Metody niefarmakologiczne leczenia nadciśnienia tętniczego obejmują następujące postępowanie:

Zalecenia te są bardzo rzadko w sposób kompleksowy omawiane w gabinetach lekarskich i realizowane w życiu. Są dwa powody takiego stanu rzeczy: przekazywanie tych zaleceń jest trudnym zajęciem oraz realizowanie tych zaleceń jest, trudnym zajęciem.

Palenie tytoniu zajmuje czwarte miejsce na liście największych niebezpieczeństw zagrażających ludzkości. Pod tym względem nałóg palenia tytoniu wyprzedzają: wybuch bomby atomowej, klęska głodu oraz epidemia AIDS. Nałogiem palenia papierosów jest w Polsce dotknięty co czwarty lekarz i co druga pielęgniarka. W naszym kraju 12 mln palaczy wypala codziennie 200 mln papierosów! Pozostali obywatele stają się tzw. biernymi palaczami. Palący w obecności innych osób powodują, że u biernych palaczy wzrasta o 35% ryzyko zachorowania na raka płuc lub zawał serca. Osoby narażone na bycie biernymi palaczami, a ma to miejsce często w zakładach pracy, powinny wiedzieć o Ustawie o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z 9 listopada 1995 r. W ustawie tej jest zawarty zakaz palenia tytoniu (poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami) w zakładach opieki zdrowotnej, szkołach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, pomieszczeniach zamkniętych zakładów pracy oraz innych obiektach użyteczności publicznej.

Zakaz palenia papierosów powinien być rutynowym zaleceniem dla każdego pacjenta z nadciśnieniem tętniczym, powtarzanym na każdej wizycie. Zalecenie to warto wesprzeć informacją, że u 25% osób zaprzestających palenia nie występują objawy głodu nikotynowego. Jest to ponadto bezpłatna metoda poprawy zdrowia i zawsze korzystna. Nie wykazano bowiem nigdy jakiegokolwiek ujemnego efektu zdrowotnego związanego z zaprzestaniem palenia papierosów.

Negatywny wpływ dymu tytoniowego na układ krążenia jest wielokierunkowy. W pierwszych minutach palenia papierosa następuje zwyżka ciśnienia krwi oraz przyspieszenie czynności serca. Zmiany te utrzymują się w trakcie palenia papierosa oraz 15-20 minut po jego zakończeniu. Negatywny wpływ na układ krążenia może być przyczyną częstszego współistnienia choroby wieńcowej u osób palących, a także występowania pozornej oporności na leczenie hipotensyjne. Innym negatywnym działaniem dymu tytoniowego na układ krążenia jest pogorszenie profilu lipidowego oraz przyspieszenie i nasilenie rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach. Poza negatywnym oddziaływaniem na układ krążenia powszechnie znane jest ujemne oddziaływanie na układ oddechowy, pokarmowy, skórę oraz przebieg ciąży.

Nadwaga i otyłość są bardzo rozpowszechnione w wielu krajach na całym świecie. W Polsce szacuje się, że nadwaga dotyczy 30-40% ludności, a otyłość 15-20%. Ilustrując to w sposób bardziej obrazowy można stwierdzić, że co drugi pacjent przekraczający próg gabinetu lekarskiego powinien wdrożyć postępowanie dietetyczne oraz niektórzy z nich farmakologiczne, mające na celu redukcję wagi ciała. Nadwaga lub otyłość powstają w następstwie nadmiaru energii dostarczanej z pokarmem nad energią wydatkowaną. Głównym źródłem nadmiaru energii w pokarmie są zwykle tłuszcze, a wśród nich szczególną rolę odgrywają nasycone kwasy tłuszczowe. W badaniach Pol-MONICA wykazano, że tłuszcz dostarcza ponad 40% energii w dobowym pożywieniu u mężczyzn oraz ponad 38% u kobiet (27). Przyrost masy ciała w następstwie nadmiernego spożycia tłuszczu tłumaczony jest następującymi mechanizmami:

Obniżenie spożycia tłuszczu można osiągnąć przez: unikanie dodawania do dań tłuszczu zawartego w sosach i zasmażkach, wybieranie produktów o małej zawartości tłuszczu oraz przygotowywanie potraw metodami nie wymagającymi dużych ilości tłuszczu. Zaleca się aby w diecie odchudzającej, a więc mającej 1000-1500 kcal, tylko 20-25% energii pochodziło z tłuszczu.

Jeżeli metody dietetyczne nie przynoszą właściwego rezultatu, wspomagającym sposobem leczenia może być leczenie farmakologiczne.

Staranne postępowanie lecznicze w razie nadwagi lub otyłości powinno być rozpatrywane nie tylko w płaszczyźnie medycznej, ale i ekonomicznej. Koszty związane z leczeniem nadwagi i otyłości szacuje się na 1,5-7,8% budżetu przeznaczonego na ochronę zdrowia w krajach Europy Zachodniej. W Stanach Zjednoczonych koszt leczenia osób z BMI wynoszącym 30,0-34,9 kg/m² jest o 25% wyższy w porównaniu z osobami o prawidłowej wadze. Gdy BMI przekracza 35 kg/m², koszty leczenia amerykańskich pacjentów wzrastają aż o 44%.

Dostępne, obecnie już dość powszechnie, jadłospisy dietetyczne często podają jako jednostkę miary gram. Pacjentom trudno wyobrazić sobie np. 30 g chleba lub 20 g makaronu. Dlatego warto znać przeliczniki z gramów na jednostki miar domowych. W tabeli 9 podano przykładowe przeliczniki.