerwiak splotowaty.
3. Piegowate nakrapianie i/lub przebarwienia w nieodsłoniętych okolicach ciała (okolice pach i pachwin, podbrzusze, okolice pod piersiami kobiet i inne).
4. Glejak nerwu wzrokowego.
5. Dwa lub więcej tęczówkowe guzki Lischa.
6. Objawy dysplazji kostnej w okresie noworodkowo-niemowlęcym:
dysplazja skrzydeł większych kości klinowej,
wrodzona dysplazja kości piszczelowej, często powikłana niegojącymi się złamaniami z tworzeniem stawów rzekomych.
7. Krewny I° spełniający powyższe kryteria.
Warunkiem rozpoznania NF-1 jest spełnienie przynajmniej dwóch z powyższych 7 kryteriów. Do rozpoznania NF-1 nie jest konieczne przeprowadzenie badań molekularnych.
Łagodne nerwiakowłókniaki występujące u tych chorych w znaczącej liczbie (czasami do kilkunastu-kilkuset) i przez to odróżniające się od sporadycznych NFM (pojedyncze występują czasami u osób bez NF-1), umożliwiają kliniczne rozpoznanie choroby u osób ze świeżą mutacją. Poza rzadkimi wyjątkami, kiedy PNF ujawniają się u noworodków lub we wczesnym niemowlęctwie, ogromna większość NFM i PNF pojawia się dopiero w okresie szkolnym (3, 4, 12).
Objawem uznawanym obecnie za patognomoniczny dla NF-1 są tzw. niezidentyfikowane obiekty jasne (ang. unidentified bright objects – UBO lub focal areas of signal intensity – FASI), widoczne jako strefy hiperintensywne w prezentacji T2 MR mózgu, występujące często u dzieci (ok. 60%), ale już nie u dorosłych z NF-1. Wymagają one wnikliwej obserwacji oraz różnicowania z glejakami mózgu (2, 3, 37, 38). W NF-1 dochodzi również do wielu zaburzeń rozwojowych, zwłaszcza rozwoju mowy i psychospołecznego, dysplazji tkanki łącznej, czego wyrazem jest niestabilność aparatu więzadłowego stawów oraz dysplazja kostna o różnej prezentacji klinicznej, dysplazja ściany tętnic, wady naczyniowe i wady zastawkowe serca, oraz wad narządu wzroku, zaburzeń hormonalnych i wielu innych (1-4, 39). Dlatego pacjenci ci wymagają kompleksowej opieki.
Fenotyp przeważającej liczby pacjentów z NF-1 jest względnie łagodny: w obrazie klinicznym dominują plamy CAL oraz NFM/PNF o różnej liczbie, wielkości i symptomatologii, czasami widoczne tylko dla chorego i niezwracające uwagi otoczenia. Stąd np. tak późne rozpoznania NF-1 u pacjentów z niezbyt uderzającym fenotypem, spełniających jednak kliniczne kryteria diagnostyczne (według NIH-CC-88) (8). Na drugim biegunie znajdują się chorzy z wybitną dysfiguracją ciała, a często także deformacją twarzy i karykaturalnymi guzami powłok, z garbem i innymi zaburzeniami tkanki łącznej oraz pozostałymi problemami wieloukładowymi, stanowiący na szczęście wyjątek wśród pacjentów (2-3% z rozpoznaniem NF-1) (1-4). Najlepiej znaną postacią w historii z tak ciężkim przebiegiem choroby był Quasimodo z powieści Wiktora Hugo, „Katedra Najświętszej Marii Panny w Paryżu”.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Gutmann DH: Eliminating barriers to personalized medicine: learning from neurofibromatosis type 1. Neurology 2014; 83: 463-471.
2. Radtke HB, Sebold CD, Allison C et al.: Neurofibromatosis type 1 in genetic counseling practice: recommendations of the National Society of Genetic Counselors. J Genet Couns 2007; 16: 387-407.
3. Ferner RE, Huson SM, Thomas N et al.: Guidelines for the diagnosis and management of individuals with neurofibromatosis 1. J Med Genet 2007; 44: 81-88.
4. Hirbe AC, Gutmann DH: Neurofibromatosis type 1: a multidisciplinary approach to care. The Lancet Neurology 2014; 13: 834-843.
5. Ziółkowska A, Glińska K, Szymańska S, Jóźwiak S: Nerwiakowłókniakowatość typu 1 – choroba wymagająca wielodyscyplinarnej opieki specjalistycznej. Pediatr Pol 2017; 92: 294-302.
6. Gareth D, Evans R: Neurofibromatosis type 2 (NF2): A clinical and molecular review. Orphanet J Rare Dis 2009; 4: 16.
7. Yohay K, Bergner A: Schwannomatosis. [In:] Post TW (ed.): UpToDate. Waltham, MA: UpToDate Inc; https://www.uptodate.com/contents/schwannomatosis (Literature review current through: Dec 2017; Last updated: Aug 28, 2017).
8. Neurofibromatosis: Conference statement. National Institutes of Health Consensus Development Conference. Arch Neurol 1988; 45: 575-578.
9. Boyd KP, Korf BR, Theos A: Neurofibromatosis type 1. J Am Acad Dermatol 2009; 61: 1-16.
10. Czajkowski G, Kaluzny J, Jatczak-Gaca A et al.: Pathogenesis and the most frequent symptoms of neurofibromatosis type 1. Klin Oczna 2009; 111: 378-383.
11. Gutmann DH, Ferner RE, Listernick RH et al.: Neurofibromatosis type 1. Nat Rev Dis Primers 2017; 23: 17004.
12. Karwacki MW, Wozniak W: Neurofibromatosis – an inborn genetic disorder with susceptibility to neoplasia. Med Wieku Rozwoj 2006; 10: 923-948.
13. Korf BR: Malignancy in neurofibromatosis type 1. The Oncologist 2000; 5: 477-485.
14. Uusitalo E, Rantanen M, Kallionpää RA et al.: Distinctive cancer associations in patients with neurofibromatosis type 1. J Clin Oncol 2016; 34: 1978-1986.
15. Stevenson D, Viskochil D, Mao R: Legius syndrome. 2010 Oct 14 [Updated 2015 Jan 15]. [In:] Adam MP, Ardinger HH, Pagon RA et al. (eds.): GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2019; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK47312.
16. Evans DGR, Salvador H, Chang VY et al.: Cancer and Central Nervous System Tumor Surveillance in Pediatric Neurofibromatosis 1. Clin Cancer Res 2017; 23: e46-e53.
17. Wozniak W, Karwacki MW: Is “watchful waiting” superior to surgery in children with neurofibromatosis type 1 presenting with extracranial and extramedullary tumor mass at diagnosis? Childs Nerv Syst 2008; 24: 1431-1436.
18. Karaconji T, Whist E, Jamieson RV et al.: Neurofibromatosis Type 1: Review and Update on Emerging Therapies. Asia Pac J Ophthalmol (Phila) 2018. DOI: 10.22608/APO.2018182.
19. Bibbo C, Rodrigues-Colazzo E: Nerve Transfer With Entubulated Nerve Allograft Transfers to Treat Recalcitrant Lower Extremity Neuromas. J Foot Ankle Surg 2017; 56: 82-86.
20. Gosk J, Rutowski R, Urban M et al.: Our experience with surgical treatment of perinatal brachial plexus palsy – results in different types of lesions. Ortop Traumatol Rehabil 2011; 13: 457-468.
21. Dombi E, Baldwin A, Marcus LJ et al.: Activity of Selumetinib in Neurofibromatosis Type 1-Related Plexiform Neurofibromas. N Engl J Med 2016; 375: 2550-2560.
22. (A) https://ccr.cancer.gov/news/article/fda-grants-orphan-drug-status-to-selumetinib-for-neurofibromatosis-type-1-nf1-treatment; (B) https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/paediatric-investigation-plans/emea-001585-pip01-13-m02.
23. Ferrari F, Masurel A, Olivier-Faivre L et al.: Juvenile xanthogranuloma and nevus anemicus in the diagnosis of neurofibromatosis type 1. JAMA Dermatol 2014; 150: 42-46.
24. Cambiaghi S, Restano L, Caputo R: Juvenile xanthogranuloma associated with neurofibromatosis 1: 14 patients without evidence of hematologic malignancies. Pediatr Dermatol 2004; 21: 97-101.
25. Zvulunov A, Barak Y, Metzker A: Juvenile xanthogranuloma, neurofibromatosis, and juvenile chronic myelogenous leukemia. World statistical analysis. Arch Dermatol 1995; 131: 904-908.
26. Paulus S, Koronowska S, Fölster-Holst R: Association Between Juvenile Myelomonocytic Leukemia, Juvenile Xanthogranulomas and Neurofibromatosis Type 1: Case Report and Review of the Literature. Pediatr Dermatol 2017; 34: 114-118.
27. Wang X, Teer JK, Tousignant RN et al.: Breast cancer risk and germline genomic profiling of women with neurofibromatosis type 1 who developed breast cancer. Genes Chromosomes Cancer 2018; 57: 19-27.
28. Howell SJ, Hockenhull K, Salih Z, Evans DG: Increased risk of breast cancer in neurofibromatosis type 1: current insights. Breast Cancer (Dove Med Press) 2017; 9: 531-536.
29. Evans DGR, Salvador H, Chang VY et al.: Cancer and Central Nervous System Tumor Surveillance in Pediatric Neurofibromatosis 2 and Related Disorders. Clin Cancer Res 2017; 23: e54-e61.
30. Kallionpää RA, Uusitalo E, Leppävirta J et al.: Prevalence of neurofibromatosis type 1 in the Finnish population. Genet Med 2018; 20: 1082-1086.
31. Tekin M, Bodurtha JN, Riccardi VM: Cafè au lait spots: the pediatrician’s perspective. Pediatr Rev 2001; 22: 82-90.
32. Nunley KS, Gao F, Albers AC et al.: Predictive value of cafè au lait macules at initial consultation in the diagnosis of neurofibromatosis type 1. Arch Dermatol 2009; 145: 883-887.
33. Ben-Shachar S, Dubov T, Toledano-Alhadef H et al.: Predicting neurofibromatosis type 1 risk among children with isolated cafè-au-lait macules. J Am Acad Dermatol 2017; 76: 1077-1083.
34. Karwacki MW: Małe dziecko ze skórnymi plamami koloru kawy z mlekiem: kogo, dlaczego, kiedy i gdzie powinien skierować lekarz pediatra lub lekarz POZ. Stand Med/Pediatr 2019; 16: 53-67.
35. Karwacki MW, Matysiak M: Kiedy dziecko z plamami „kawy z mlekiem” kierować bezpośrednio do hematologa dziecięcego, a nie do specjalisty neurofibromatoz? Nowa Pediatr 2018; 22: 76-88.
36. Online Mendelian Inheritance in Man, OMIM®. McKusick-Nathans Institute of Genetic Medicine, Johns Hopkins University, Baltimore 2018.
37. Jastrzębska M, Bekiesinska-Figatowska M, Karwacki MW et al.: MR imaging features in children with type 1 neurofibromatosis (NF1): intra- and extracranial lesions. Pol J Radiol 2009; 74: 14-21.
38. Wojtkiewicz A, Burzyńska-Makuch M, Wysocki M et al.: Tumors and focal hyperintensive lesions (unidentified bright objects – UBOs) in the central nervous system in patients with neurofibromatosis type 1. Pediatr Pol 2007; 82: 189-192.
39. Karwacki MW, Wozniak W: The Skeleton Abnormalities in Patients with Neurofibromatosis Type 1: Important Consequences of Abnormal Gene Function. [In:] Dionyssiotis Y (ed.): Osteoporosis. 1st ed. InTech, Rijeka 2012: 323-342.
40. Karwacki M: Koordynowana opieka medyczna nad chorymi z neurofibromatozami oraz pokrewnymi im RASopatiami. Studium Wykonalności Projektu złożone w Ministerstwie Zdrowia w dn. 5.09.2016 r. wraz z aneksem z dn. 23.02.2017 r.
41. Korf BR, Bebin EM: Neurocutaneous Disorders in Children. Pediatr Rev 2017; 38: 119-128.
42. Jóźwiak S, Kotulska-Jóźwiak K: Stwardnienie guzowate. Wyd. 1. PZWL, Warszawa 2012.
43. Tartaglia M, Gelb BD, Zenker M: Noonan syndrome and clinically related disorders. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2011; 25: 161-179.
44. Ratner N, Miller SJ: A RASopathy genes commonly mutated in cancer: the neurofibromatosis type 1 tumour suppressor. Nat Rev Cancer 2015; 15: 290-301.
45. Smpokou P, Zand DJ, Rosenbaum KN, Summar ML: Malignancy in Noonan syndrome and related disorders. Clin Genet 2015; 88: 516-522.
46. Zhang J, Li M, Yao Z: Molecular screening strategies for NF1-like syndromes with cafè-au-lait macules (Review). Molecular Med Rep 2016; 14: 4023-4029.
47. Evans DG, Bowers N, Burkitt-Wright E et al.: Comprehensive RNA analysis of the NF1 gene in classically affected NF1 affected individuals meeting NIH criteria has high sensitivity and mutation negative testing is reassuring in isolated cases with pigmentary features only. EBioMedicine 2016; 7: 212-220.
48. Burkitt Wright EM, Sach E, Sharif S et al.: Can the diagnosis of NF1 be excluded clinically? A lack of pigmentary findings in families with spinal neurofibromatosis demonstrates a limitation of clinical diagnosis. J Med Genet 2013; 50: 606-613.
49. Upadhyaya M, Huson SM, Davies M et al.: An absence of cutaneous neurofibromas associated with a 3-bp inframe deletion in exon 17 of the NF1 gene (c.2970-2972 delAAT): evidence of a clinically significant NF1 genotype-phenotype correlation. Am J Hum Genet 2007; 80: 140-151.
50. Kehrer-Sawatzki H, Mautner VF, Cooper DN: Emerging genotype-phenotype relationships in patients with large NF1 deletions. Hum Genet 2017; 136: 349-376.
51. Ruggieri M, Polizzi A, Spalice A et al.: The natural history of spinal neurofibromatosis: a critical review of clinical and genetic features. Clin Genet 2015; 87: 401-410.
52. Rojnueangnit K, Xie J, Gomes A et al.: High incidence of Noonan syndrome features including short stature and pulmonic stenosis in patients carrying NF1 missense mutations affecting p.Arg1809: genotype-phenotype correlation. Hum Mutat 2015; 36: 1052-1063.
53. Koczkowska M, Chen Y, Callens T et al.: Genotype-Phenotype Correlation in NF1: Evidence for a More Severe Phenotype Associated with Missense Mutations Affecting NF1 Codons 844-848. Am J Hum Genet 2018; 102: 69-87.
otrzymano: 2019-01-08
zaakceptowano do druku: 2019-01-29

Adres do korespondencji:
*Marek W. Karwacki
Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Warszawski Uniwersytet Medyczny
ul. Żwirki i Wigury 63a, 02-091 Warszawa
tel.: +48 (22) 317-96-16, +48 (22) 317-96-21, fax: +48 (22) 621-53-62
marek.karwacki@spdsk.edu.pl

Nowa Pediatria 1/2019
Strona internetowa czasopisma Nowa Pediatria