*Alicja Aluchna
Ewolucja płukanek – przegląd piśmiennictwa
The evolution of mouthrinses – a review of the literature
Zakład Stomatologii Zintegrowanej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Izabela Strużycka
Streszczenie
Wstęp. Płukanki, czyli preparaty do płukania jamy ustnej, powstały w celu wspomagania zabiegów higienicznych i odkażania jamy ustnej. Mogą być jedno- lub wieloskładnikowe (substancje aktywne [przeciwbakteryjne i/lub przeciwgrzybicze], emulgatory, detergenty, kwasy, barwniki, substancje zapachowe i smakowe, woda, w części również alkohol). Pierwsza płukanka z udokumentowanym składem Listerine® ma już 150 lat.
Cel pracy. Przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat płukanek, z uwzględnieniem ich wpływu na organizm ludzki (żywotność komórek ludzkich) oraz materiały odtwórcze stosowane w stomatologii (zmiana koloru, chropowatości i twardości).
Materiał i metody. Przeszukano bazy danych Pubmed, Scopus, Wiley, z uwzględnieniem słów kluczowych: „mouthwash”, „mouthrinse”, „composite”, „hardness”, „roughness”, „color stability”.
Wyniki. Przedstawiono i omówiono działanie poszczególnych substancji aktywnych (związki fluoru, ksylitol, chlorheksydyna, chlorek cetylopirydyny, olejki eteryczne, ekstrakty ziołowe). Według własnej klasyfikacji uszeregowano płukanki. Omówiono wskazania, przeciwwskazania oraz najistotniejsze czynniki modyfikujące warunki stosowania płukanek z uwzględnieniem ich składników aktywnych. Omówiono wpływ płukanek na komórki żywe i materiały odtwórcze stosowane w stomatologii.
Wnioski. Płukanki to istotny składnik walki z biofilmem (chemiczna komponenta), są integralną składową prawidłowej higieny jamy ustnej. Postęp technologiczny oraz pogłębianie stanu wiedzy wymuszają aktualizację zasad ich stosowania. Ważnym pozostaje zagadnienie potencjalnych interakcji nie tylko składników aktywnych, ale wszystkich składników płukanek zarówno z komórkami ludzkiego organizmu, jak i stomatologicznymi materiałami odtwórczymi.
Summary
Introduction. Mouthwashes were developed to aid oral hygiene and decontamination. They can be single-ingredient or multi-ingredient (active ingredients [antibacterial and/or antifungal], emulsifiers, detergents, acids, colourings, fragrances and flavourings, water, some alcohol). The first mouthrinse, with a documented formulation, is Listerine® and is already 150 years old.
Aim. Presentation the current state of knowledge on mouthwashes with regard to their effects on the human body (human cell vitality) and restorative materials (change in color, roughness, hardness).
Material and methods. Pubmed, Scopus, Wiley databases were searched, including keywords: “mouthwash”, “mouthrinse”, “composite”, “hardness”, “roughness”, “colour stability”.
Results. The effects of the individual active substances (fluoride compounds, xylitol, chlorhexidine, cetylpyridinium chloride, essential oils, herbal extracts) are presented and discussed. Mouthwashes were ranked according to own classification. Indications, contraindications and the most important factors modifying the conditions of use of the mouthrinses with regard to their active ingredients were discussed. The effects of the mouthrinses on living cells and dental restorative materials were discussed.
Conclusions. Mouthwashes are an important component in the fight against biofilm (chemical component), and are an integral component of proper oral hygiene. Technological advances and the deepening of the state of knowledge necessitate an update of the rules of their use. The issue of potential interactions not only of the active ingredients, but of all rinse components with both human body cells and dental restorative materials remains important.
Słowa kluczowe: płukanki, kompozyty, przebarwienia, twardość
Wstęp
Płukanki, czyli preparaty do płukania jamy ustnej, powstały w celu wspomagania zabiegów higienicznych i odkażania jamy ustnej. Mogą zawierać pojedyncze substancje aktywne lub są preparatami złożonymi. W skład tych drugich wchodzą m.in.: substancje aktywne (przeciwbakteryjne i/lub przeciwgrzybicze), emulgatory, detergenty, kwasy, barwniki, substancje zapachowe i smakowe, woda, w części również alkohol (1).
Jedną z pierwszych płukanek z udokumentowanym składem jest blisko 150-letnia Listerine®. Preparat stworzył Joseph Lawrence, nazwę zadedykował doktorowi Josephowi Listerowi, pionierowi antyseptyki, albowiem pierwotnie preparat przeznaczony był do odkażania ran (2).
Celem pracy było przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat płukanek, z uwzględnieniem ich wpływu na organizm ludzki oraz materiały odtwórcze stosowane w stomatologii.
Materiał i metody
Przeprowadzono przegląd piśmiennictwa z lat 1999-2023. Przeszukano bazy danych Pubmed, Scopus, Wiley z uwzględnieniem słów kluczowych: „mouthwash”, „mouthrinse”, „composite”, „hardness”, „roughness”, „color stability”. Włączono publikacje z badań in vitro oraz in vivo. Wyniki z badań in vitro zawężono do ostatnich 15 lat. Odrębnie rozpatrywano wyszukiwanie połączeń: badania in vitro + ludzkie fibroblasty + płukanki; badania in vitro + kompozyty + płukanki + twardość/chropowatość/stabilność koloru.
W badaniach in vivo szukano połączeń między płukankami i przebarwieniami. Przeanalizowano pełne teksty artykułów włączonych do przeglądu.
Omówienie wyników przeglądu piśmiennictwa
Obecnie dostępna jest szeroka gama preparatów, a różnorodność składu, specyfika działania i efektów ubocznych decydować będzie o zasadach prawidłowego doboru do określonych sytuacji klinicznych.
Głównym celem stosowania płukanek jest eradykacja szczepów chorobotwórczych z biofilmu. Ponieważ pusta nisza ekologiczna naturalnie zostaje zasiedlona przez mikroorganizmy, mówić będziemy o jakościowej i ilościowej modyfikacji składu mikrobioty.
Składniki płukanek i ich właściwości
W celu usystematyzowania w niniejszym opracowaniu zastosowano własne kryteria selekcji preparatów w zależności od zawartości w składzie:
1. alkoholu etylowego,
2. chlorheksydyny (CHX),
3. związków fluoru.
Odrębny podział uwzględnia wskazania do stosowania (1). Wyszczególnić należy również warunki stosowania preparatów: domowe i profesjonalne (1). Najpowszechniejszy jest podział uwzględniający: brak lub obecność alkoholu etylowego w składzie (1). Pełni on wiele funkcji i wykorzystywany jest jako nośnik niektórych substancji (np. chlorowodorku estru etylowego lauroiloargininy [LAE]), wzmacnia działanie niektórych substancji (np. OE – olejki eteryczne), spełnia również rolę konserwantu.
Druga grupa płukanek zawiera w składzie CHX. Wcześniejsze formy cząsteczki wymuszały ograniczenia w stosowaniu (maks. 14 dni) z powodu udokumentowanych działań niepożądanych, które obejmują: brązowo-czarne przebarwienia tkanek twardych zębów, wypełnień i uzupełnień; podrażnienia, złuszczanie oraz przebarwienia nabłonka języka i błon śluzowych; zaburzenia smaku, odczuwanie smaku gorzkiego, metalicznego; zwiększoną intensywność formowania złogów naddziąsłowych (3-6).
CHX, w postaci diglukonianu, jest dodatnio naładowaną cząsteczką, przez co przylega do powierzchni komórek nabłonka jamy ustnej i jest z nich uwalniana przez 8 godz., a według niektórych badaczy – 12 godz. (5-7).
Na przestrzeni wielu lat testowano liczne substancje chemiczne mające zapobiegać powstawaniu przebarwień. Obecnie stosowanymi są m.in. systemy ADS (Anti-Discoloration System) i SPDD. Varoni i wsp. (8) w swoich badaniach wykazali, że zawartość ADS w płukance z CHX nie zapobiega występowaniu przebarwień. Autorzy uznali, że wystąpienie przebarwienia zależy od właściwości samej CHX i brakuje dowodów na poparcie stosowania 0,12% CHX z dodatkiem ADS w celu zmniejszenia przebarwień.
Nieco odmienne wyniki i wnioski uzyskali Tetè i wsp. (9). Przebadali oni 4 płukanki bezalkoholowe zawierające CHX (dwie zawierające SPDD i dwie z ADS; były to 0,12% CHX z SPDD i 0,20% CHX z SPDD oraz 0,12% CHX z ADS i 0,20% CHX z ADS). Wszystkie testowane płukanki wykazały dobrą skuteczność w zmniejszaniu ilości biofilmu i wyższą skuteczność preparatu o stężeniu 0,20% nad 0,12% CHX. Potwierdzono brak wpływu ADS i skuteczność SPDD w zapobieganiu przebarwieniom.
Trzecią grupę płukanek wyodrębniono na podstawie zawartości fluoru. Związki fluoru (fluorek sodu, fluorek cyny, aminofluorki) są stosowane w profilaktyce choroby próchnicowej. Ich działanie przeciwpróchnicowe polega na tworzeniu fluorohydroksyapatytów i fluoroapatytów, indukowaniu powstawania fluorku wapnia i stymulowaniu procesu remineralizacji (10-12).
Inny podział płukanek uwzględnia cel ich stosowania i łączy się z podziałem na zastosowanie domowe lub profesjonalne.
Przykłady stosowanych substancji aktywnych i cel ich zastosowania przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Zastosowanie poszczególnych składników występujących w płukankach
| Rodzaj działania | Składniki płukanek |
| profilaktyka próchnicy | związki fluoru, ksylitol, chlorek cetylopirydyny (CPC) |
| profilaktyka (i/lub faza podtrzymująca leczenia) chorób przyzębia | CHX, CPC |
| cele edukacyjne (nauczanie prawidłowej higieny jamy ustnej) | barwniki wybarwiające płytkę bakteryjną (np. barwniki spożywcze) |
| leczenie halitozy (nieświeżego oddechu) | olejki eteryczne (OE), CHX, CPC, mleczan cynku |
| wybielające | nadtlenek wodoru, nadtlenek karbamidu |
| podtrzymujące efekt wybielania | polifosforany |
| znoszenie nadwrażliwości zębiny | azotan potasu |
Poza wyżej wymienionymi i omówionymi substancjami aktywnymi (związki fluoru, CHX) płukanki mogą zawierać: chlorek cetylopirydyny (CPC), olejki eteryczne (OE), ksylitol, powidonek jodyny.
CPC to czwartorzędowy związek amoniowy o działaniu odkażającym. Wykazuje on działanie bakteriobójcze wobec bakterii Gram-dodatnich, ale słabsze wobec Gram-ujemnych, oraz grzybobójcze (Candida albicans). Jednakże nie działa na wirusy i prątki kwasooporne. Często pomijana jest informacja o niepożądanych skutkach, czyli osłabieniu działania roztworów kwasu acetylosalicylowego (13, 14).
Olejki eteryczne ze względu na właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne znalazły zastosowanie w stomatologii, w tym również jako składniki płukanek. Najczęściej wykorzystywane w stomatologii są następujące olejki:
– olejek miętowy zawierający mentol. Jest on pozyskiwany z liści mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium). Wykazuje działanie: przeciwbólowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i regeneracyjne (1, 2),
– olejek tymiankowy, zawierający tymol, jest pozyskiwany z tymianku pospolitego (Thymus vulgaris). Mniejszą zawartość tymolu i zbliżone, choć nieco słabsze, działanie ma ziele macierzanki (Serpylli herba), konkretnie macierzanki piaskowej (Thymus serpyllum). Olejek tymiankowy działa przeciwbólowo, antyseptycznie – przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie (1, 2),
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Aluchna A: Rozprawa doktorska: Ocena wpływu wybranych preparatów do płukania jamy ustnej na właściwości fizyko-chemiczne materiałów złożonych. Warszawski Uniwersytet Medyczny. Zakład Stomatologii Zachowawczej, Wydział Lekarsko-Stomatologiczny, Warszawa 2021.
2. Fine DH: Listerine: past, present and future – a test of thyme. J Dent 2010; 38(1): S2-5.
3. Flemingson, Emmadi P, Ambalavanan N et al.: Effect of three commercial mouth rinses on cultured human gingival fibroblast: an in vitro study. Indian J Dent Res 2008; 19(1): 29-35.
4. de Oliveira JR, Belato KK, de Oliveira FE et al.: Mouthwashes: an in vitro study of their action on microbial biofilms and cytotoxicity to gingival fibroblasts. Gen Dent 2018; 66(2): 28-34.
5. Addy M: Oral hygiene products: potential for harm to oral and systemic health? Periodontol 2008; 48: 54-65.
6. Mythri H, Ananda SR, Prashant GM et al.: The efficacy of antiseptic mouth rinses in comparison with dental floss in controlling interproximal gingivitis. J Int Soc Prev Community Dent 2011; 1(1): 31-35.
7. Kwiatkowska A, Mielczarek A, Gajewski T: Wykorzystanie olejków eterycznych w środkach do higieny jamy ustnej. Nowa Stomatol 2017; 22(3): 148-155.
8. Varoni EM, Gargano M, Ludwig N et al.: Efficacy of an anti-discoloration system (ADS) in a 0.12% chlorhexidine mouthwash: A triple blind, randomized clinical trial. Am J Dent 2017; 30(5): 235-242.
9. Tetè G, Cattoni F, Polizzi E: Anti-discoloration system: a new chlorhexidine mouthwash. J Biol Regul Homeost Agents 2021; 35(4 Suppl. 1): 113-118.
10. Farah CS, McIntosh L, McCullough MJ: Mouthwashes. Aust Prescr 2009; 32: 162-164.
11. Commission FDI: Mouthrinses and periodontal disease. Int Dent J 2002; 52(5): 346-352.
12. Walsh LJ: Preventive dentistry for the general dental practitioner. Aust Dent J 2000; 45(2): 76-82.
13. Mao X, Auer DL, Buchalla W et al.: Cetylpyridinium chloride: mechanism of action, antimicrobial efficacy in biofilms, and potential risks of resistance. Antimicrob Agents Chemother 2020; 64(8): e00576-20.
14. Rao D, Arvanitidou E, Du-Thumm L, Rickard AH: Efficacy of an alcohol-free CPC-containing mouthwash against oral multispecies biofilms. J Clin Dent 2011; 22(6): 187-194.
15. Pan P, Harper S, Ricci-Nittel D et al.: In vitro evidence for efficacy of antimicrobial mouthrinses. J Dent 2010; 38(1): 16-20.
16. Pan P, Finnegan M, Sturdivant L, Barnett M: Comparative antimicrobial activity of an essentials oil and an amine fluoride/stannous fluoride mouthrinse in vitro. J Clin Periodontol 1999; 26: 474-476.
17. Whitaker E, Pham K, Feik D et al.: Effect of an essentials oil-containing antiseptic mouthrinse on induction of platelet aggregation by oral bacteria in vitro. J Clin Periodontol 2000; 27: 370-373.
18. Filoche S, Soma K, Sissons C: Antimicrobial effects of essential oils in combination with chlorhexidine digluconate. Oral Microbiol Immunol 2005; 20(4): 221-225.
19. Fine D, Markowitz K, Furgang D et al.: Effect of an essential oil-containing antimicrobial mouthrinse on specific plaque bacteria in vivo. J Clin Periodontol 2007; 34(8): 652-657.
20. Neely A: Essential oil mouthwash (EOMW) may be equivalent to chlorhexidine (CHX) for long-term control of gingival inflammation but CHX appears to perform better than EOMW in plaque control. J Evid Based Dent Pr 2012; 12(3): 69-72.
21. Dhingra K: Aloe vera herbal dentifrices for plaque and gingivitis control: a systematic review. Oral Dis 2014; 20(3): 254-267.
22. Safiaghdam H, Oveissi V, Bahramsoltani R et al.: Medicinal plants for gingivitis: a review of clinical trials. Iran J Basic Med Sci 2018; 21(10): 978-991.
23. Al-Maweri S, Nassani M, Alaizari N, Kalakonda B: Efficacy of aloe vera mouthwash versus chlorhexidine on plaque and gingivitis: A systematic review. Int J Dent Hyg 2020; 18(1): 44-51.
24. Sakallioğlu Ö, Güvenç IA, Cingi C: Xylitol and its usage in ENT practice. J Laryngol Otol 2014; 128(7): 580-585.
25. Hanson J, Campbell L: Xylitol and caries prevention. J Mass Dent Soc 2011; 60(2): 18-21.
26. LeBel G, Vaillancourt K, Morin MP, Grenier D: Antimicrobial activity, biocompatibility and anti-inflammatory properties of cetylpyridinium chloride-based mouthwash containing sodium fluoride and xylitol: an in vitro study. Oral Health Prev Dent 2020; 18(1): 1069-1076.
27. Jain A, Bhaskar DJ, Gupta D et al.: Comparative evaluation of honey, chlorhexidine gluconate (0.2%) and combination of xylitol and chlorhexidine mouthwash (0.2%) on the clinical level of dental plaque: a 30 days randomized control trial. Perspect Clin Res 2015; 6(1): 53-57.
28. Ballini A, Cantore S, Signorini L et al.: Efficacy of sea salt-based mouthwash and xylitol in improving oral hygiene among adolescent population: a pilot study. Int J Environ Res Public Health 2020; 18(1): 44.
29. Mezarina Mendoza JPI, Trelles Ubillús BP, Salcedo Bolívar GT et al.: Antiviral effect of mouthwashes against SARS-COV-2: a systematic review. Saudi Dent J 2022; 34(3): 167-193.
30. Pilloni A, Carere M, Orr? G et al.: Adjunctive use of an ethyl lauroyl arginate-(LAE-)-containing mouthwash in the nonsurgical therapy of periodontitis: a randomized clinical trial. Minerva Stomatol 2018; 67(1): 1-11.
31. Huang YH, Huang JT: Use of chlorhexidine to eradicate oropharyngeal SARS-CoV-2 in COVID-19 patients. J Med Virol 2021; 93(7): 4370-4373.
32. Vergara-Buenaventura A, Castro-Ruiz C: Use of mouthwashes against COVID-19 in dentistry. Br J Oral Maxillofac Surg 2020; 58(8): 924-927.
33. Seneviratne CJ, Balan P, Ko KKK et al.: Efficacy of commercial mouth-rinses on SARS-CoV-2 viral load in saliva: randomized control trial in Singapore. Infection 2021; 49(2): 305-311.
34. Ferrer MD, Barrueco ÁS, Martinez-Beneyto Y et al.: Clinical evaluation of antiseptic mouth rinses to reduce salivary load of SARS-CoV-2. Sci Rep 2021; 11(1): 24392.
35. Khan AA, Siddiqui AZ, Mohsin SF, Al-Kheraif AA: Influence of mouth rinses on the surface hardness of dental resin nano-composite. Pakistan J Med Sci 2015; 31(6): 1485-1489.
36. Fernandez RAA, El Araby M, Siblini M, Al-Shehri A: The effect of different types of oral mouth rinses on the hardness of silorane-based and nano-hybrid composites. Saudi J Oral Sci 2014; 1(2): 105.
37. Miranda D de A, Bertoldo CE dos S, Aguiar FHB et al.: Effects of mouthwashes on knoop hardness and surface roughness of dental composites after different immersion times. Braz Oral Res 2011; 25(2): 168-173.
38. Celik C, Yuzugullu B, Erkut S, Yamanel K: Effects of mouth rinses on color stability of resin composites. Eur J Dent 2008; 02(04): 247-253.
39. Festuccia MSCC, Garcia L da FR, Cruvinel DR, Pires-De-Souza F de CP: Color stability, surface roughness and microhardness of composites submitted to mouthrinsing action. J Appl Oral Sci 2012; 20(2): 200-205.
40. Goyal A, George J, Mathew S et al.: Effect of five commercial mouth rinses on the microhardness of a nanofilled resin composite restorative material: an in vitro study. J Conserv Dent 2012; 15(3): 214-217.
41. George R, Kavyashree G: Effect of four mouth rinses on microhardness of esthetic. J Int Oral Heal 2017; 9: 55-59.
42. Lepri CP, Ribeiro MV de M, Dibb A, Palma-Dibb RG: Influence of mounthrinse solutions on the color stability and microhardness of a composite resin. Int J Esthet Dent 2014; 9(2): 238-246.
43. de Moraes Porto IC, das Neves LE, de Souza CK et al.: A comparative effect of mouthwashes with different alcohol concentrations on surface hardness, sorption and solubility of composite resins. Oral Health Dent Manag 2014; 13(2): 502-506.
44. Skrebova N, Brocks K, Karlsmark T: Allergic contact cheilitis from spearmint oil. Contact Dermatitis 1998; 39(1): 35.
45. Herro E, Jacob SE: Mentha piperita (peppermint). Dermatitis 2010; 21(6): 327-329.
46. Bourgeois P, Goossens A: Allergic contact cheilitis caused by menthol in toothpaste and throat medication: a case report. Contact Dermatitis 2016; 75(2): 113-115.
47. de Groot A, Tupker R, Hissink D, Woutersen M: Allergic contact cheilitis caused by olaflur in toothpaste. Contact Dermatitis 2017; 76(1): 61-62.
48. Toma N, Horst N, Dandelooy J et al.: Contact allergy caused by stannous fluoride in toothpaste. Contact Dermatitis 2018; 78(4): 304-306.
49. de Groot A, Schmidt E: Essential Oils, Part V: Peppermint Oil, Lavender Oil, and Lemongrass Oil. Dermatitis 2016; 27(6): 325-332.
50. de Groot AC, Schmidt E: Essential Oils, Part VI: Sandalwood Oil, Ylang-Ylang Oil, and Jasmine Absolute. Dermatitis 2017; 28(1): 14-21.
51. Sindle A, Martin K: Art of Prevention: Essential Oils – Natural Products Not Necessarily Safe. Int J Womens Dermatol 2020; 7(3): 304-308.
52. Posadzki P, Alotaibi A, Ernst E: Adverse effects of aromatherapy: a systematic review of case reports and case series. Int J Risk Saf Med 2012; 24(3): 147-161.
53. Seet RCS, Quek AML, Ooi DSQ et al.: Positive impact of oral hydroxychloroquine and povidone-iodine throat spray for COVID-19 prophylaxis: An open-label randomized trial. Int J Infect Dis 2021; 106: 314-322.
54. Lee YK, El Zawahry M, Noaman KM, Powers JM: Effect of mouthwash and accelerated aging on the color stability of esthetic restorative materials. Am J Dent 2000; 13(3): 159-161.
