© Borgis - Nowa Pediatria 2/2007, s. 35-39
*Marian Jędrzejczak1, Grzegorz Łebek1, Jacek Wijata2, Małgorzata Sprzączka-Niedolaz
Profilaktyka zagrożeń narkomanią w środowiskach lokalnych w opiniach uczniów regionu kieleckiego
Prophylaxis of drug addiction hazard in local society in the opinion of schoolchildren and parents from kielce region
1Poradnia Lekarza Rodzinnego w Kielcach
Kierownik Poradni: lek. med. Grzegorz Łebek
2Poradnia Lekarza Rodzinnego w Końskich
Kierownik Poradni: lek. med. Jacek Wijata
Streszczenie
High share of adolescents taking psychoactive agents is still a current and dangerous problem in Poland. Questionnaire and test study was performed among schoolchildren and parents concerning their opinion on this phenomenon at school.
The aim of the study was to determine the scale of drug addiction, forms and methods of counteracting in the aspect of environmental factors.
Schoolchildren (148) and parents (73) from selected schools from Kielce region were subjected to a questionnaire study.
The results of the study have proved that drug addiction is still a serious problem in the local society. 28% of schoolchildren admitted taking psychoactive agents. There were discrepancies in the opinions of schoolchildren and parents as regards the scale and prophylaxis of drug addiction at school which results from different perception of this phenomenon. In the opinion of the tested there is an urgent need to join on a wider scale the general practitioners´ regional programmes of prophylaxis.
Wprowadzenie
W Polsce, w ciągu ostatnich dwudziestu lat, przeprowadzono wiele lokalnych i regionalnych badań ankietowych wśród młodzieży szkolnej na temat używania różnych substancji psychoaktywnych. Zrealizowano również kilka badań na próbach ogólnopolskich (2, 4, 9, 11). Badania te, z nielicznymi wyjątkami, prowadzone były przez różne zespoły badawcze przy użyciu nieporównywalnych kwestionariuszy, na różnie zdefiniowanych populacjach, przy odmiennych sposobach doboru próby. Nie pozwalają one zatem, w przeważającej większości, na precyzyjne śledzenie trendów w rozwoju zjawiska, czy dokładne odwzorowanie jego terytorialnego zróżnicowania.
Profilaktykę uzależnień należy rozpocząć od systemu kształcenia oraz wychowania. Nieszkodzenie w ramach działań profilaktycznych oznacza zmianę priorytetów w polityce edukacyjnej, społecznej i ekonomicznej. Trzeba skoncentrować się na planowaniu dobrze zorganizowanego i monitorowanego procesu wychowania w szkole oraz środowisku lokalnym. Programy te powinny być wspierane przez doradców, psychologów i pedagogów szkolnych, lekarzy pierwszego kontaktu oraz ośrodków terapii rodzin dzieci uzależnionych.
W chwili obecnej potrzebna jest obok intensywnie rozwijających się programów profilaktycznych również kadra bardzo dobrze przygotowanych lekarzy pierwszego kontaktu (1, 4, 5, 6, 7, 11).
W zakresie profilaktyki narkomanii trzeba podjąć wszelkie możliwe środki, które zostaną skierowane nie tylko na ludzkie zdrowie i psychikę, ale także na kontakty interpersonalne. Powinno się zatem wspierać i rozwijać dobre funkcjonowanie fizyczne, psychiczne zdrowie młodzieży oraz zdrowy sposób życia (3, 8).
Temu służy postanowienie ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku „O przeciwdziałaniu narkomanii”.
Cel badań
Zasadniczym celem badań jest określenie form i metod oraz stanu i poziomu działań profilaktycznych narkomanii w środowiskach lokalnych w powiązaniu czynników (grup ryzyka), które te działania i formy różnicują.
Materiał i metoda
Przedmiotem badań niniejszej pracy jest ocena form i metod przeciwdziałania narkomanii w środowiskach lokalnych w aspekcie czynników ryzyka zagrożenia uzależnieniem.
Głównym problemem badawczym jest określenie wpływu grup rówieśniczych i środowiskowych na możliwości na skuteczność profilaktyki narkomanii w tym środowisku.
Mając na uwadze realizację obranego celu, posłużono się w badaniach metodą sondażu diagnostycznego i analizą dokumentów pierwotnych.
Badaniem zostali objęci uczniowie i rodzice trzech szkół w Kielcach oraz trzech szkół w województwie świętokrzyskim – w Pińczowie (liceum, technikum i gimnazjum). Do badań wybrano uczniów trzeciej klasy liceum, technikum i gimnazjum (po jednej z klas) w Kielcach i w Pińczowie. Łącznie badaniom zostało poddanych: 148 uczniów oraz 73 rodziców. Analizie zostały także poddane materiały pochodzące ze źródeł pierwotnych (dzienniki lekcyjne, sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych i inna dokumentacja szkolna) zawierające istotne dla analizowanego problemu informacje.
Zebrany materiał badawczy w postaci danych materiałów, ankiet został poddany analizie statystycznej z wykorzystaniem programu komputerowego SPSS PC.
Diagnoza stopnia zagrożenia narkomanią środowiska uczniów badanych szkół oparta była na dwóch rodzajach pytań zawartych w kwestionariuszach. Pierwsze z nich odnosiły się do osobistych kontaktów respondentów ze środkami odurzającymi – częstości i miejsca ich zażywania oraz okoliczności towarzyszących inicjacji narkotykowej. Były to więc klasyczne pytania o fakty. Tego typu pytania odwołujące się do bezpośrednich doświadczeń badanych mają dużą wartość wskaźnikową, ponieważ można na ich podstawie dokonywać w miarę precyzyjnego oszacowania skali analizowanego zjawiska. Ich wadą jest jednak to, że zmuszają respondentów do jednoznacznych deklaracji zachowań, nie akceptowanych społecznie, co powoduje, że część z nich nie przyznaje się do kontaktów z narkotykami. Druga grupa pytań odwoływała się do innego typu doświadczeń respondentów tj. bezpośrednich lub pośrednich kontaktów z osobami zażywającymi środki psychoaktywne. Szacunki ilościowe dokonywane na podstawie tego typu wskaźników są mniej miarodajne, ponieważ nie są to relacje o faktach, lecz opinie o zjawisku narkomanii ukształtowane na bazie wiedzy potocznej i subiektywnych przekonań. Ponieważ są to jednak opinie formułowane z pewnego dystansu, bez konieczności przyznawania się do osobistego kontaktu z narkotykami, mają walor obiektywizmu. Zastosowanie w badaniach nad zjawiskiem narkomanii obydwu typu wskaźników jest celowe, ponieważ pozwala na bardziej obiektywną i pogłębioną analizę tej formy patologii społecznej.
Wyniki badań i omówienie
W świetle bezpośrednich deklaracji badanych uczniów można przyjąć, iż zagrożenie narkomanią w tym środowisku jest bardzo wysokie, ponieważ ponad 28% respondentów odpowiedziała pozytywnie na pytanie: czy przyjmowałeś(aś) kiedykolwiek narkotyki lub inne środki uzależniające? Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Liczba badanych uczniów przyznających się do brania substancji psychoaktywnych.
Odpowiadając na pytanie o wiek, w którym nastąpił pierwszy kontakt z narkotykami, badani uczniowie podawali następujące dane: (tab. 1).
Tabela 1. Wiek, w jakim badani mieli pierwszy kontakt z substancjami psychoaktywnymi.
| Ile miałeś(aś) lat gdy po raz pierwszy wziąłeś(aś) narkotyki? | % |
| Mniej niż 12 lat | 2,4 |
| 12 lat | 9,8 |
| 13 lat | 4,9 |
| 14 lat | 4,9 |
| 15 lat | 9,8 |
| 16 lat | 17,1 |
| 17 lat | 36,6 |
| 18 lat | 14,6 |
Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 1, najczęściej pierwszy kontakt z narkotykami miał miejsce w wieku siedemnastu lat (36,6%). Warto podkreślić, że podobny odsetek (31,8 %) zażywania narkotyków wystąpił w grupie przed ukończeniem 16 roku życia.
Na pytanie o rodzaj substancji psychoaktywnej, której zażywali badani uczniowie otrzymano następujące wyniki: (ryc. 2).
Ryc. 2. Rodzaj używanych substancji psychoaktywnych w ostatnich 12 miesiącach (dane w %).
Z danych zaprezentowanych na rycinie 2 wynika, że wśród uczniów najpopularniejszymi środkami odurzającymi są marihuana i haszysz, do zażywania których przyznało się 22,3% badanych. Dość popularne są też leki uspokajające i nasenne używane przez 7,4% respondentów oraz amfetamina, z którą kontakt miało 6,1% badanych.
Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały istotne zróżnicowanie odsetka uczniów deklarujących zażywanie narkotyków w zależności od szkoły, w której prowadzono badania (tab. 2).
Tabela 2. Odsetek uczniów przyjmujących narkotyki w zależności od typu szkoły (w %).
| Miasto X | Miasto Y |
| gimnazjum | liceum | technikum | gimnazjum | liceum | technikum |
| Nr szkoły | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| Odsetek uczniów deklarujących przyjmowanie narkotyków | 10,0 | 28,3 | 13,3 | 13,0 | 61,8 | 30,0 |
P<0,05 Vc=0,37 (2-5) p<0,05 Vc=0,32 (3-6) p>0,05 Vc=0,14 (1-4).
Również sytuacja materialna rodziny stanowi istotny czynnik różnicujący deklaracje badanych uczniów (tab. 3).
Tabela 3. Odsetek uczniów przyjmujących narkotyki a sytuacja materialna rodziny.
| Sytuacja materialna rodziny | Dobra | Średnia | Zła |
| Odsetek uczniów deklarujących przyjmowanie narkotyków | 22,1% | 33,3% | 58,3% |
P> 0,05 Vc=0,23 (1-3)
Kierunek stwierdzonej zależności jest bardzo wyraźny: uczniowie pochodzący z rodzin o złej sytuacji materialnej znacznie częściej przyjmowali narkotyki niż ci, którzy pochodzili z rodzin o średniej i dobrej sytuacji materialnej.
Nie ujawniono natomiast istotnego zróżnicowania w ilości przyjmujących narkotyki w zależności od miejsca zamieszkania respondentów.
Na pytanie: czy znasz osoby z Twojego środowiska, które biorą narkotyki? uzyskano odpowiedzi przedstawione w tabeli 4.
Tabela 4. Opinia uczniów i rodziców na temat, czy znają inne osoby biorące narkotyki.
| Czy w Twojej szkole uczniowie biorą narkotyki? | Uczniowie % | Rodzice % |
| Tak | 42,6 | 35,6 |
| Nie | 4,7 | 9,6 |
| Nie wiem | 47,3 | 54,8 |
| Brak odpowiedzi | 5,4 | - |
W zestawie danych zaprezentowanych w tabeli 4 zwraca uwagę duży odsetek badanych (ponad 50 %), którzy nie potrafili odpowiedzieć na to pytanie, jak również stosunkowo mały procent było przekonanych o tym, że w ich środowisku nie ma osób mających kontakt z narkotykami.
Jak widać z danych w tabeli 5, zarówno rodzice jak i uczniowie najczęściej wybierali kategorię odpowiedzi w środowisku osiedlowym oraz „na terenie przyszkolnym”. O tym, że narkotyki przyjmowane są podczas przerwy jest przekonany co piąty badany uczeń i rodzic. Rzadziej wskazywano na dyskotekę. Pogląd, że kontakt z narkotykami ma miejsce na obozie szkolnym jest stosunkowo rzadko wyrażany.
Tabela 5. Najczęstsze okoliczności i miejsca przyjmowania narkotyków (dane w %).
| | Uczniowie | Rodzice |
| W środowisku osiedlowym | 33,1 | 26,0 |
| Na terenie przyszkolnym | 20,3 | 24,7 |
| Podczas przerwy w szkole | 19,6 | 19,2 |
| Na dyskotece szkolnej i prywatce | 6,1 | 11,0 |
| Na obozie | 2,0 | 4,1 |
Jednym ze wskaźników zagrożenia środowiska uczniowskiego narkomanią jest dostępność narkotyków na terenie szkoły. Badanym uczniom zadano pytanie o to, czy w ich szkole można kupić narkotyki i ewentualnie od kogo. Ich odpowiedzi były następujące: (ryc. 3).
Ryc. 3. Dostępność narkotyków w badanych szkołach (dane w %).
Jak widać z danych na rycinie 3, 28,0% uczniów jest przekonanych o tym, że w ich szkole można kupić narkotyki. Większość jednak nie ma jednak dostatecznej wiedzy na ten temat. Opinie badanych w powyższej kwestii są zróżnicowane w zależności od rodzaju szkoły.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Bailey S., Hubbard R.L.: Development variation in the context of marijuana initiation among addescents. Journal of health and social behavior, London 1990, s. 58-70. 2. Boroń-Hładki I.: Profilaktyka narkomanii w rodzinie - praca doktorska, UM Łódź, 2003 r. 3. Fatyga B., Rogala-Obłękowska J.: Style życia młodzieży a narkotyki. Instytut Spraw Publicznych Warszawa 2002. 4. Fromm E.: Anatomia ludzkiej destrukcyjności. Poznań 2001. 5. Jessor R., et al.: Beyond adolescence: Problem behavior andyoung adult development, Cambridge University Press, Cambridge 1991. 6. Kaczorek J.: Psychospołeczne determinanty narkomanii młodzieży pochodzącej z rodzin patologicznych, nie opublikowana praca magisterska, przygotowana w 1996 r. pod kierunkiem J. Rogali-Obłękowskiej, UW. 7. Kapłan H.B., Johnston R.J.: Relationships between circumstances surrounding initial illicit drug use and escalation of use. Moderating effects of gender and earfy adolescent experien-ces, w: M. Glantz, R. Pickens (red.), Yulnerability to drug abuse, American Psychological Associa-tion, Washington DC 1992, s. 299-358. 8. Madera Z.: Więzi rodzinne a zdrowie. "Słupskie Prace Pedagogiczne", 2004, 3, 43-58. 9. Rogala-Obłękowska J.: Młodzież i narkotyki. Rodzinne czynniki ryzyka nałogu, Wyd. Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999. 10. Sierosławski J.: Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w latach 1997-2004 z powodu nadużywania substancji psychoaktywnych, Problemy Narkomanii 2006, nr 2. 11. Wight J.C.: Family systems theory and adolescent substance abuse. A propsal for explaining the role of the school. Journal of Adolescent Chemical Dependency 1990,1, s. 57-76.
