Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2000, s. 17-22
Agniesza Troszyńska, Joann Honke, Halina Kozłowska
Naturalne substancje nieodżywcze (NSN) pochodzenia roślinnego jako składniki żywności funkcjonalnej
Natural non-nutrients of plant origin as the components of functional food
Oddział Nauki o Żywności, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie
Summary
Apart from nutrients, food contains many non-nutrients revealing valuable wholesome properties. There are many non-nutrients occurring in food of plant origin, and to those commonly present in human diet belong among others: carotenoids, phenolic compounds, inositol phosphates, and glucosinolates. Beneficial wholesome properties of those compounds result mainly from their antioxidative activity. As antioxidants, they can act in different ways, among others by direct reaction with free radicals, scavenging of free radicals, enhancing of free radicals dismutation, chelate formation of pro-oxidative metals, inhibiting or enhancing of the activity of many enzymes. Therefore, non-nutrients are a very important food component since they can strengthen the immune system against reactive forms of oxygen which have a confirmed share in the pathogenesis of many civilization diseases. Nutritive effects of NSN have not been fully learnt yet and therefore their bioavailability, metabolism and the organism demand for them must still be explained.



Związek pomiędzy dietą, a zdrowiem człowieka dostrzegany był od bardzo dawna, jednakże świadome wykorzystywanie składników żywności w prewencji i leczeniu schorzeń datuje się dopiero od pierwszej połowy XX wieku (1910-1940), tj. od czasu odkrycia witamin i niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu składników mineralnych. Intensywne badania ostatniego ćwierćwiecza, połączone z obserwacjami grup ludności rzadziej zapadających na choroby cywilizacyjne dostarczyły nowych odkryć, informujących, że żywność obok cennych składników odżywczych zawiera szereg substancji nieodżywczych, które również mogą działać profilaktycznie, a niekiedy leczniczo w różnych chorobach, nawet w tych najgroźniejszych jakimi są miażdżyca i nowotwory (Milner 1994; Messina i Messina 1994; Namiki 1990, Sies i Stahl 1995; Huang i wsp. 1994; Smith i Yang 1994).
W krajach wysoko rozwiniętych odpowiedzią rynku na te odkrycia było podjęcie produkcji żywności (głównie pochodzenia roślinnego) o szczególnych walorach zdrowotnych określanej mianem żywność funkcjonalna (functional food). Zgodnie z przyjętym założeniem żywność taka poza profilaktycznym względnie leczniczym działaniem musi spełniać kryteria stawiane żywności konwencjonalnej, to znaczy ma być źródłem podstawowych składników odżywczych i charakteryzować się pożądanymi cechami sensorycznymi. Definicja żywności funkcjonalnej na przestrzeni lat ulegała zmianom i obecnie w sposób bardzo ogólny można określić ją następująco: żywnością funkcjonalną nazywamy żywność, która obok składników odżywczych zawiera dodatkowo związki korzystnie oddziaływujące na zdrowie, rozwój i samopoczucie. Koncepcja produkcji tego typu żywności wywodzi się z Japonii, a celem jej było między innymi obniżenie rosnących kosztów ochrony zdrowia społeczeństwa poprzez zapobieganie występowania chorób cywilizacyjnych. Za substancje korzystnie oddziaływujące na zdrowie uznano: błonnik pokarmowy, oligosacharydy, pochodne alkoholowe cukrów, aminokwasy, peptydy, białka, glikozydy, alkohole, izoprenoidy, witaminy, związki choliny, bakterie kwasu mlekowego, związki mineralne i nienasycone kwasy tłuszczowe oraz inne związki, do których zaliczono antyoksydanty (Goldberg 1994). Obecnie obserwuje się ogromne zainteresowanie na świecie żywnością funkcjonalną zarówno wśród jej producentów jak i konsumentów. Zrewolucjonizowała ona rynek nie tylko w Japonii ale także w USA oraz Kanadzie i znajduje coraz więcej zwolenników w krajach UE. Do niedawna żywność tego typu można było kupić jedynie w sklepach ze „zdrową żywnością”, obecnie jest ona dostępna powszechnie w sklepach z produktami spożywczymi, a także możne być dostarczona pocztą, względnie zamówiona przez internet. Pomimo szybko rozwijającego się rynku, status prawny tego typu żywności posiada dotychczas jedynie Japonia (od 1991 r.) i USA (od 1994 r.), natomiast kraje UE prowadzą aktualnie prace w tym zakresie, między innymi w ramach trwającego już V Programu Ramowego (Roberfroid 1999; de Koe 1999).
Na kierunki wytwarzania żywności funkcjonalnej zasadniczy wpływ mają oczekiwania konsumentów. Badanie opinii publicznej w USA wykazało, że 95% Amerykanów konsumujących żywność funkcjonalną oczekuje poprawy zdrowia, natomiast 85% ochrony przed chorobami, a połowa spośród ankietowanych uznaje naturalne przeciwutleniacze za substancje najbardziej pożądane do osiągnięcia tych celów (Fitzpatrick 1999). Wyniki przeprowadzonych sondaży, jak też badania epidemiologiczne poparte licznymi pracami naukowymi wskazującymi na pozytywną rolę antyoksydantów w ochronie zdrowia są potwierdzeniem, że istniejące od dawna zainteresowanie związkami przeciwutleniającymi jako potencjalnymi składnikami żywności funkcjonalnej będzie stale wzrastało zarówno wśród jej producentów jak i konsumentów.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy (Sies 1991; Sies 1993; Halliwell 1996;) w patogenezie chorób cywilizacyjnych mają swój udział reaktywne formy tlenu (RFT), które zapoczątkowują liczne niekorzystne oksydacyjne zmiany w komórce. Duża akumulacja tych związków w organizmie powstająca w wyniku skomplikowanego metabolizmu komórkowego, oraz działania czynników zewnętrznych (chemizacja życia, promieniowanie jonizujące i UV, skażenie środowiska, leki, stres oraz inne) mogą prowadzić do zachwiania równowagi pomiędzy reakcjami wolnorodnikowymi i przeciwutleniającymi. Wolne rodniki reagując z biologicznymi składnikami komórek (lipidy, białka, kwasy nukleinowe, cukry) uszkadzają ich struktury a tym samym funkcje, co w konsekwencji prowadzi do zmian w materiale genetycznym i wystąpienia stanów patologicznych. Spośród licznych RFT (zarówno będących wolnymi rodnikami jak i nie mających tego charakteru), najbardziej niebezpieczny w układach biologicznych jest rodnik wodorotlenowy powstający w reakcji Fentona, w której najczęściej jony żelaza pełnią rolę katalityczną. Rodnik ten cechuje wysoka reaktywność i bardzo mała specyficzność, co sprawia, że może on reagować z każdą cząsteczką organiczną.
Do obrony przed RFT organizm wykorzystuje własny układ enzymatyczny (katalaza, peroksydaza, dysmutaza ponadtlenkowa, peroksydaza glutationowa) oraz endogenne antyoksydanty (kwas moczowy, glutation, bilirubina cysteina i inne) (Jacob i Burri 1996) Dodatkowy system wzmacniający naturalną obronę ustroju stanowią przeciwutleniacze dostarczone w diecie. Właściwości takie posiada wiele substancji odżywczych pochodzenia roślinnego (szczególnie witaminy antyoksydacyjne) oraz nieodżywczych często określanych mianem naturalne substancje nieodżywcze (NSN). Efekty żywieniowe NSN nie są tak dokładnie poznane jak to ma miejsce w przypadku witamin i składników mineralnych. Dotychczas brakuje odpowiedzi w jakim stopniu są one wchłaniane w organizmie i jaki jest ich metabolizm, a przede wszystkim nie ma informacji na temat dopuszczalnego dziennego zapotrzebowania na te związki. Jest to ważne gdyż niektórym NSN przypisuje się równocześnie właściwości przeciwżywieniowe, głównie z powodu hamowania trawienia i obniżania biodostępności odżywczych składników pożywienia, z którymi mogą wchodzić w niepożądane interakcje.
Pozytywne efekty zdrowotne NSN nie wiążą się jedynie z ich właściwościami przeciwutleniającymi. Substancje te uczestniczą w różnych procesach metabolicznych, wzmacniają system odpornościowy ustroju, który współdziała ze wszystkimi innymi fizjologicznymi układami takimi jak układ oddechowy, pokarmowy, nerwowy, moczowo-płciowy i mięśniowo-szkieletowy. Zatem będąc stałym składnikiem diety człowieka mogą one bezpośrednio lub pośrednio wpływać na utrzymanie homeostazy organizmu.
Do NSN należą głównie metabolity wtórne roślin, których rola polega między innymi na ochronie gatunku przed czynnikami zagrażającymi jego przetrwaniu w niesprzyjających warunkach. Główne grupy metabolitów wtórnych to (Harbone 1997):
– związki fenolowe (kwasy fenolowe, flawonoidy),
– terpenoidy (monoterpeny, saponiny, karetonoidy),
– związki azotowe (alkaloidy, aminy, aminokwasy niebiałkowe, glikozydy i glukozinolany).
Poza metabolitami wtórnymi do NSN zaliczane są także niektóre związki zapasowe roślin takie np. jak fosforany inozytolu uczestniczące w metabolizmie podstawowym.
Karotenoidy należą do izoprenoidów i obejmują kilkaset związków, z których około 50 występuje w żywności. Substancje te dzielą się na karoteny będące węglowodorami izoprenu o wzorze sumarycznym C40H56, zawierające w cząsteczce 11 wiązań podwójnie sprzężonych i ksantofile, które są pochodnymi tlenowymi tych pierwszych. Funkcje żywieniowe i zdrowotne karotenów są znacznie lepiej poznane niż ksantofili, a ich głównymi przedstawicielami są α-karoten, β-karoten, γ-karoten i likopen. Związki te różnią się położeniem wiązań podwójnych oraz brakiem lub obecnością pierścienia alicyklicznego (β-jononu) w cząsteczce. Spośród tych substancji α, β i γ-karoten wykazują aktywność witaminy A i zaliczane są do odżywczych składników żywności, natomiast likopen jest ważnym przedstawicielem NSN. Badania właściwości przeciwutleniających likopenu wykazały, że jest on bardzo silnym antyoksydantem hydrofobowym (znacznie silniejszym niż β-karoten) i z tym upatrywane są jego korzystne właściwości zdrowotne, między innymi działanie przeciwnowotworowe. Szczególnie bogatym źródłem likopenu są pomidory, a na podkreślenie zasługuje fakt, że związek ten jest w większym stopniu absorbowany w organizmie z przetworów pomidorowych (soki, sosy, zupy, pasty, keczupy), niż z surowca nieprzetworzonego.
Właściwości przeciwutleniające likopenu, podobnie jak i innych karotenoidów wiążą się głównie z efektywnym wygaszaniem tlenu singletowego (1O2) (Palozza i Krinsky 1992; Truscott 1990; Rao i Agarwal 1998). Ta forma tlenu może uszkadzać reszty aminokwasowe białek, szczególnie metioniny, tryptofanu, tyrozyny i cysteiny oraz przyłączać się do podwójnych wiązań wielonienasyconych reszt kwasów tłuszczowych powodując powstawanie nadtlenków lipidowych bez pośrednictwa reakcji wolnorodnikowej. Dezaktywacja 1O2 przez karotenoidy może przebiegać na dwa sposoby: na drodze fizycznej, pobierając energię wzbudzenia (wygaszanie tlenu singletowego) lub wchodząc z nim w reakcję chemiczną. Związki te reagują również z nadtlenkiem wodoru (H2O2), który w warunkach fizjologicznych jako obojętny elektrycznie związek może przenikać przez błony komórkowe i utleniać grupy tiolowe białek, względnie poprzez utlenienie jonów żelaza i miedzi prowadzić do powstawania niebezpiecznego rodnika OH. Karotenoidy są również zdolne do zmiatania organicznych wolnych rodników, powstających w procesie peroksydacji lipidów, a także mogą (szczególnie likopen) redukować rodniki tiylowe (RS), sulfoylowe (RSO2) i dwutlenku azotu (NO2). Chronią one również lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL) przed peroksydacją i chociaż mechanizm tego działania nie jest wyjaśniony, uważane są za związki zapobiegające miażdżycy.
Wielokierunkowe działanie karotenoidów jako związków przeciwutleniających wskazuje, że obecność ich w diecie jest bardzo pożądana. Głównym źródłem tych substancji są warzywa i owoce takie jak: marchew (α-karoten, β-karoten), pomidory (likopen), papryka (kapsantyna), szpinak, kapusta włoska, kukurydza, brokuły (luteina), kukurydza (α i β zeaksantyna), owoce cytrusowe (β-kryptoksantyna) (Mangels i wsp.1993b).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Fenwick G.R. et al.: CRC Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1983, 18, 123. 2. Fitzpatrick K.: Inform, 1999, 10, 10, 962. 3. Goldberg I.: Functional Foods, ed. I. Goldberg, Chapman and Hall, New York, London, 1994, 3. 4. Halliwell B.: Free Radical Research, 1996, 25, 57. 5. Harbone J.B.: Ekologia biochemiczna. PWN, Warszawa, 1997. 6. Herman K.: J. Food. Technol. 1976, 11, 433. 7. Hertog G.L. et al.: J. Agric. Food Chem., 1993, 41, 1242. 8. Huang M.T. et al.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegetables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 2. 9. Jacob R.A., Burri B.J.: American Journal of Clinical Nutrition, 1996, 63, 985S. 10. Kuhnau J.: World Review of Nutrition and Dietetics. 1976, 24, 117. 11. De Koe W.J.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 11. 12. Mangles A.R. et al.: Journal of the American Dietetic Association, 1993 b, 93, 284. 13. Messina M., Messina V.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegetables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 382. 14. Milner J.A.: Functional Foods, ed. I. Goldberg, Chapman and Hall, New York, London, 1994, 39. 15. Namiki M.: CRC Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1990, 29, 273. 16. Palozza P., Krinsky N.I.: Methods in Enzymology, 1992, 268, 127. 17. Rao A.V., Agarwal S.: Witaminy i mikroelementy w żywieniu człowieka – biodostępność i stan odżywienia. Konferencja naukowa, Warszawa, SGGW, 1998. 18. Rice-Evans C. et al.: Free Radic. Biol. Med., 1996, 20, 933. 19. Roberfroid M.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 3. 20. Shamsuddin A.M.: Nonisoflavone Soybean Anticarcinogens, 1995, 725. 21. Sies H.: American Journal of Medicine, 1991, 91, 31S. 22. Sies H.: European Journal of Biochemistry, 1993, 215, 213. 23. Sies H., Stahl W.: American Journal of Clinical Nutrition, 1995, 62, 1315S. 24. Smith T.J., Yang CH.S.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegitables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 18. 25. Shahidi F., Naczk M.: Food Phenolics. sources, chemistry, effects applications. Technomic Publishing Company, Inc. 1995. 26. Steinmetz K.A., Potter J.D.: Cancer Causes and Control, 1993, 2, 325. 27. Thompson L.U.: Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1994, 34, 473. 28. Truscott T.G.: Journal of Photochemistry and Photobiology, 1990, 6, 359. 29. Williamson G.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 192.
Postępy Fitoterapii 2/2000
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii