*Katarzyna Białoszewska1, Magdalena Łazarewicz2
Przekonania na temat kontroli bólu a stan zdrowia i higiena jamy ustnej pacjentów stomatologicznych. Badanie pilotażowe
Pain control beliefs and dental patients’ oral health and hygiene status. A pilot study
1Department of Pediatric Dentistry, University Dentistry Centre, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Dorota Olczak-Kowalczyk, MD, PhD
2Department of Health Psychology, Medical University of Warsaw
Head of Department: Dorota Włodarczyk, PhD in Health Sciences
Streszczenie
Wstęp. Ból jest często wymienianym czynnikiem związanym z leczeniem stomatologicznym, na którego odczuwanie wpływ mają czynniki psychologiczne, np. poczucie umiejscowienia kontroli bólu.
Cel pracy. Celem pracy jest zbadanie związku między lokalizacją poczucia kontroli bólu a stanem zdrowia jamy ustnej.
Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 78 pierwszorazowych pacjentów poradni stomatologicznych (40 kobiet, 38 mężczyzn, Mwiek = 40,7 roku, SD = 14,4). Przed wizytą badani zostali poproszeni o wypełnienie kwestionariusza składającego się z pytań na temat deklarowanego stanu zdrowia jamy ustnej, częstości wizyt u dentysty oraz kwestionariusza Przekonań na Temat Kontroli Bólu (BPCQ, który posiada trzy podskale umiejscowienia kontroli bólu: wpływ lekarza (BCPQ_L), czynnik wewnętrzny (BCPQ_W) oraz przypadkowe zdarzenia (BCPQ_P)). Na podstawie badania wewnątrzustnego wyliczono wskaźnik PUWZ oraz wskaźnik płytki nazębnej (API).
Wyniki. Analiza danych wykazała istotną zależność między czynnikami: BPCQ_W (tau = -0,24), BPCQ_L (tau = -0,18) oraz BPCQ_P (tau = –0,19) a poziomem wykształcenia badanych (p ≤ 0,05). Wykryto istotny związek między BPCQ_W a częstością wizyt (F = 6,013, p = 0,001) oraz BPCQ_W i liczbą ubytków próchnicowych (PZ) (r = 0,248; p = 0,028). BPCQ_L koreluje z liczbą usuniętych zębów (UZ) (r = 0,315; p = 0,005) i liczbą wypełnień (WZ) (r = -0,222; p = 0,051). Istotną statystycznie ujemną korelację zaobserwowano pomiędzy BPCQ_W i deklarowaną higieną jamy ustnej (tau = -0,195; p = 0,030).
Wnioski. BPCQ pozostaje w związku z obiektywnie ocenianym i deklarowanym stanem zdrowia jamy ustnej oraz może wpływać na częstość wizyt u dentysty i podejmowane działania profilaktyczne.
Summary
Introduction. Pain is a frequently cited factor associated with dental treatment, the perception of which is influenced by psychological factors, e.g. locus of pain control.
Aim. The purpose of this study is to investigate the relationship between the locus of pain control and oral health status.
Material and methods. A total of 78 first-time dental clinic patients (40 females, 38 males, Mage = 40.7, SD = 14.4) participated in the study. Before the visit, the subjects were asked to complete a questionnaire consisting of questions about their declared oral health status and frequency of dental visits, and the Beliefs about Pain Control Questionnaire (BPCQ), which has three subscales of locus of pain control: physician influence (BPCQ_L), internal factor (BPCQ_W) and random events (BPCQ_P). On the basis of intraoral examination, the PUWZ index and plaque index (API) were calculated.
Results. Data analysis showed a significant relationship between the following factors: BPCQ_W (tau = -0.24), BPCQ_L (tau = -0.18) and BPCQ_P (tau = -0.19) and educational level of the subjects (p ≤ 0.05). A significant association was detected between BPCQ_W and frequency of visits (F = 6.013, p = 0.001), and between BPCQ_W and number of carious cavities (PZ) (r = 0.248; p = 0.028). BPCQ_L correlates with the number of extracted teeth (UZ) (r = 0.315; p = 0.005) and number of fillings (WZ) (r = –0.222; p = 0.051). A statistically significant negative correlation was observed between BPCQ_W and declared oral hygiene (tau= –0.195; p = 0.030).
Conclusions. The BPCQ is related to objectively assessed and declared oral health status and may influence the frequency of dental visits and preventive measures taken.
Wprowadzenie
Ból jest często wymienianym w literaturze czynnikiem zarówno etiologicznym, jak i powodem utrzymywania się lęków związanych z leczeniem stomatologicznym (1). Według Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu (International Association for the Study of Pain – IASP) stanowi nieprzyjemne doświadczenie czuciowe i emocjonalne związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek (2). Istnieje wzajemna współzależność bólu i lęku. Opisuje to mechanizm błędnego koła: im większy ból, tym silniejszy lęk. W tym przypadku pacjenci odbierają dolegliwości bólowe znacznie silniej (3, 4). Kent (5) wykazuje w swoich badaniach, że pamięć bólu związanego z leczeniem jamy ustnej podlega rekonstrukcji wraz z upływem czasu. Zdaniem tego autora, osoby z wysokim poziomem lęku przejawiają tendencję do przeszacowywania przed zabiegiem spodziewanego natężenia bólu związanego z procedurą medyczną (4, 5).
Ból oraz sama świadomość możliwości jego pojawienia się, np. podczas leczenia stomatologicznego, lub widok strzykawki bądź fotela stomatologicznego mogą wpływać na nastrój człowieka, oddziaływać na sposoby radzenia sobie z zagrożeniami, modyfikować zachowania zdrowotne, a nawet zmieniać proces leczenia (6-11). Na sposób odczuwania bólu przez jednostkę mają wpływ czynniki psychologiczne, do których możemy zaliczyć procesy poznawcze (przetwarzanie informacji, uwaga, pamięć) oraz poczucie kontroli nad bólem.
Przedmiotem niniejszego badania jest umiejscowienie poczucia kontroli bólu, które jest związane z poczuciem podmiotowości i możliwości wpływu na swoje doznania i otoczenie (8, 12). Ludzie różnią się w zakresie umiejscowienia kontroli bólu. Osoby, które charakteryzuje odczucie kontroli zewnętrznej, prezentują przekonanie, że jest on wynikiem czynników zewnętrznych, na które nie mają wpływu, w przeciwieństwie do osób o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli bólu, twierdzących, iż mogą na niego wpływać i jego redukcja zależy od ich aktywności (10, 12).
Cel pracy
W literaturze występują nieliczne badania na temat przekonań na temat kontroli bólu w dziedzinie stomatologii. Celem pracy jest poszerzenie wiedzy na temat tego zagadnienia w odniesieniu do sytuacji związanej z leczeniem stomatologicznym oraz zbadanie związku między umiejscowieniem poczucia kontroli bólu a stanem zdrowia i higieny jamy ustnej.
Materiał i metody
Do badania zakwalifikowano pierwszorazowych pacjentów poradni stomatologicznych na terenie aglomeracji warszawskiej, którzy wyrazili świadomą zgodę na wypełnienie anonimowego kwestionariusza. Zastosowano kryteria wyłączenia: osoby ze stwierdzonym stopniem niepełnosprawności umysłowej, brak możliwości współpracy, choroby i zaburzenia psychiczne, całkowity brak uzębienia. Kwestionariusz składał się ze standaryzowanych narzędzi badawczych (umożliwiających m.in. poznanie umiejscowienia poczucia kontroli bólu – BPC, Beliefs about Pain Control Questionnaire), części autorskiej (zawierającej m.in. samoocenę stanu zdrowia, higieny i wiedzy na temat jamy ustnej, częstości wizyt u dentysty) oraz danych demograficznych. Następnie w badaniu stomatologicznym oceniano obecność zębów z ubytkami próchnicowymi (PZ), utraconych (UZ) i wypełnionych (WZ) oraz stan higieny jamy ustnej z zastosowaniem aproksymalnego wskaźnika płytki nazębnej (Aproximal Plaque Index – API) (13). Obliczano wartość wskaźnika PUWZ dla grupy badanej (14).
Zbadano 150 osób. Po uwzględnieniu kryteriów wyłączenia do ostatecznej analizy statystycznej zakwalifikowano wyniki 78 pacjentów (40 kobiet, 38 mężczyzn w wieku 18-76 lat, M = 40,65 roku; SD = 14,4).
Analizy statystyczne wykonano, wykorzystując pakiet statystyczny IBM SPSS. W celu oceny związku między zmiennymi, zastosowano korelację r Pearsona, jednoczynnikową analizę wariancji tau Kendalla oraz test Duncana. Przyjęto poziom istotności statystycznej p ≤ 0,05. Badanie uzyskało zgodę Komisji Bioetycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (KB/73/2013).
Charakterystyka narzędzi badawczych
Wykorzystany w badaniu Kwestionariusz Przekonań na Temat Kontroli Bólu (BPCQ) opracowany przez Skevington, w polskiej adaptacji Juczyńskiego (2012) (9), składa się z 13 twierdzeń wchodzących w skład trzech czynników, które mierzą siłę indywidualnych przekonań dotyczących umiejscowienia kontroli bólu: wewnątrz (BPCQ_W, i tu przykład itemu), pod wpływem lekarza (BPCQ_L, i tu przykład itemu) oraz zależny od przypadkowych zdarzeń (BPCQ_P, i tu przykład itemu). Badany był proszony o ustosunkowanie się do poszczególnych stwierdzeń na sześciostopniowej skali Likerta od 1 – „nie, zupełnie się nie zgadzam”, do 6 – „całkowicie się zgadzam”. Na skali BPCQ_W można uzyskać od 5 do 30 punktów, a na dwóch pozostałych wymiarach – od 4 do 24 punktów. Wyższy wynik oznacza silniejsze przekonania, że ból może być opanowany przez wpływ danego czynnika. Rzetelność kwestionariusza oceniano za pomocą współczynnika alfa Cronbacha, który wynosił dla całej skali 0,75.
Wyniki
Charakterystyka grupy badanej
Najwięcej spośród badanych osób miało wykształcenie średnie (42,3%). Większość stanowili pracownicy fizyczni (37,2%) oraz osoby pracujące w przedsiębiorstwie (21,8%).
Badani zadeklarowali, że korzystają z usług lekarza dentysty raz na pół roku (26,9%), raz na rok (19,2%) oraz raz na kwartał (15,4%). 38,5% badanych stwierdziło, że korzysta z usług stomatologa, gdy odczuwa ból. W czasie badania 19,2% pacjentów zgłosiło ten objaw. Średni wskaźnik intensywności próchnicy (PUWZ) dla grupy badanej wynosił 14,72 (PZ = 3,53; UZ = 5,23; WZ = 5,96). Analiza wskaźnika API wykazała, że 69,2% pacjentów charakteryzowało się niewłaściwą higieną, 21,8% – dostateczną, tylko 5,1% prezentowało higienę w miarę dobrą, a 3,8% – optymalną.
BPCQ a dane socjogeograficzne
Analiza danych wskazała na istotną korelację BPCQ_W (tau = -0,24; p = 0,007), BPCQ_L (tau = -0,18; p = 0,039) oraz BPCQ_P (tau = -0,19; p = 0,032) z poziomem wykształcenia badanych.
Częstość wizyt u dentysty
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Mcneil DW, Helfer AJ, Weaver BD et al.: Memory of Pain and Anxiety Associated with Tooth Extraction. J Dent Res 2010; 90(2): 220-224.
2. International Association for the Study of Pain – IASP, https://www.iasp-pain.org, (data dostępu 10.01.2022).
3. Kazalska D, Jarosz J, Góraj E, Hilgier M: Czy go boli – czy się boi? Lęk jako istotny czynnik psychologiczny kształtujący percepcję bólu. Onkol Pol 2005; 8(3): 121-124.
4. Kent G: Cognitive process in dental anxiety. Br J Clin Psychol 1985; 24: 259-264.
5. Kent G: Anxiety, pain and type of dental procedure. Behav Res Ther 1984; 22: 465-469.
6. Hmud R, Walsh LJ: Dental anxiety: Causes, complications management approaches. The Journal of Minimum Intervention in Dentistry 2009; 2(1): 67-78.
7. Cohen SM, Fiske J, Newton JT: The impact of dental anxiety on daily living. BDJ 2000; 189(7): 385-390.
8. Sztandera P, Szczepanowska-Wołowiec B: Evaluation of beliefs about pain control in patients after physical therapy treatment. Journal of Education, Health and Sport 2017; 7(6): 45-62.
9. Juczyński Z: Metody pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 2001: 152.
10. Juczyński Z: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP 2012, Warszawa: 149-155.
11. Orhan C, Van Looveren E, Barbara Cagnie B et al.: Are Pain Beliefs, Cognitions, and Behaviors Influenced by Race, Ethnicity, and Culture in Patients with Chronic Musculoskeletal Pain: A Systematic Review. Pain Physician 2018; 21: 541-558.
12. Bachiocco, V, Tiengo M, Credico C: The pain locus of control orientation in a healthy sample of the Italian population: sociodemographic modulating factors. Journal of Cultural Diversity 2002; 9(2): 55.
13. Lange DE, Plagmann HC, Eenboom A, Promesberger A: Clinical methods for the objective evaluation of oral hygiene. Deutsche Zahnarztliche Zeitschrift 1977; 32(1): 44-47.
14. Yeung C: Book review: Oral health surveys: Basic methods. 5th edition. Br Dent J 2014; 217: 333.
15. De Walden-Gałuszko, Majkowicz M, Janiszewska J: Uwarunkowania psychologiczne percepcji bólu przewlekłego. Badanie porównawcze chorych z różnym patomechanizmem bólu. Psychoonkologia 2008; 12(1): 1-6.
16. Zielazny P, Biedorwski P, Lezner M et al.: Acceptance of illness, beliefs about pain control and coping strategies among patients scheduled for surgery for osteoarthritis of the spine. Postępy Psychiatrii Neurol 2013; 22(4): 251-258.
17. Ogińska-Bulik N, Gurowiec P: Locus of pain control and coping with pain in patients with rheumatoid arthritis. Acta Universitatis Lodz Folia Psychologica 2002; 6: 6070.
18. Saint-Maurice C, Muller A, Meynadier J: Ból, diagnostyka, leczenie i prewencja. Gebethner i S-ka, Warszawa 1998: 16.
