© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2012, s. 102-107
*Anna Turska-Szybka, Dorota Olczak-Kowalczyk
Zastosowanie środków profilaktycznych z wysokim stężeniem fluoru u dzieci i młodzieży. Możliwości i ograniczenia
The use of prophylactic resources with high level of fluoride in children and youth. Capabilities and limitations
Zakład Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
Summary
The use of fluoride during posteruptive period plays an important role in reducing the frequency and intensity of dental caries. Topical application of products containing high concentrations of fluoride is the most effective and safe method of prevention and treatment of early stages of dental caries. Fluoride promote remineralization, inhibit demineralization and the metabolism of bacterial plaque. Currently available professional topical fluorides containing high concentrations of fluoride intended for professional use or at home independently by the patient are fluoride varnishes, gels and foams. The main fluorine compounds are NaF, amine fluoride, acidulated phosphate fluoride and stannous fluoride. On the basis of the literature the paper presents indication for the application, effectiveness and security restrictions and prevention using products containing high concentrations of fluoride in children and youth.
WSTĘP
Stosowanie związków fluoru w okresie posterupcyjnym odgrywa ważną rolę w obniżeniu częstości występowania i intensywności próchnicy zębów. Fluor wspomaga remineralizację, hamuje demineralizację oraz metabolizm bakterii kariogennych. Jak wiadomo, obecność jonów fluoru w momencie obniżenia pH umożliwia powstawanie w procesie remineralizacji fluorohydroksyapatytów, które są bardziej odporne na działanie kwasu niż hydroksyapatyty i obecne w szkliwie „niedojrzałym” węglanoapatyty (1). Jony fluoru dyfundują razem z kwasem do zdemineralizowanego podpowierzchniowo szkliwa, adsorbują się na powierzchni kryształu, powodują jego wzrost i chronią przed dalszym rozpuszczaniem. Stosowanie niskich stężeń fluorków (niższe niż 50 ppm) prowadzi do powstawania małych kryształów apatytu i hamowania rozpuszczania substancji mineralnej, natomiast wysokich stężeń do tworzenia precypitatów fluorku wapnia w powierzchownej i podpowierzchniowej warstwie zmiany próchnicowej szkliwa, zamknięcia mikroporów stanowiących drogi dyfuzji kwasów, czyli powstania tzw. blizny tkankowej (1-3). Środki zawierające wysokie stężenia fluoru są wskazane przede wszystkim u osób ze średnim i wysokim ryzykiem próchnicy. Mogą być stosowane w warunkach domowych lub w gabinecie stomatologicznym. Mając na uwadze bezpieczeństwo pacjentów w okresie rozwojowym, u dzieci zalecane są metody profesjonalne.
Ogólne zasady stosowania związków zawierających wysokie stężenia fluoru
Egzogenne stosowanie środków zawierających wysokie stężenia fluoru jest skuteczną i bezpieczną metodą zapobiegania i leczenia wczesnych zmian próchnicowych. Przy wyborze środka i techniki jego aplikacji należy uwzględnić jednak wiek pacjenta, wysokość ryzyka choroby próchnicowej, ekspozycję na fluor dostarczany z innych źródeł (np. pokarmy, woda pitna, tabletki fluorkowe, środki profilaktyczne stosowane w domu, guma do żucia, powietrze w rejonach o wysokim zanieczyszczeniu przemysłowym) oraz ogólny stan zdrowia. Profilaktykę fluorkową należy ostrożnie stosować u dzieci z niewydolnością nerek, moczówką prostą i cukrzycą (4, 5).
Obecnie dostępnymi środkami profesjonalnej profilaktyki fluorkowej są lakiery fluorkowe, zawierające 5% NaF lub 1% difluorosilan, żele i pianki fluorkowe z zakwaszonym fosforanem fluoru (1,23% APF) lub 1% NaF oraz żele zawierające 2% NaF i 1,25% aminofluorki. Żele i pianki mogą być stosowane u osób powyżej 6. roku życia, lakiery u dzieci młodszych (6, 7).
Wskazania do profesjonalnej profilaktyki fluorkowej w zależności od wieku i wysokości ryzyka choroby próchnicowej, ocenionej zgodnie z systemem CAMBRA (ang. CAries Management By Risk Assessment) lub CAT (ang. Caries Assessment Tool) przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Ogólne zasady stosowania profesjonalnej profilaktyki fluorkowej w zależności od wieku i wysokości ryzyka choroby próchnicowej wg ADA (ang. American Dental Association) (9).
| Ryzyko próchnicy | Wiek w latach |
| < 6 | 6-18 | > 18 |
| Niskie | niekonieczna, ew. lakiery fluorkowe 2/rok | niekonieczna ew. lakiery fluorkowe 2/rok | niekonieczna ew. lakiery fluorkowe 2/rok |
| Średnie | lakiery fluorkowe 2/rok | lakiery fluorkowe/żele 2/rok | lakiery fluorkowe/żele 2/rok |
| Wysokie | lakiery fluorkowe 4/rok | lakiery fluorkowe/żele 4/rok | lakiery fluorkowe/żele 4/rok |
Najistotniejszymi wskaźnikami ryzyka choroby próchnicowej są: aktywna próchnica, nieodpowiednia suplementacja fluoru lub brak profilaktyki fluorkowej, choroby psychiczne nie pozwalające na utrzymanie optymalnego zdrowia jamy ustnej, częste spożycie węglowodanów, niski przepływ śliny związany z pewnymi schorzeniami lub terapią, wysokie poziomy paciorkowców z grupy Streptococcus mutans i niski wskaźnik statusu społeczno-ekonomicznego (9-11).
Lakiery fluorkowe
Lakiery fluorkowe stosowane w profilaktyce próchnicy zębów u dzieci zawierają zwykle 5% fluorek sodu (2,26% F; 22,600 ppmF) w roztworze alkoholowym zmodyfikowanej kalafonii lub w żywicy, co pozwala na ich przyleganie do powierzchni zęba nawet w obecności śliny. Lakierem o niskiej zawartości fluoru jest poliuretanowy 1% difluorosilan Fluor Protector, Ivoclar-Vivadent (0,1% F; 1,000 ppmF).
Od wprowadzenia w 1964 roku Duraphatu, lakiery fluorkowe są do dziś szeroko stosowane. Różnią się lepkością, kolorem (żółty, przezroczysty lub barwiony na określony kolor) i smakiem. Do powszechnie używanych lakierów fluorkowych zawierających 5% NaF można zaliczyć: Duraphat (Colgate Oral Pharmaceutical, Inc.), FluoroDose (Centrix Inc.), Profluorid Varnish, DuraFluor/Duraflor (Pharmascience, Inc.), CavityShield (Omni Oral Pharmaceuticals), Nupro (Dentsply), Fluoritop-SR (ICPA), Profluorid Varnish (Voco). Pojawiły się także lakiery 5% NaF z dodatkiem xylitolu (np. Clinpro White Varnish 3M ESPE; Varnish CariFree; Flor-Opal Varnish White Ultradent Products, Inc.), lakiery 6% NaF zawierające fluorek wapnia (np. Bifluorid 12, Fluoridin, Duofluorid; 6% Na F-2,71% F i 6% CaF2-2,92% F; 56,300 ppmF) oraz lakier zawierający NaF i aminofluorki Multifluorid (DMG).
Zwykle lakiery fluorkowe są odporne na działanie wilgoci i śliny, rozprowadzają się i przylegają do wilgotnych powierzchni zębów. Ślina przyspiesza proces wiązania i powoduje stwardnienie całej warstwy lakieru. Ich zastosowanie nie wymaga więc dokładnego osuszania zębów przed aplikacją, dzięki temu czas wizyty jest znacznie skrócony. Nie jest konieczne profesjonalne oczyszczanie zębów przed zabiegiem, jeśli obecna jest niewielka ilość płytki nazębnej. Wystarcza dokładne oczyszczenie zębów przez pacjenta przed wizytą. Cienką warstwę lakieru nanosi się na zęby przy pomocy pędzelka, brusha lub specjalnego aplikatora.
W celu ograniczenia możliwości połknięcia, należy zawsze przygotować odpowiednią dawkę preparatu dla pacjenta. Rekomendowana jednorazowa dawka lakieru fluorkowego 5% NaF (np. Duraphat) wynosi 0,10 ml dla niemowląt, 0,25 ml (5,65 mgF) dla dzieci z uzębieniem mlecznym powyżej 1. roku życia; 0,40 ml (9,04 mgF) w okresie uzębienia mieszanego; 0,50 ml (11,3 mgF) w okresie uzębienia stałego (9, 10). Aplikacja 0,30 ml lakieru dostarcza 6,8 mgF (9, 10).
Obecnie lakiery konfekcjonowane są w wygodnych opakowaniach jednorazowego użytku (Single Dose) w postaci listków czy ampułek o różnych smakach, co jest dobrze tolerowane i akceptowane przez dzieci. Zaletą jest kontrolowana dawka lakieru, pozwalająca uniknąć przedawkowania i minimalizować potencjalne połykanie fluoru. Niektóre lakiery posiadają specjalny system mieszania lub podawane są ze strzykawki, dzięki czemu rozwiązany jest problem oddzielania się fluoru w drodze sedymentacji. Po aplikacji pacjent powinien zamknąć usta, co umożliwia właściwe stwardnienie preparatu. Nie jest wymagane odsysanie śliny i płukanie jamy ustnej. Często lakier fluorkowy jest widoczny na pokrytych powierzchniach zębów i wyczuwalny po dotknięciu językiem. Lakier powinien pozostawać na zębach jak najdłużej, najlepiej przez całą noc – dopiero następnego dnia rano pacjent powinien szczotkować zęby. Zaleca się również nie spożywanie posiłków min. przez 45 min. (najkorzystniej przez 4-6 godz.) po aplikacji lakieru, unikanie spożywania twardych, lepkich pokarmów i używania nici dentystycznej (12). Przez 24 godziny nie jest wskazane używanie innych preparatów ?uorkowych, np. żeli, płukanek. Dzieci stosujące endogenną suplementację ?uoru nie powinny przez kilka dni przyjmować tabletek/kropli fluorkowych.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kaczmarek U: Mechanizmy kariostatyczne fluoru. Czas Stomatol 2005; 6: 404-413. 2. Ten Cate JM, Larsen MJ, Pearce EIF, Fejerskov O: Chemical interactions between the tooth and oral fluids. [In:] Dental caries. The disease and its clinical management. Ed.: Fejerskov O, Kidd EAM. Blackwell Munksgaard 2003; 49-70. 3. Ogaard B: CaF2 formation: cariostatic properties and factors of enhacing the effect. Caries Res 2001; 35, S1: 40-44. 4. Dąbrowska E, Balunowska M, Letko R: Zagrożenia wynikające z nadmiernej podaży fluoru. Nowa Stomatologia 2001; 4: 22-27. 5. Trykowski J: Optymalna fluorowa profilaktyka próchnicy zębów w Polsce. Czas Stomat 2005; 8, 6: 436-449. 6. Guidelines on the use of fluoride in children: an EAPD policy document. European Archives of Paediatric Dentistry 2009; 10, 3: 129-135. 7. Guidelines on Fluoride Therapy: American Academy of Pediatric Dentistry 2008; 153-156. 8. American Dental Association. Professionally applied topical fluoride evidence-based clinical recommendations. J Am Dent Dent Assoc 2006; 137: 1151-1159. 9. Marinho VC, Higgins JP, Logan S, Sheiham A: Fluoride varnishes for preventing dental caries in children and adolescents. Cochrane Database Syst Rev 2002b. 10. Marinho VC: Evidence-based effectiveness of topical fluorides. Adv Dent Res 2008; 20, 1: 3-7. 11. Young DA, Kutsch VK, Whitehouse J: A clinician’s guide to CAMBRA: a simple approach. Compend Contin Educ Dent 2009; 30, 2: 92-98. 12. Fluoride Varnish: an Evidence-Based Approach Research Brief Association of State and Territorial Dental Directors Fluorides Committee September 2007. 13. Poulsen S: Fluoride-containing gels, mouth rinses and varnishes: An update of evidence of efficacy. European Archives of Paediatric Dentistry 2009; 10, 3: 157-161. 14. Bravo M, Montero JJ, Bravo JJ et al.: Sealant and fluoride varnish in caries: a randomized trial. J Dent Res 2005; 84: 1138-1143. 15. Azarpazhooh A, Main PA: Fluoride varnish in the prevention of dental caries in children and adolescents: a systematic review. J Can Dent Assoc 2008; 74, 1: 73-79. 16. Petersson LG, Twetman S, Dahlgren H et al.: Professional fluoride varnish treatment for caries control: a systematic review of clinical trials. Acta Odont Scand 2004; 62, 3: 170-176. 17. Rozier RG: Effectiveness of methods used by dental professionals for the primary prevention of dental caries. J Dent Educ 2001; 65,10: 1063-1072. 18. Petersson LG, Arthursson L, Östberg C et al.: Caries-inhibiting effects of different modes of Duraphat varnish reapplications: a 3-year radiographic study. Caries Res 1991; 24: 70-73. 19. Skold L, Sundquist B, Eriksson B, Edeland C: Four-year study of caries inhibition of intensive Duraphat application in 11-15-year-old children. Community Dent Oral Epidemiol 1994; 22: 8-12. 20. Autio-Gold JT, Courts F: Assessing the effect of fluoride varnish on early enamel carious lesions in the primary dentition. J Am Dent Assoc 2001; 132, 9: 1247-1253; quiz 1317-1318. 21. Ferreira JM, Aragão AK, Rosa AD et al.: Therapeutic effect of two fluoride varnishes on white spot lesions: a randomized clinical trial. Braz Oral Res 2009; 23, 4: 446-451. 22. Farhadian N, Miresmaeili A, Eslami B, Mehrabi S: Effect of fluoride varnish on enamel demineralization around brackets: an in vivo study. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2008; 133, 4: 95-98. 23. Vivaldi-Rodrigues G, Demito CF, Bowman SJ, Ramos AL: The effectiveness of a fluoride varnish in preventing the development of white spot lesions. World J Orthod 2006; 7, 2: 138-144. 24. Gontijo L, de Almeida Cruz R, Brandao PR: Dental enamel around fixed orthodontic appliances after fluoride varnish application. Braz Dent J 2007; 18, 1: 49-53. 25. Ögaard et al: Microradiography and confocal laser scanning microscopy applied to enamel lesions formed in vivo with and without fluoride varnish treatment. Eur J Oral Sci 1996; 104: 378-383. 26. Willmot DR: White lesions after orthodontic treatment does low fluoride make a difference? Journal of Orthodont 2004; 31: 235-242. 27. Molberg Skold U, Petersson LG, Lith A et al.: Effect of School-based Fluoride Varnish Programmes on Approximal Caries in Adolescents from Different Caries Risk Areas 2005; 39(4): 273-279. 28. Petersson LG, Twetman S, Pakhomov GN: The efficiency of semi-annual silane fluoride varnish applications: a two-year clinical study in pre-school children. J Public Health Dent 1998; 58, 1: 57-60. 29. Axelsson P, Paulander J, Nordkvist K, Karlsson R: Effect of fluoride containing dentifrice, mouthrinsing, and varnish on approximal dental caries in a 3-year clinical trial. Community Dent Oral Epidemiol 1987; 15: 177-180. 30. Petersson L, Magnusson K, Andersson H: Effect of quarterly treatmentswith a chlorhexidine and a fluoridevarnish on approximal caries in caries-susceptible teenagers: a 3-year clinical study. Caries Res 2000; 34: 140-143. 31. Zimmer S, Bizhang M, Seemann R et al.: The effect of a preventive program, including the application of low-concentration fluoride varnish, on caries control in high-risk children. Clin Oral Invest 2001; 5: 40-44. 32. Burwel AK, Likowski LJ, Greenspan DC: Calcium sodium phosphosilicate (Novamin®) remineralization potential. Adv Dent Res 2010; 21: 35-39. 33. Ritter AV, Dias WL, Miguez P et al.: Evaluation of a new fluoride varnish for cervical dentin hypersensitivity. IADR 2004; Abstract#1833. 34. Stone AH, Burwell AK: Fluoride, calcium, and phosphorus release from novel NovaMin®-containing fluoride varnish. AADR 2008; Abstract #1121. 35. Schemehorn BR, Wood GD, McHale W, Winston AE: Comparison of fluoride uptake into tooth enamel from two fluoride varnishes containing different calcium phosphate sources. J Clin Dent 2011; 22: 51-54. 36. Castillo JL, Milgrom P, Harasch E et al.: Evaluation of fluoride release from commercially available fluoride varnishes. J Am Dent Assoc 2001; 132(10): 1389-1392. 37. Marinho V, Higgins J, Logan S, Sheiham A: Fluoride gels for preventing dental caries in children and adolescents. The Cochrane Database of Systematic Reviews DOI: 10.1002/14651858.CDO002280. 2002a. 38. Adair SM: Evidence-based use of fluoride in contemporary pediatric dental practice. Pediatr Dent 2006; 28, 2: 133-142. 39. Madléna M, Nagy G, Gábris K et al.: Effect of amine fluoride toothpaste and gel in high risk groups of Hungarian adolescents: Results of a longitudinal study. Caries Res 2002; 36: 142-148. 40. Kar-Yung Yiu C, King NM: An overview of dental caries-preventive approaches for children. Hong Kong Dent J 2011; 8: 29-39. 41. Yap A, Mok B: Effects of professionally applied topical fluorides on surface hardness of composite-based restoratives. Operative Dentistry 2002; 27, 6: 576-581. 42. Kula K, McKinney JE, Kula TJ: Effects of daily topical fluoride gels on resin composite degradation and wear. Dental Materials 1997; 13(5): 305-311. 43. Jiang H, Tai BJ, Du MQ, Peng B: Effect of professional application of APF foam on caries reduction in permanent first molars in 6-7-year old children: 24-month clinical trial. J Dent 2005; 33: 469-473. 44. Jiang H, Bian Z, Tai BJ et al.: The effect of a bi-annual professional application of APF foam on dental caries increment in primary teeth: 24-month clinical trial. J Dent Res 2005; 84(3): 265-268. 45. Kukleva MP: Changes in the appearance and form of the spots of macula cariosa alba in treatment with fluoride gel. Folia Med (Plovdiv) 2002; 44(1-2): 64-69. 46. Ferreira MA, Latorre Mdo R, Rodrigues CS, Lima KC: Effect of regular fluoride gel application on incipient carious lesions. Oral Health Prev Dent 2005; 3(3): 141-149. 47. Agrawal N, Pushpanjali K: Feasibility of including APF gel application in a school oral health promotion program as a caries-preventive agent: a community intervention trial. J Oral Sci 2011; 53(2): 185-191. 48. Epstein JB, van der Meij EH, Lunn R, Stevenson-Moore P: Effects of compliance with fluoride gel application on caries and caries risk in patients after radiation therapy for head and neck cancer. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1996; 82(3): 268-275. 49. Rolim AEH, da Costa LJ, Ramalho LMP: Impact of radiotherapy on the orofacial region and management of related conditions. Radiol Bras 2011; 44(6): 388-395. 50. Biesbrock AR, Gerlach RW, Bollmer BW et al.: Relative anti-caries efficacy of 1100, 1700, 2200, and 2800 ppm fluoride ion in a sodium fluoride dentifrice over 1 year. Community Dent Oral Epidemiol 2001; 29: 382-389. 51. Karlinsey RL, Mackey AC, Walker ER: Remineralization potential of 5,000 ppm fluoride dentifrices evaluated in a pH cycling model. Journal of Dentistry and Oral Hygiene 2010; 2(1): 1-6. 52. Schirmeister JF et al.: Effect of dentifrice containing 5000 ppm fluoride on non-cavitated fissure carious lesions in vivo after 2 weeks. American Journal of Dentistry 2007; 20(4): 212-216. 53. Ekstrand J, Koch G, Petersson L: Plasma fluoride concentration and urinary fluoride excretion in children following application of the fluoride-containing varnish Duraphat. Caries Res 1980; 14: 185-189. 54. Ekstrand J, Koch G, Lindgren LE, Petersson LG: Pharmacokinetics of fluoride gels in children and adults. Caries Res 1981; 15: 213-220. 55. Isaksson M, Bruze M, Björkner B, Niklasson B: Contact allergy to Duraphat. Scand J Dent Res 1993; 101: 49-51. 56. Ismail AJ: Fluoride supplements: current effectiveness, side effects and recommen- dations. Community Dent Oral Epidemiol 1994; 22, 3: 164-172.
