© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 5/2016, s. 327-331
Olga Rostkowska, *Wojciech S. Zgliczyński1, Daniel Śliż1, 2, Jarosław Pinkas1
Wybrane działania Komisji Europejskiej w zakresie zdrowia publicznego. Transgraniczne zagrożenia dla zdrowia. Zakażenia związane z opieką zdrowotną. Oporność antybiotykowa
Selected activities of the European Commission in the field of public health. Cross-border health threats. Healthcare-associated infections. Antimicrobial resistance
1Zakład Organizacji Opieki Zdrowotnej i Orzecznictwa Lekarskiego, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Kierownik Zakładu: dr med. Jarosław Pinkas
2III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Artur Mamcarz
Streszczenie
Przy zagwarantowaniu niezależności państw członkowskich w zakresie polityki zdrowotnej, Komisja Europejska podejmuje wiele istotnych działań w kierunku promocji dobrych praktyk oraz kontroli zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa ludności na terenie Unii Europejskiej. Struktury instytucji unijnych oraz sieć kooperacji między nimi a krajami członkowskimi oraz organizacjami międzynarodowymi pozwalają na wymianę informacji w skoordynowany sposób i reagowanie na powstające w regionie europejskim zagrożenia. Artykuł przedstawia wybrane działania Komisji Europejskiej, które obejmują m.in.: zbieranie i opracowywanie danych na temat sytuacji epidemiologicznej w krajach UE, kroki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa konsumentów czy też postępowanie w obliczu takich zagrożeń, jak oporność antybiotykowa, zakażenia szpitalne i choroby zakaźne w kontekście transgranicznym. Czynności te zilustrowano bieżącymi przykładami interwencji w wyżej wymienionych zakresach oraz działaniami polskich instytucji w odpowiedzi na unijne zobowiązania w wybranych sytuacjach. Ścisła współpraca i wymiana doświadczeń między krajami Unii pozostają podstawowym narzędziem reagowania na zagrożenia ze strony takich czynników, jak szczególnie niebiezpieczne i wysoce zakaźne patogeny czy szerzenie się lekooporności w dobie wzmożonej mobilności ludzi.
Summary
While ensuring independence of the Member States of the European Union in terms of health politics, European Commission undertakes numerous relevant activities to promote good practices as well as to control health and safety threats for people within EU borders. The structures of the EU institutions and a network of cooperation between the Member States and international organizations allow for the exchange of information in a coordinated manner and response to emerging threats in the European region. The article presents selected activities of the European Commission in this area which include: collecting and interpreting data on current epidemiological situation in the EU countries, taking steps towards consumer safety or reacting to threats such as antimicrobial resistance, hospital-associated infections and cross-border infectious risks. These activities are illustrated by examples of current interventions in the above mentioned areas and the activities of Polish institutions in response to the EU obligations in selected situations. Close cooperation and exchange of experience between EU countries remain an essential tool in responding to the threats posed by such factors as particularly dangerous and highly contagious pathogens or the spread of drug resistance in an era of increased mobility.
Wstęp
Przy zagwarantowaniu dużej niezależności państw członkowskich w zakresie prowadzonej polityki zdrowotnej Komisja Europejska (KE) podejmuje liczne działania w celu usprawnienia wymiany dobrych praktyk i obiegu informacji między krajami Unii Europejskiej (UE) w obszarze zdrowia. Do zadań KE i agencji przez nią powołanych należy między innymi reagowanie w obliczu zagrożeń dla zdrowia ludności nie tylko w obrębie UE, ale również poza jej granicami.
Sekcją KE odpowiedzialną za szeroko pojęte zdrowie jest Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG SANTE), przemianowana w 2015 roku z Dyrekcji Generalnej Zdrowia i Ochrony Konsumentów (DG SANCO). Do celów DG SANTE należy chronienie zdrowia ludności, czuwanie, aby żywność była bezpieczna i zdrowa, a także dbanie o zdrowie i warunki hodowli zwierząt oraz o stan roślin uprawnych i lasów. Liczba pracowników zatrudnionych w DG SANTE wynosi ok. 960 osób (1), przy czym może się ona zwiększyć przy wystąpieniu sytuacji wymagającej ze strony KE dodatkowych interwencji. W obrębie DG SANTE obowiązki podzielone są między jednostkami administracyjnymi (ang. Units) z siedzibami w Brukseli (660 osób), w Luksemburgu (120) oraz w Grange (180), niedaleko Dublina. Sprawami ogólnymi (ang. General Affairs) zajmuje się oddział „A” DG SANTE. W strukturze Dyrekcji nie wyróżniono oddziału „B”, natomiast oddziały „C” oraz „D” pracują odpowiednio nad zdrowiem publicznym oraz systemami zdrowia i produktami leczniczymi. Bezpieczeństwo żywności, łańcuch żywnościowy oraz weterynaria leżą w domenie oddziałów „E”, „F” i „G” (2). Przy DG SANTE powołana jest także Agencja Wykonawcza ds. Konsumentów, Zdrowia, Rolnictwa i Żywności (CHAFEA), która pomaga w zarządzaniu programami na rzecz zdrowia i ich finansowaniu. Główną jednostką odpowiedzialną za identyfikację potencjalnie poważnych zagrożeń dla zdrowia, mogących przekraczać granice krajów EU, jest oddział „C3” w Luksemburgu.
Ze względu na dużą złożoność zagadnień opracowywanych w KE, prace jednej Dyrekcji Generalnej często przenikają się z obowiązkami innej i wymagają nie tylko zwartej współpracy w obrębie samej KE, ale również ścisłej kooperacji z instytucjami zewnętrznymi i agencjami UE. Jedną z takich agencji, kluczowych dla funkcjonowania DG SANTE, jest powołane w 2004 roku Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control – ECDC). Zadaniem ECDC jest identyfikacja i ocena bieżących oraz nadchodzących zagrożeniach dla zdrowia ludzkiego ze strony chorób zakaźnych oraz informowanie o nich krajów UE (3). Znaczenie ECDC zostało bardzo szybko potwierdzone wraz z pojawieniem się zagrożeń związanych z wirusem grypy H5N1. KE współpracuje również z innymi organizacjami i instytucjami, a przede wszystkim z państwami członkowskimi UE.
Artykuł przedstawia wybrane zagadnienia związane ze sposobami działania KE w ramach DG SANTE (oddział „C3”) oraz ECDC w sytuacjach kryzysowych, wraz z niektórymi narzędziami do tego wykorzystywanymi.
Transgraniczne zagrożenia dla zdrowia
Najważniejszym dokumentem UE określającym podstawowe działania, organizację pracy i postępowanie w obliczu poważnych transgranicznych zagrożeń biologicznych, chemicznych, środowiskowych czy nieznanego pochodzenia jest Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej nr 1082/2013/UE (4). Decyzja ma bezpośredni związek z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi (International Health Regulations) przyjętymi przez państwa członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ) w 2005 roku. Stanowi ona podstawę pracy dla tych działów KE, które stoją na straży zdrowia i bezpieczeństwa obywateli UE. W dokumencie ściśle określono rodzaje zdarzeń, na które organy UE zobowiązane są reagować:
– zagrożenia pochodzenia biologicznego (choroby zakaźne, oporność antybiotykowa, zakażenia związane z opieką zdrowotną, biotoksyny),
– zagrożenia pochodzenia chemicznego,
– zagrożenia pochodzenia środowiskowego,
– zagrożenia niezidentyfikowanego pochodzenia, sytuacje nadzwyczajne, niosące zagrożenie dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym.
Praktycznymi przykładami ilustrującymi powyższe kategorie mogą być: pojawienie się zbiorowej infekcji podczas dużego międzynarodowego zgromadzenia, identyfikacja towarów podejrzanych o zawartość groźnych drobnoustrojów (transportowanych przez granice krajów UE) czy wpływ katastrof naturalnych (np. erupcja wulkanu na Islandii w 2010 roku). Należy podkreślić, że KE wraz z odpowiednimi agencjami uruchamia swój aparat monitorujący w obliczu zdarzeń o dużym stopniu zagrożenia, mogących potencjalnie rozprzestrzenić się z jednego kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego (European Economic Area – EEA) na inne, lub też w sytuacji identyfikacji zagrożeń płynących spoza granic EEA. Zdarzenia epidemiologiczne o niskim stopniu zagrożenia, toczące się w obrębie jednego kraju, przy niewielkim ryzyku przekroczenia granic, zazwyczaj nie leżą w gestii oddziału „C3” DG SANTE.
Ważnym elementem strategii komunikacyjnej w przypadku wystąpienia kryzysu jest System Wczesnego Ostrzegania i Reagowania (Early Warning and Response System – EWRS). Każdy z krajów EEA, poprzez swoich przedstawicieli, ma zastrzeżony dostęp do tego interaktywnego forum, stworzonego z myślą o szybkim przekazywaniu informacji w przypadku wystąpienia nagłego, masowego zagrożenia zdrowotnego w regionie europejskim. Dostęp do EWRS mają również takie instytucje, jak ŚOZ, Europejska Agencja Leków (EMA) czy Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W zależności od zebranych danych dotyczących konkretnego zdarzenia, kraje lub instytucje informują wybrane jednostki bądź wszystkich uczestników forum o potencjalnym ryzyku. Dla przykładu, jednym z wydarzeń zamieszczonych w systemie EWRS było odkrycie licznej grupy martwego ptactwa w okolicy zbiornika wodnego na terenie Bułgarii. Stanowiło to przesłankę do ukierunkowania nadzoru epidemiologicznego na to zdarzenie, celem zbadania sytuacji pod kątem np. wystąpienia ptasiej grypy oraz oceny ryzyka rozprzestrzeniania się potencjalnego czynnika zakaźnego.
Ścisła współpraca ze środowiskiem międzynarodowym, rządami krajów bezpośrednio zagrożonych oraz sięganie do opinii ekspertów stanowią nieodzowną część pracy KE w obliczu transgranicznych zagrożeń. Czas reagowania na poszczególne informacje (przekazywanie ostrzeżenia i podejmowanie kroków w celu wypracowania rozwiązania) skracany jest do minimum dzięki komunikacji między osobami odpowiedzialnymi w systemie EWRS za cyrkulację rzetelnych i sprawdzonych danych. Pracownicy oddziału „C3” DG SANTE pełnią całodobowe telefoniczne i mailowe dyżury, które umożliwiają natychmiastowe uruchomienie kaskady postępowania w przypadku alarmu niecierpiącego zwłoki.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Strona Komisji Europejskiej dotycząca Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG SANTE); http://ec.europa.eu/dgs/health_food-safety/about_us/who_we_are_pl.htm (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
2. Health and Food Safety (SANTE) organisation chart http://ec.europa.eu/dgs/health_food-safety/chart.pdf (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
3. Rozporządzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiającego Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (Dz. U. UE. L 142 z 30.4.2004).
4. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia oraz uchylająca decyzję nr 2119/98/WE (Dz. U. UE L 293 z 5.11.2013).
5. Origins of the 2014 Ebola epidemic, One year into the Ebola epidemic, WHO, January 2015; http://www.who.int/csr/disease/ebola/one-year-report/virus-origin/en/ (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
6. Ebola situation Report, WHO, 23 December 2015; http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/203828/1/ebolasitrep_23Dec2015_eng.pdf?ua=1 (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
7. Report on the Burden of Health Care-Associated Infection Worldwide, WHO 2011; http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/80135/1/9789241501507_eng.pdf (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
8. Invasive cardiovascular infection by Mycobacterium chimaera potentially associated with heater-cooler units used during cardiac surgery, 30 April 2015; http://ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/mycobacterium-chimaera-infection-associated-with-heater-cooler-units-rapid-risk-assessment-30-April-2015.pdf (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
9. Nontuberculous Mycobacterium Infections Associated with Heater-Cooler Devices: FDA Safety Communication, October 15, 2015; http://www.fda.gov/MedicalDevices/Safety/AlertsandNotices/ucm466963.htm (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
10. ECDC/EMEA Joint Technical Report, The bacterial challenge: time to react. A call to narrow the gap between multidrug-resistant bacteria in the EU and the development of new antibacterial agents, September 2009; http://ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/0909_TER_The_Bacterial_Challenge_Time_to_React.pdf (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
11. Rozporządzenie (WE) NR 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 sierpnia 2003 r. w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt (Dz. U. UE L 268 z 18.10.2003); http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32003R1831.
12. ECDC Surveillance Report. Annual epidemiological report on antimicrobial resistance and healthcare-associated infections 2014, ECDC 2015; http://ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/antimicrobial-resistance-annual-epidemiological-report.pdf (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
13. European Antibiotic Awareness Day (EAAD); http://ecdc.europa.eu/en/EAAD/Pages/Home.aspx (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
14. EAAD: Campaign materials aimed at prescribers and general public; http://ecdc.europa.eu/en/eaad/antibiotics-plan-campaign/Pages/plan-campaign.aspx (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).
15. European Commission. Communication From The Commission On A Community Strategy Against Antimicrobial Resistance, Brussels, 20.06.2001, COM(2001) 333 final.
16. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków; http://www.antybiotyki.edu.pl/ (dostęp z dnia: 31 grudnia 2015 r.).