Zespół lęku panicznego (F.41.0) stanowi jedno z częstszych zaburzeń lękowych z którymi raczej stykają się lekarze ogólni, interniści, kardiolodzy, czy szczególnie lekarze udzielający pomocy doraźnej. Zaburzenie to, dawniej określane jako „zespół da Costa´y” czy „nerwica serca”, występuje u ok. 1,5-3% populacji ogólnej (trzykrotnie częściej u kobiet). Typowy początek napadów lęku panicznego to wiek ok. 25 lat – początek tego zaburzenia po 45 rż. jest zupełnie wyjątkowy (APA, 1994). Typowa „linia życia” dla osób cierpiących na zespół lęku panicznego to m.in. nadmiernie częste kontakty ze służbą zdrowia, nadużywanie systemu medycznego (np. liczne badania diagnostyczne), nadużywanie benzodiazepin lub alkoholu, znacząco większe ryzyko popełnienia samobójstwa.

Kryteria diagnostyczne zespołu lęku panicznego wg DSM-IV (APA, 1994).

1.kołatanie serca, przyspieszenie tętna;

2.pocenie się;

3.uczucie duszności;

4.uczucie dławienia się;

5.ból w klp;

6.zawroty głowy, uczucie osłabienia, omdlewanie;

7.dreszcze lub uczucie „oblewającego ciepła”;

8.drżenie;

9.nudności lub niepokój w j. brzusznej;

10. derealizacja lub depersonalizacja (przekonanie o „inności” otoczenia lub własnej osoby, np. „wszystko wokół mnie po napadzie lęku stało się dziwne” czy „wydaje mi się, że po tym zastrzyku zacząłem inaczej słyszeć”;

11. obawa przed utratą kontroli nad sobą;

12. obawa przed śmiercią;

13. parestezje (najczęściej uczucie drętwienia kończyn).

a)agorafobia (lęk przed znalezieniem się w sytuacji, z której będzie ciężko uciec, lub w sytuacji, w której niemożliwe jest udzielenie pomocy – prowadzi to do pozostawania chorego w domu, rezygnacji z wyjść, często rezygnacji z pracy),

b)lęk antycypacyjny (obawa przed powtórnym napadem paniki).

Podany tutaj opis uwidacznia podobieństwo zespołu lęku panicznego do licznych dolegliwości kardiologicznych, np. choroby niedokrwiennej serca. Jednocześnie „dramatyzm” i spektakularność niektórych zachowań osób cierpiących na zespół lęku panicznego stwarza potrzebę szybkiej diagnozy, bez niepotrzebnego mnożenia licznych badań diagnostyki kardiologicznej, które pogłębiają hipochondryczną postawę pacjentów cierpiących na tę postać zaburzeń lękowych. Poniżej zamieszczam najistotniejsze kryteria różnicowania pomiędzy lękiem panicznym, a organicznymi chorobami serca.

Różnicowanie chorób organicznych serca i zespołu lęku panicznego (napadu paniki) (Czernikiewicz, 1998):

– napady paniki rozpoczynają się zwykle między 20 rż. a 30 rż.; choroby serca dotyczą raczej osób w piątej, szóstej dekadzie życia,

– napady paniki częściej dotyczą kobiet; na serce częściej chorują oczywiście mężczyźni,

– w czasie napadu paniki występuje zwykle więcej objawów z wymienionych w podanych wyżej kryteriach, niż w czasie epizodu tachykardii, czy bólu serca z przyczyn „organicznych”,

– osoby z napadami paniki prawie zawsze w czasie epizodu lęku przeżywają obawę przed śmiercią; pacjenci kardiologiczni mają tendencję do bagatelizowania swoich schorzeń,

– u osób z napadami paniki lęk antycypacyjny jest znaczny, często ogranicza ich funkcjonowanie,

– osoby z napadami paniki „dążą” do licznych i różnorodnych badań diagnostycznych układu krążenia; pacjenci kardiologiczni zdają się raczej na decyzję swoich lekarzy,

– w rodzinie osób z napadami paniki, szczególnie w linii kobiecej, można znaleźć osoby z historią zaburzeń lękowych, podczas gdy przypadki organicznych chorób serca znajdowane są zwykle w linii męskiej danej rodziny,

– osoby z napadami paniki od początku swoich dolegliwości mogą przyjmować postawę roszczeniową,

– czynnikami wyzwalającymi rozwój napadów paniki mogą być rzeczywiste dolegliwości psychofizyczne o obrazie zbliżonym do napadu paniki (np. zespół Hoigneu´a – „wstrząs penicylinowy”),

– u mężczyzn, szczególnie młodych, napady paniki mogą być manifestacją uzyskania dłuższej abstynencji, w rozwijającym się uzależnieniu od alkoholu.

Poniżej przedstawiam zasady postępowania z pacjentem z objawami lęku panicznego.

Zasady postępowania z pacjentem z zespołem lęku panicznego (Czernikiewicz, 1998):

– Wysłuchaj dokładnie skarg pacjenta, nie szukając na razie ich psychosocjalnego podłoża – im więcej jest tych dolegliwości, im bardziej są one zmienne, jeśli dotyczą różnych narządów, tym bardziej przemawia to za emocjonalnym podłożem tych zaburzeń.

– Przeanalizuj jego dotychczasową dokumentację medyczną – zaburzenia lękowe zaczynają się najczęściej przed 20 rż., pacjent taki ma dokumentację od różnych specjalistów, często kolekcjonuje wyniki swoich badań.

– Po zebraniu wywiadu i badaniu fizykalnym spróbuj znaleźć w niedawnej przeszłości stressor psychospołeczny (np. utrata bliskiej osoby), który może tłumaczyć nagłe wystąpienie dolegliwości lękowych.

– Dowiedz się jaka była dotychczasowa odpowiedź pacjenta zarówno na leki „somatyczne”, jak i anksjolityczne – może pacjent „dozował” sobie inne „relaksujące” środki (np. alkohol).