© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2014, s. 84-89
Maciej Łojewski, *Bożena Muszyńska, Katarzyna Sułkowska-Ziaja
Bacopa monnieri L. Pennell – roślina o wielokierunkowym działaniu leczniczym
Bacopa monnieri L. Pennell – plant with multi-therapeutic activities
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Halina Ekiert
Summary
Bacopa monnieri L. Pennell (Brahmi) a species belonging to Scrophulariaceae family is basic and one of the most important plants from Ayurveda (traditional Indian) system. B. monnieri has been used in India for 5000 years to treat epilepsy, insomnia, and as a sedative. It can be found in wet areas, especially in South India. The most important active compounds of this plant are triterpene saponins called bacosides, alkaloids such as bramina and herpestine, flavonoids and steroid compounds. Their main action is to increase blood flow in the brain, improving concentration, they also have antidepressant, antioxidant, anti-inflammatory, antibacterial effect and they are also used as a support in the treatment of neurodegenerative diseases (Alzheimer’s and Parkinson’s diseases). The aqueous extract of B. monnieri inhibits proliferation of cancer cells. B. monnieri extracts reduces the toxicity of morphine and phenytoin. This plant is known to be adaptogenic plant, ie. those that help the body to adapt to adverse environmental conditions having a normalizing effect on the human organism, but not stimulaiting, or blocking its normal function, and also acts as tonicum.
Wstęp
Bacopa monnieri L. Pennell (Water hyssop), znana lokalnie w Indiach jako Brahmi lub Jalanimba, jest jedną z najważniejszych roślin w systemie tradycyjnej hinduskiej medycyny Ajurveda. Nazwa Brahmi pochodzi od słowa Brahma, jednego z głównych bogów hinduizmu. B. monnieri w Indiach jest wykorzystywana od 5000 lat w leczeniu padaczki, bezsenności oraz jako surowiec uspokajający i znoszący stany lękowe. Indyjska Materia Medica (Bhavprakasha Nighantu 1500 rok n.e.) zaleca ten surowiec, jako środek polepszający pamięć i koncentrację. Komercyjnie dostępne preparaty z B. monnieri usprawniają pracę mózgu, zwiększają zdolność koncentracji, polepszają pamięć zarówno u młodych, jak i starszych ludzi. Badania kliniczne potwierdzają dobre efekty stosowania tej rośliny w odbudowie funkcji mentalnych u dzieci cierpiących na ADHD, w polepszaniu funkcji poznawczych u osób po udarze mózgu oraz w padaczce. Na podstawie dotychczasowych badań uważa się, że powyższe efekty wynikają ze zdolności do modulowania układu cholinergicznego przez Bacopa monnieri. Związkami, którym przypisuje się powyższe działania są bakozydy, triterpenoidy należące do grupy saponin steroidowych (1). Roślina ta jest też stosowana jako wspomagająca w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Alzheimera czy Parkinsona.
B. monnieri wykazuje właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwwrzodowe, kardioprotekcyjne, goryczowe, chłodzące, przeczyszczające i adsorbujące (2). Ponadto stosowana jest w przypadkach zapalenia skóry, niedokrwistości, cukrzycy, w kaszlu, obrzękach, gorączce, stanach zapalnych stawów, braku apetytu, anoreksji, dyspepsji. We krwi działa jako związek chelatujący, usuwając z niej nadmiar toksycznych metali (3). Wodno-alkoholowe ekstrakty aktywują procesy odtruwania, wspomagają odnowę tkanek, nasilają procesy syntezy białka, stabilizują strukturę błon komórkowych, zapobiegają przerostowi gruczołu krokowego.
B. monnieri jest surowcem moczopędnym, kardiotonizującym, wzmacniającym oraz pobudzającym miesiączkowanie. Roślina ta jest zaliczana do roślin adaptogennych, czyli takich, które ułatwiają przystosowanie się organizmu do niekorzystnych warunków środowiska, działa jako tonicum (4). Obecnie stosuje się standaryzowany ekstrakt z B. monnieri CDRI-08 (5). Poza tym używa się tego surowca do usuwania z organizmu metali ciężkich, takich jak kadm i chrom (6).
Morfologia i pozycja systematyczna
Bacopa monnieri
Rodzaj Bacopa liczy ponad 100 gatunków. B. monnieri (synonimy: Moniera cuneifolia Michx; Bramia monnieri Pennel; Gratiola monnieri Linn; Herpetis monnieri (Linn.) H.B. & K.; Lysimachia monnieri Linn) należy do rodziny Scrophulariaceae – Trędownikowate i jest małym, pnącym zielem, z licznymi płożącymi się pędami o długości 10-30 cm. Poza Indiami występuje w Nepalu, Chinach, Wietnamie, na Sri Lance i na Florydzie. Obecność tej rośliny stwierdza się do wysokości 1300 m n.p.m. Naturalnym środowiskiem jej występowania są podmokłe tereny, bagna i płytka woda. Jest także otrzymywana z hodowli in vitro (ryc. 1). Doskonale rozwija się w całkowitym zanurzeniu, dlatego też jest bardzo dobrze znana akwarystom, przez których jest wykorzystywana jako roślina ozdobna. Kwiaty i owoce pojawiają się latem (7).
Ryc. 1. Hodowle in vitro Bacopa monnieri na podłożu płynnym Murashige-Skooga prowadzone w Katedrze Botaniki Farmaceutycznej UJ CM.
Jej właściwości lecznicze spowodowały masowe zbiory ze stanu naturalnego, przez co zmniejszyły się jej zasoby w środowisku i dlatego została ona wpisana na listę gatunków zagrożonych przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (8). B. monnieri jest hydrofitem o zielonej płożącej się łodydze; liście są stosunkowo mięsiste, podłużne i długie (1 x 0,4 cm), siedzące, w jasno zielonym kolorze, krzyżowo ułożone; kwiaty pojedyncze, małe (do 0,5 cm), z 4-5 biało-fioletowymi płatkami, szypułka do 0,5 cm; pręciki – cztery w dwóch parach o nierównej długości, pylniki podłużne, przylegające; zalążnia – podłużna, kolista; nasiona – podłużne o prążkowanych łupinach nasiennych.
Pozycja systematyczna Bacopa monnieri jest następująca:
Królestwo: Plantae
Gromada: Tracheophyta
Klasa: Magnoliopsida
Rząd: Scrophulariales
Rodzina: Scrophulariaceae
Rodzaj: Bacopa
Gatunek: Bacopa monnieri (9).
Główne grupy metabolitów wtórnych występujących w Bacopa monnieri
Saponiny steroidowe
Obecne badania przypisują najsilniejsze działanie saponinom steroidowym: bakozydom A i B. Izomer A (ryc. 2) jest lewoskrętny, natomiast izomer B jest prawoskrętny (5). Uważa się, że ten drugi izomer jest prawdopodobnie artefaktem powstałym w procesie izolacji bakozydu A (11). Bakozyd A składa się z 3 saponin, a mianowicie bakogeniny A1, A2 i A3, przy czym bakogenina A3 występuje w przewadze (12). Jeśli roślinę podda się stresowi solnemu, można uzyskać zwiększenie stężenia bakozydu A (3). Również traktowanie jasmonianem metylu hodowli in vitro B. monnieri wywołuje taki sam efekt (13).
Ryc. 2. Aglikon bakozydu A3.
Inne pochodne, to bakosaponiny A, B, C, D, G; bakopazydy A, B, C, monnieryzydy I-III i plantainozyd B. Aglikon bakopazydu III został nazwany jujubogeniną. Bakopasaponiny A, E, i F oraz jujubogenina są bisdesmozydami, z cząsteczkami cukru w dwóch pozycjach aglikonu. Do oznaczenia tych pochodnych głównie w ekstraktach metanolowych, etanolowych i octanowych, wykorzystano metody spektofotometryczne: UV, MS i NMR oraz chromatograficzne: HPLC, HPTLC (14).
Innymi ważnymi związkami występującymi w B. monnieri są:
– Alkaloidy: herpestyna i bramina o działaniu strychninopodobnym. Powodują one konieczność ostrożności w dawkowaniu niektórych preparatów z B. monnieri. Stwierdzono również obecność nikotyny;
– Węglowodany i alkoholocukry: D-mannitol;
– Białka i aminokwasy;
– Związki fenolowe o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych;
– Flawonoidy: luteolina i apigenina (ryc. 3) o silnych właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych;
Ryc. 3. Apigenina.
– Kwas betulinowy, karboksylowa pochodna betuliny (triterpen), indukuje apoptozę komórek wielu linii komórkowych ludzkich nowotworów;
– Fitosterole: stigmasterol, β-sitosterol, stigmastanol (15, 16).
Działanie lecznicze ziela, ekstraktów i preparatów z Bacopa monnieri
Poniżej przedstawiono wielokierunkowe działanie lecznicze ziela, ekstraktów oraz preparatów otrzymanych z B. monnieri.
Działanie przeciwstresowe i polepszające pamięć
Przeciwstresowe działanie B. monnieri przypisuje się jej skłonnościom do modulowania ekspresji genu Hsp70, poziomu cytochromu P450 i aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), zwiększeniu aktywności kinazy i syntezy neuronów w połączeniu z przywróceniem aktywności synaptycznej i przekazywaniem impulsów nerwowych (17). Badania na szczurach wykazały, że ekstrakt zawierający 25% bakozydu A powoduje porównywalne działanie przeciwlękowe co lorazepam. Częstym skutkiem ubocznym lorazepamu jest amnezja, natomiast B. monnieri nie dość, że nie wywołuje takich działań niepożądanych, to jeszcze wykazuje właściwości polepszające pamięć (11) poprzez oddziaływanie głównie na układ limbiczny (hipokamp) oraz pobudza przewodzenie w tkance nerwowej. Wpływ standaryzowanego ekstraktu z B. monnieri na skupienie, zdolności poznawcze i pamięć badano na grupie osób zdrowych, w średnim wieku. Badania kliniczne potwierdziły oddziaływanie B. monnieri na powyższe zdolności umysłowe. Jednak pojawiały się one dopiero po długotrwałej suplementacji (ok. 12 tyg.). Przed upływem tego czasu nie zaobserwowano ujawnienia się tych właściwości (18). Potwierdziły to również inne doświadczenia.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rastogi M. Prevention of age-associated neurodegeneration and promotion of healthy brain ageing in female Wistar rats by long term use of bacosides. Biogerontol 2012; 13:183-95. 2. Biswas SK. Evaluation of antinociceptive and antioxidant activities of whole plant extrakt of Bacopa monnieri. Res J Med Plant 2012; 6:607-14. 3. Ahire ML. Effect of sodium chloride-induced stress on growth, proline, glycine betaine accumulation, antioxidative defence and bacoside. A content in in vitro regenerated shoots of Bacopa monnieri (L.) Pennell. Acta Physiol Plant 2013; 35:1943-53. 4. Lamer-Zarawska E. Leki roślinne immunotropowe i adaptogenne. Wiad Ziel 1997; 39:1-7. 5. Singh HK. Brain enhancing ingredients from ?yurvedic medicine: Quintessential example of Bacopa monnieri, a narrative review. Nutrients 2013; 5:478-97. 6. Ceasar SA. Highly efficient shoot regeneration of Bacopa monnieri (L.) using a two-stage culture procedure and assessment of genetic integrity of micropropagated plants by RAPD. Acta Physiol Plant 2010; 32:443-52.
7. Vangalapati MA. Review on pharmacological studies of Bacopa monnieri. J Chem Biol Phys Sci 2011; 1:250-9. 8. Gudipati T. Hepatoprotective potential of in vitro Bacopa monnieri L. against carbon tetrachloride - induced hepatotoxicity in albino mice. Int J Pharma Bio Sci 2012; 3:664-72. 9. Anonymous, 1. The Ayurvedic Pharmacopoeia of India. 1999: 1. 10. Anonymous, 2. Brahmi (Mal. Brahmi). Ayurvedic drugs and their plant sources. 1994. 11. Gohil KJ. A review on Bacopa monnieri: Current research and future prospects. Int J Green Pharm 2010; 4:1-9. 12. Jyoti A. Neuroprotective role of Bacopa monnieri extract against aluminium-induced oxidative stress in the hippocampus of rat brain. NeuroToxicol 2006; 27:457-457. 13. Sharma P. Methyl jasmonate mediates upregulation of bacoside A production in shoot cultures of Bacopa monnieri. Biotechnol Lett 2013; 35:1121-5. 14. Rajani M. Brahmi (Bacopa monnieri (L.) Pannel) – A Medhya Rasaayana drug of Ayurveda. Biotechnol Med Plants 2004; 89-110. 15. Wolski T. Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax. Post Fitoter 2009; 2:77-97. 16. Kowalski J. Hamujacy wpływ apigeniny na wydzielanie i ekspresję genu białka chemotoksycznego monocytów (MCP-1) w hodowli makrofagów linii J 774.2. Wiad Lek 2006; 59:9-10. 17. Shobana C. Alcoholic extract of Bacopa monnieri Linn. Protects Against 6-Hydroxydopamine-induced changes in behavioral and biochemical aspects: A pilot study. Cell Mol Neurobiol 2012; 32:1099-112. 18. Calabrese C. Effects of a standardized Bacopa monnieri extract on cognitive performance, anxiety, and depression in the elderly: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Altern Complement Med 2008; 14:707-13. 19. Peth-nui T. Effects of 12-week Bacopa monnieri consumption on attention, cognitive processing, working memory, and functions of both cholinergic and monoaminergic systems in healthy elderly volunteers. Evidence-Based Compl Alter Med 2012; 1-10. 20. Kamkaew N. Bacopa monnieri increases cerebral blood flow in rat independent of blood pressure. Phytother Res 2013; 27:135-8. 21. Subashri B. Phytochemical analysis and in vitro antioxidant activity from the extract of Bacopa monnieri (L.) Pennell – a multipurpose medicinal plant. Int J Pharma Bio Sci 2012; 3:698-702. 22. Viji V. Inhibition of pro-inflammatory mediators: role of Bacopa monnieri (L.) Wettst. Inflammopharmacol 2011; 19:283-91. 23. Shah M. Phytochemical screening and in vitro antioxidant activity of aqueous and hydroalcoholic extract of Bacopa monnieri Linn. Int J Pharm Sci Res 2012; 3:3418-24. 24. Madhavi T. Therapeutic effect of Bacopa monnieri against aluminium inducet toxicity in medulla oblongata of albino rat. J Med Sci 2013; 13:465-70. 25. Jyoti A. Bacopa monnieri prevents from aluminium neurotoxicity in the cerebral cortex of rat brain. J Ethnopharmacol 2007; 111:56-62. 26. Thippeswamy AH. Evaluation of Bacopa monnieri for its synergistic activity with rivastigmine in reversing aluminum-induced memory loss and learning deficit in rats. J Acupunct Meridian Stud 2013; 6:208-13. 27. Sumathi T. Protective effect of Bacopa monnieri on methyl mercury-induced oxidative stress in cerebellum of rats. Cell Mol Neurobiol 2012; 32:979-87. 28. Sairam K. Antidepressant activity of standardized extract of Bacopa monnieri in experimental models of depression in rats. Phytomed 2002; 9:207-11. 29. Wasnik U. Evaluation of anticonvulsant activity on leaves of alcoholic extract of Bacopa monnieri Linn. Int J Pharm Sci Rev Res 2012; 17:1-5. 30. Mathew J. Decreased GABA receptor in the cerebral cortex of epileptic rats: effect of Bacopa monnieri and Bacoside-A. J Biomed Science 2012; 19:1-13. 31. Krishnakumar A. Upregulation of 5-HT2C receptors in hippocampus of pilocarpine-induced epileptic rats: Antagonism by Bacopa monnieri. 2009; 16:225-30. 32. Chandrasekar S. Alcoholic Extract of Bacopa monnieri Linn. Protects against 6-Hydroxydopamine-induced changes in behavioral and biochemical aspects: A Pilot Study. Cell Mol Neurobiol 2012; 32:1099-112. 33. Chung, H. Inhibition of nitric oxide and tumor necrosis factor-α by Mountan cortex in activated mouse peritoneal macrophages. Biol Pharm Bull 2007; 30:912-16. 34. Krzysztoń-Russjan J. Porównanie użyteczności testów MTT i EZ4U stosowanych do oceny cytotoksyczności ksenobiotyków. Farm Pol 2009; 65:395-402. 35. Ravikumar S. Antibacterial activity of traditional therapeutic coastal medicinal plants against some pathogens. J Environ Biol 2005; 26:383-6. 36. Kalyani MI. A pro-apoptotic 15-kDa protein from Bacopa monnieri activates caspase-3 and downregulates Bcl-2 gene expression in mouse mammary carcinoma cells. J Nat Med 2013; 67:123-36.
